Języki austroazjatyckie – rodzina językowa skupiająca języki używane w południowo-wschodniej Azji oraz na małych obszarach rozrzuconych po Indiach i Bangladeszu. Termin „austroazjatyckie” pochodzi od łacińskiego słowa auster, oznaczającego południe i nazwy kontynentu – Azja. Należą do niej między innymi języki: mundajskie (munda), staromalakijskie, khasyjskie, nikobarskie oraz mon-khmerskie z językiem khmerskim. Wymienić tu jeszcze można grupę mieszaną z językami czam, radai i sedang, które powstały z nawarstwienia się dialektów austroazjatyckich na substrat austronezyjski.
Z rzeczonych języków tylko wietnamski, khmerski i mon mają długą tradycję piśmienniczą, a tylko wietnamski i khmerski oficjalny status (odpowiednio w Wietnamie i Kambodży). Reszta języków austroazjatyckich jest używana przez mniejszości etniczne. Powszechnie sądzi się, że pierwotny ich zasięg obejmował południowo-wschodnią Azję i wschodnią część subkontynentu indyjskiego, a dominacja na tych ziemiach innych języków – w tym indoeuropejskich, dajskich, drawidyjskich i sino-tybetańskich jest rezultatem późniejszych migracji ludności (na dowód podaje się m.in. zapożyczenia austroazjatyckie w tybeto-birmańskich językach wschodniego Nepalu).
Podejmowano próby udowodnienia pokrewieństwa między nimi a językami austronezyjskimi, tworząc tym samym nadrodzinę języków austryckich.
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Językoznawcy tradycyjnie rozdzielali języki austroazjatyckie na dwie podrodziny: mon-khmer – używanych na terenach południowo-wschodniej Azji, północno-wschodnich Indii i na Nikobarach oraz języków munda czy mundajskich – zajmujących obszary we wschodnich i środkowych Indiach i Bangladeszu.
Ethnologue identyfikuje 168 języków austroazjatyckich, z czego 147 to języki mon-khmerskie, a 21 mundajskie. Nie opublikowano jednak dowodów za taką właśnie systematyką i istnieje możliwość, iż jest ona efektem sugerowania się różnicami antropologicznymi między użytkownikami języków tych podrodzin (użytkownicy języków mon-khmerskich należą do rasy żółtej, a mundajskich prezentują wygląd typowy dla mieszkańców Indii).
Przy tym pokrewieństwo między nimi jest nadal przedmiotem dyskusji. Na uwagę zasługuje fakt, że z dwóch współczesnych propozycji podziału, żadna nie wyróżnia podjednostki mon-khmerskiej. Trzeba ponadto zaznaczyć, że niewiele dotychczas opublikowano na temat konkurencyjnych propozycji, a tym samym nie można mieć też pewności co do tutaj przedstawionych.
Klasyfikacja Gérarda Difflotha (z 1974)
[edytuj | edytuj kod]Najczęściej cytowana jest poniższa klasyfikacja. Oparto na niej hasło w Encyclopædia Britannica. Brakuje w niej jednak języków, które były wówczas nieznane.
- mundajskie
- północnomundajskie
- korku
- kherwar
- południowomundajskie
- kharia-juang
- koraput munda
- północnomundajskie
- mon-khmerskie
- wschodnio mon-khmerskie
- khmerski (kambodżański)
- pearyckie
- bahnaryckie
- katuickie
- wiet lub wietskie (w tym język wietnamski)
- północno mon-khmerskie
- południowo mon-khmerskie
- wschodnio mon-khmerskie
Klasyfikacja Ilii Peirosa (z 2004)
[edytuj | edytuj kod]Klasyfikacja Peirosa ma charakter leksykostatystyczny, a więc jest oparta na procencie wspólnego słownictwa. Taka klasyfikacja nie oddaje jednak wiernie rzeczywistości, bo nie uwzględnia zapożyczeń, a tym samym może pełnić tylko funkcje pomocnicze i przygotowawcze dla właściwej klasyfikacji.
- nikobarskie
- munda-khmer
Klasyfikacja Gérarda Difflotha (z 2005)
[edytuj | edytuj kod]Jest to druga pełna klasyfikacja autorstwa Difflotha. W przeciwieństwie do Peirosa nie liczy słów o wspólnym źródłosłowie, a rekonstruuje prajęzyki kolejnych poziomów i próbuje porównać je pod względem wspólnych innowacji.
- języki mundajskie
- koraput: 7 języków
- mundajskie rdzeniowe
- charia-juang: 2 języki
- północnomundajskie
- korku
- cherwar: 12 języków
- języki khasi-khmuickie
- języki khasyjskie: 3 języki.
- języki palaungo-chmuickie
- khmuickie: 13 języków
- języki palaungo-pakanickie
- pakanickie albo palju: 2 języki
- palaungijskie: 21 języków
- języki mon-khmerskie jądrowe
- języki khmero-wietskie
- języki wieto-katuickie
- języki khmero-wietskie
-
- języki khmero-bahnaryckie
- bahnaryckie: 40 języków
- języki cheryckie
- dialekty khmerskie
- pearyckie: 6 języków
- języki niko-monickie
- języki nikobarskie: 6 języków
- języki asli-monickie
-
Prócz powyższych istnieje również kilka niesklasyfikowanych języków, w południowych Chinach.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Peck, B. M., Comp. (1988). An Enumerative Bibliography of South Asian Language Dictionaries.
- Peiros, Ilia. 1998. Comparative Linguistics in Southeast Asia. Pacific Linguistics Series C-142. Canberra, Australian National University.
- Zide, Norman H. i Milton E. Barker. Studies in Comparative Austroasiatic Linguistics. Indo-Iranian monographs, cz. 5. Haga: Mouton, 1966.
- Byomkes Chakrabarti, A Comparative Study of Santali and Bengali, 1994
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Mon-Khmer.com - wykłady Paula Sidwella. anu.edu.au. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-02-02)].
- Raymond G. Gordon jr. (red.), Austro-Asiatic, [w:] Ethnologue: Languages of the World, wyd. 15, Dallas: SIL International, 2005 [zarchiwizowane z adresu 2005-04-28] (ang.).