apostoł | |
Św. Jan Ewangelista/Jan Apostoł, obraz Petera Rubensa | |
Data i miejsce śmierci | |
---|---|
Czczony przez | |
Wspomnienie |
27 grudnia[a] |
Atrybuty |
orzeł, diakon Prochor, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem |
Patron |
Albanii, Azji Mniejszej, aptekarzy, bednarzy, dziewic, zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, litografów, papierników, pisarzy oraz owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl, wdów |
Jan Ewangelista, Jan Apostoł, Jan Teolog, grec. Ιωάννης, cs. Apostoł i ewangielist Ioann Bogosłow (zm. ok. 100 r. w Efezie)[1] – jeden z dwunastu apostołów Jezusa Chrystusa, syn Zebedeusza i Salome, brat Jakuba Większego (Starszego) Apostoła. Według starodawnej tradycji chrześcijańskiej stał za napisaniem Ewangelii i Apokalipsy św. Jana oraz 3 listów w Nowym Testamencie, choć według współczesnej egzegezy ostatecznej redakcji mogli dokonać już jego uczniowie[2]. Święty Kościołów katolickiego, anglikańskiego, ewangelickiego, ormiańskiego, koptyjskiego i prawosławnego. Wymieniany jest w Modlitwie Eucharystycznej (Communicantes) Kanonu rzymskiego.
Życie i postać Jana
[edytuj | edytuj kod]W świetle Ewangelii
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z Galilei, prawdopodobnie z Betsaidy. Był synem Zebedeusza i Salome i młodszym bratem Jakuba. W chwili powołania przez Jezusa pomagał ojcu w rybactwie nad Jeziorem Galilejskim (Genazaret, Kinneret). Powołany został wraz ze swym bratem Jakubem oraz z Piotrem i Andrzejem.
Jan Apostoł był najpierw uczniem św. Jana Chrzciciela. Za radą mistrza został uczniem Jezusa:
Nazajutrz Jan (Chrzciciel) znowu stał w tym miejscu wraz z dwoma swoimi uczniami i gdy zobaczył przechodzącego Jezusa, rzekł: Oto Baranek Boży. Dwaj uczniowie usłyszeli, jak mówił, i poszli za Jezusem. Jezus zaś odwróciwszy się i ujrzawszy, że oni idą za Nim, rzekł do nich: Czego szukacie? Oni odpowiedzieli do Niego: Rabbi! – to znaczy Nauczycielu – gdzie mieszkasz? Odpowiedział im Chodźcie, a zobaczycie. Poszli więc i zobaczyli, gdzie mieszka, i od tego dnia pozostali u Niego. Było to około godziny dziesiątej”[3].
Uważany jest za najmłodszego z apostołów i umiłowanego ucznia Jezusa. Należał do trzech wybranych uczniów, których Jezus zabierał ze sobą w szczególnych momentach swej misji. W ten sposób Jan stał się świadkiem wskrzeszenia córki Jaira, tajemnicy przemienienia na Górze Tabor i zmagań Jezusa w Ogrodzie Getsemani.
Jan otrzymał przydomek „syna gromu”. W spisie apostołów św. Marek wyjaśnił, że Jan i Jakub byli nazywani „Boanerges” – czyli synami gromu[4]. Jan razem z Jakubem zasugerowali Jezusowi zesłanie ognia na niegościnnych Samarytan (Łk 9,51-56). Jan sprzeciwił się temu, by ktoś, kto nie należy do grona jego uczniów egzorcyzmował demony w imię Jezusa. Otrzymał od Jezusa odpowiedź: „Nie zabraniajcie mu, bo nikt, kto czyni cuda w imię Moje, nie będzie mógł zaraz źle mówić o Mnie. Kto bowiem nie jest przeciwko nam, ten jest z nami”[5]. Matka Jana prosiła Jezusa, jako Mesjasza, by jej dwaj synowie, Jakub i Jan, zajmowali w Królestwie Bożym najwyższe miejsca przy Nim (Mt 20, 20-23).
