Jan Janusz Kościelecki

Ogończyk
Data i miejsce urodzenia	1524 Kościelec
Data i miejsce śmierci	1564 Poznań
Ród	Kościeleccy herbu Ogończyk
Rodzice	Jan Janusz Kościelecki Katarzyna Pampowska
Małżeństwo	Gertruda z Danaborskich
Dzieci	Stanisław, Jan Janusz, Andrzej, Krzysztof, Katarzyna, Regina, Elżbieta, Zofia
Administracja	kasztelan bydgoski starosta nakielski starosta bydgoski starosta drahimski wojewoda brzeskokujawski wojewoda sieradzki starosta generalny Wielkopolski

Jan Janusz Kościelecki herbu Ogończyk (ur. 1524, zm. 1564 r.) – kasztelan bydgoski od 1543 r., starosta nakielski od 1545 r., starosta bydgoski od 1545 r., wojewoda brzesko-kujawski od 1550 r., starosta generalny Wielkopolski od 1552 r., wojewoda sieradzki od 1553 r., starosta drahimski od 1562 r.

Urodził się około 1524 r. w Kościelcu na Kujawach – gnieździe rodowym Kościeleckich. Był synem Jana Janusza, wojewody łęczyckiego i Katarzyny Pampowskiej. Wraz ze starszym bratem – Andrzejem przebywał w 1536 r. na studiach w Wittenberdze.

Wywodząc się z możnego i wpływowego rodu, szybko osiągał kolejne szczeble kariery. Już we wrześniu 1543 r. został kasztelanem bydgoskim. W 1545 r. ojciec scedował mu. za zgodą króla, starostwo nakielskie. Od stycznia 1545 r. wspólnie z bratem Andrzejem dzierżył starostwo bydgoskie. 27 lipca 1550 r. został mianowany wojewodą brzesko-kujawskim, jesienią 1552 r. starostą generalnym wielkopolskim, a w marcu 1553 r. wojewodą sieradzkim. W 1562 wykupił dodatkowo starostwo drahimskie z rąk Naczmerów.

Cieszył się zaufaniem króla, który pytał go o zdanie w różnych sprawach. Pytany o wojnę wszczętą przeciwko mistrzowi inflanckiemu, opowiedział się w lipcu 1556 r. za jej prowadzeniem. Na wypadek ewentualnego zagrożenia granic Wielkopolski przez posiłki idące do Inflant z Niemiec, prosił władcę o zezwolenie na powołanie szlachty pod broń. W zatargu z papieżem o nominację Jakuba Uchańskiego na biskupstwo włocławskie, radził w 1558 r. umiar i skierowanie sprawy pod obrady publiczne, dzieląc zdanie większości senatorów.

Jan Janusz Kościelecki był jednym z głównych przeciwników ruchu egzekucyjnego. Na sejmie piotrkowskim w 1563–1564 r. krytykował wcześniejsze postanowienia egzekucyjne. Na tym sejmie skarżono się na Kościeleckiego, że chociaż winien być stróżem praw i wolności szlacheckich, sam szlachcie dobra odbiera, z posiadanych wygania i dobra jako swoje trzyma. Król nakazał mu zwrot zabranych wsi, odmówił zwrotu wydatków na odbudowę zamku w Drahimiu, a przeprowadzona wtedy rewizja zapisów na królewszczyźnie uznała, że poważne sumy, jakie bracia Kościeleccy mieli na Bydgoszczy i Nakle, są wątpliwe.

Jan Janusz Kościelecki był żarliwym katolikiem, lecz z tolerancją odnosił się do innowierców. Po wydaniu edyktu parczowskiego w 1564 r., wywołującego z Polski wszystkich duchownych innowierców, energicznie go realizował. Na sejmiku przedsejmowym w Środzie doszło nawet do starcia z protestantami, które omal nie przerodziło się w walkę zbrojną.

Kościelecki zmarł w Poznaniu 8 grudnia 1564 r. Został pochowany w rodzinnym Kościelcu, w kaplicy, którą najprawdopodobniej sam dobudował do tamtejszego kościoła. W opinii jezuity Kacpra Niesieckiego, był to „mąż powagi wielkiej, wspaniałości, animuszu, miłością lat ojczyźnie znakomity”.

Dzierżąc z bratem – Andrzejem starostwo bydgoskie troszczył się, nie zapominając o własnym interesie, o sprawy miasta. Starostowie ci doprowadzili do tego, że Zygmunt August cofnął w 1552 r. zakaz budowania murowanego kościoła i klasztoru Bernardynów w pobliżu murów miejskich, wydany uprzednio ze względu na obronność Bydgoszczy (poprzedni kościół drewniany spłonął w 1545 r.) Jako żarliwy katolik wspierał budowę konwentu bydgoskich Bernardynów. Był również dobroczyńcą szpitala św. Stanisława na przedmieściu Kujawskim.

Wraz z bratem Andrzejem zabiegał o zapewnienie mieszkańcom Bydgoszczy odpowiednich warunków sanitarnych, czemu miała służyć rozbudowa sieci wodociągowej w mieście. W czerwcu 1549 r. starostowie ci oraz burmistrz i rada miejska zawarli kontrakt z łaziebnikiem Tomaszem na zbudowanie łaźni miejskiej.

Można sądzić, że dzięki jego zabiegom królowie: Zygmunt Stary i Zygmunt August po pożarze miasta w 1545 r. okresowo uwolnili mieszczan od podatku na rzecz państwa.

Jan Janusz Kościelecki był żonaty z Gertrudą z Danaborskich (zw. małżeński ok. 1541 r.) Pozostawił synów:

• Stanisława, starostę nakielskiego i drahimskiego,
• Jana Janusza, kasztelana międzyrzeckiego, starostę bydgoskiego,
• Andrzeja, opata bledzewskiego,
• Krzysztofa, kasztelana inowrocławskiego

oraz córki:

• Katarzynę, zamężną za Andrzejem Opalińskim, marszałkiem wielkim koronnym,
• Reginę, żonę Jakuba Rokossowskiego, podskarbiego wielkiego koronnego oraz Wojciecha Mycielskiego,
• Elżbietę, zamężną z Janem Potulickim,
• Zofię, niezamężną.

• Kościeleccy herbu Ogończyk

• Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VI. Bydgoszcz 2000. ISBN 83-85327-58-4, str. 49-57