Gdy pewnego dnia Jezus przepowiedział zburzenie Świątyni jerozolimskiej, Piotr, Jakub, Andrzej oraz Jan zapytali o okoliczności, w których to miało nastąpić:
Pytali Go na osobności Piotr, Jakub, Jan i Andrzej: «Powiedz nam, kiedy to nastąpi? I jaki będzie znak, gdy to wszystko zacznie się spełniać?»[6].
Ewangelia Łukasza ukazuje szczególną więź Jana z Piotrem. Im dwóm powierzył Jezus przygotowanie ostatniej Paschy[7]. Według tradycji to właśnie Jan był tym, który w jej trakcie spoczywał na piersi Mistrza i był ponaglony przez Piotra, by zapytać o to, kim jest zdrajca (J 13,23-25). Po zmartwychwstaniu Jan z Piotrem poszli razem do grobu (J 20,1-10). Jan był też świadkiem uzdrowienia przez Piotra paralityka (Dz 3,3-8).
W świetle świadectw Ojców Kościoła
[edytuj | edytuj kod]Tertulian (ok. 160–240 r.) w Opisie Heretyków (De praescriptione hereticorum) przekazuje tradycję o zesłaniu Jana. Mówił, że Jan został zesłany (przypuszczalnie na Patmos) po tym jak zanurzono go we wrzącym oleju i jak nic z tego powodu nie ucierpiał.
Uczniem Jana był Polikarp, który później został biskupem Smyrny.
Są dwie antyczne tradycje dotyczące śmierci Jana. Pierwsza mówi, że Jan jako jedyny z dwunastu apostołów zmarł śmiercią naturalną w późnej starości w Efezie na początku panowania cesarza Trajana. Według innej tradycji Jan, podobnie jak inni Apostołowie, zmarł jako męczennik. Ostateczna redakcja Pism Janowych byłaby wtedy dziełem jego uczniów[8][2].
Grób Jana prawdopodobnie znajdował się na wzgórzu Ayasoluk w miasteczku Selçuk w okolicach Efezu. W miejscu tym w VI w. wzniesiono okazałą bazylikę św. Jana (obecnie w ruinie).
Augustyn z Hippony (354–430 r.) na początku swego komentarza do Ewangelii Janowej ukazuje znaczenie św. Jana dla wiary chrześcijan odwołując się do Psalmu 72(71),3:
Niech góry przyniosą ludowi pokój, a wzgórza – sprawiedliwość!
Augustyn widział w górach symbol osób duchowych o wzniosłym poznaniu Boga, „dusze większe”. Wzgórza zaś oznaczają osoby bardziej zmysłowe, „dusze mniejsze” – gdyż im trudniej jest przeniknąć tajemnice Boże (por. 1 Kor 2, 14). Jan był właśnie jednym z tych, którzy poprzez swoje wzniosłe poznanie tajemnic wiary w pierwotnym Kościele byli jak góry. Apostoł, którego nauczanie zawiera Ewangelia, otrzymał od Boga Mądrość, która niesie pokój. Augustyn podkreślał, że Jan w swym przekazie wiary dającej sprawiedliwość (por. Rz 1,17; Ha 2,4) otrzymał i zachowywał pokój, czyli jedność z innymi nauczającymi w Kościele. W ten sposób Augustyn przestrzegał przed podziałami i herezjami:
„Nie otrzymują bowiem dusze mniejsze wiary, jeśli dusze większe, które nazwane są górami, nie zostaną pouczone przez samą Mądrość, by móc przekazać maluczkim to, co maluczcy mogą pojąć. I wzgórza /mogą/ żyć z wiary, ponieważ góry otrzymują pokój. Od tych gór słyszy Kościół: pokój z wami! I same góry zwiastując pokój Kościołowi nie dzielą się przeciwko temu, od kogo otrzymują pokój – aby prawdziwie, niefikcyjnie zwiastować pokój (Homilie na Ewangelię św. Jana 1.2)
Autorstwo pism Janowych
[edytuj | edytuj kod]Pierwsze bezpośrednie świadectwo Janowi Apostołowi jako temu, który stał za wydaniem Ewangelii św. Jana dał Ireneusz z Lyonu. Biskup Lyonu w 180 r. mówił, że Apostoł, który spoczywał na piersi Mistrza wydał Ewangelię w czasie swego pobytu w Efezie[9][8]. Stara, prawie niepodważana tradycja chrześcijańska, zarówno w kościołach wschodnich, jak i zachodnich, przypisywała Apostołowi Janowi autorstwo Ewangelii Jana, Objawienia św. Jana (Apokalipsy) i trzech listów. Współczesna egzegeza ukazuje różne warstwy redakcyjne tekstu, świadczące, że są one owocem pracy kilku osób. Na ogół nie podważa się tego, że wszyscy działali w szkole św. Jana[8]. Czasem wyróżnia się trzech Janów: Jan Ewangelista, Jan z Patmos (Jan Apokaliptyk) i Jan Prezbiter.
Kult
[edytuj | edytuj kod]Kult św. Jana Apostoła należał zawsze do eksponowanych wśród świętych Pańskich. Jedną ze świątyń wystawiono mu w Rzymie. Jest nią bazylika na Lateranie pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Apostoła.
Do św. Jana Apostoła miały szczególne nabożeństwo św. Gertruda i św. Małgorzata Alacoque. Szczególnym nabożeństwem do św. Jana Apostoła wyróżniali się kiedyś Krzyżacy. Wystawili oni szereg kościołów ku jego czci znajdujących się obecnie na terenach Pomorza, Warmii i Mazur.
Na obecnym obszarze Polski na pierwsze miejsce wysuwa się kościół w Kwidzynie z wieku XIV, w cieniu którego bł. Dorota z Mątowów spędziła ostatnie lata swojego życia i gdzie zmarła jako rekluza. Symbole św. Jana figurują w herbach miast Biskupic, Lipinek oraz Wrocławia.
Patronat
[edytuj | edytuj kod]Św. Jan jest patronem Albanii i Azji Mniejszej, aptekarzy, bednarzy, dziewic oraz zawodów związanych z pisaniem i przepisywaniem: introligatorów, kopistów, kreślarzy, litografów, papierników, pisarzy, oraz: owczarzy, płatnerzy, skrybów, ślusarzy, teologów, uprawiających winorośl oraz wdów[10].
Dzień obchodów
[edytuj | edytuj kod]Święto liturgiczne w Kościołach katolickim, anglikańskim i ewangelickim, obchodzone jest 27 grudnia[10]. W Kościołach mariawickich ten dzień obchodzony jest wyjątkowo uroczyście, kapłan poświęca wino, które rozdawane jest wiernym jako lekarstwo. Dodatkowo niektóre Kościoły starokatolickie (w tym mariawici) 6 maja wspominają św. Jana w oleju.
Cerkiew prawosławna wspomina apostoła Jana Teologa trzykrotnie:
- 8/21 maja[11], tj. 21 maja według kalendarza gregoriańskiego,
- 26 września/9 października, tj. 9 października (rocznica śmierci),
- 30 czerwca/13 lipca, tj. 13 lipca (Sobór dwunastu apostołów).
Kościoły Wschodu, z uwagi na liturgię według kalendarza juliańskiego, wspominają wielokrotnie św. Jana, m.in.:
- Kościół ormiański:
- 9/22 kwietnia, tj. 22 kwietnia,
- 7/20 lipca, tj. 20 lipca,
- 20 października/2 listopada, tj. 2 listopada,
- 25 grudnia/7 stycznia i 29 grudnia/11 stycznia, tj. 7 i 11 stycznia;
- Kościół koptyjski:
- 11 maja
- 30 grudnia odpowiednio do kalendarza gregoriańskiego.
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W ikonografii Zachodu św. Jan przedstawiany jest jako stary Apostoł, czasami jako młodzieniec w tunice i płaszczu, rzadko jako rybak. Najczęściej występuje w scenach będących ilustracjami tekstów Pisma świętego[10].
Od X wieku ikonografia wschodnia umieszcza obok niego pisarza i diakona pierwszej gminy św. Prochora, któremu apostoł na wyspie Patmos dyktuje „Objawienie”. Często na tym przedstawieniu występuje też anioł przynoszący Janowi pokarm.
- Atrybuty
Atrybutem św. Jana jest m.in. orzeł. Symbol ten nawiązuje do wizji proroka Ezechiela (Ez 1), do której nawiązuje również Apokalipsa św. Jana[12]. Przypisano mu go podobno z powodu wyżyny, na jaką się wzniósł tworząc pierwszy rozdział Ewangelii Jana.
Pozostałe atrybuty: diakon Prochor, gołębica, kielich z Hostią, kielich zatrutego wina z wężem[10].
Relikwie
[edytuj | edytuj kod]Relikwiarz ze szczątkami świętego Jana znajduje się od 2009 roku w Warszawie, w kościele środowisk twórczych na placu Teatralnym.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- kult świętych
- modlitwa za wstawiennictwem świętego
- Święty Jan Ewangelista na Patmos – obraz
- święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
- święci prawosławni
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ liturgia katolicka, w tym mariawicka
- ↑ liturgia mariawicka - błąd - dnia 6 maja wypada wspomnienie Św. Jana Apostoła w Oleju
- ↑ prawosławna liturgia według kalendarza gregoriańskiego
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ St. John the Apostle. Catholic Online. [dostęp 2010-08-16]. (ang.).
- ↑ a b Brown 2011 ↓, s. 410-413.
- ↑ J 1,35-39 w przekładach Biblii.
- ↑ Mk 3,17 w przekładach Biblii.
- ↑ Mk 9,37-38 w przekładach Biblii.
- ↑ Mk 13,3-4nn w przekładach Biblii.
- ↑ Łk 22,7-13 w przekładach Biblii.
- ↑ a b c Por. Wstęp do Ewangelii Jana w Biblii jerozolimskiej
- ↑ Adversus haereses, III, 1, 2
- ↑ a b c d Święty Jan, Apostoł i Ewangelista.
- ↑ podwójne datowanie
- ↑ Ap 4,6-9 w przekładach Biblii.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Raymond E. Brown: Que sait-on du Nouveau Testament. Bayard, 2011 (1e wydanie 1997 r.).
- Święty Jan, Apostoł i Ewangelista – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 06.12.2009]
- ap. i ew. Jan Teolog na cerkiew.pl (opr. Jarosław Charkiewicz)
- Johannes "der Theologe" – Ökumenisches Heiligenlexikon (dni obchodów) (niem.)
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Święci i błogosławieni-Jan Ewangelista. sancti-in-polonia.dle.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-26)]. oraz spis wezwań i wizerunków Świętego – Święci w Polsce i ich kult w świetle historii (autorzy: Jacek i Maria Łempiccy; Kraków 2008).
- Biografia Jana Ewangelisty na podstawie źródeł wczesnochrześcijańskich
- ISNI: 0000000444998394, 0000000453784363
- VIAF: 40648922, 101370748, 33149542580900300446
- LCCN: n79060715
- GND: 118557815
- LIBRIS: 0xbdfhhj5927fsl
- SUDOC: 027562611
- NLA: 53004896
- NKC: jn20000700794
- BNE: XX983685
- NTA: 074816349
- PLWABN: 9810636245805606
- J9U: 987007279864505171
- CANTIC: a10209001
- ΕΒΕ: 34165
- RISM: people/30050200
- GIA: 901001171