Jerzy Henryk Lubomirski

Jerzy Henryk Lubomirski - litografia Josefa Kriehubera z 1847
Szreniawa bez krzyża
książę
Rodzina	Lubomirscy herbu Szreniawa bez Krzyża
Data i miejsce urodzenia	28 maja 1817 Wiedeń
Data i miejsce śmierci	25 maja 1872 Kraków
Ojciec	Henryk Lubomirski
Matka	Teresa Czartoryska
Żona	Cecylia Zamoyska
Dzieci	Teresa Celestyna Radziwiłł (1856-1883), Elżbieta Lubomirska (1858-1859), Maria Tyszkiewicz (1860-1942), Andrzej Lubomirski (1862-1953), Kazimierz Lubomirski (1869-1930)
Rodzeństwo	Dorota Lubomirska (1807-1832), Izabela Maria Sanguszko (1803-1870), Jadwiga de Ligne (1815-1895)
Multimedia w Wikimedia Commons

Jerzy Henryk Lubomirski, herbu Szreniawa bez Krzyża (ur. 28 maja 1817 w Wiedniu, zm. 25 maja 1872 w Krakowie) – książę, polityk galicyjski i austriacki, ordynat przeworski, poseł do austriackiej Rady Państwa, dziedziczny członek austriackiej Izby Panów, kurator literacki Ossolineum.

Początkowo otrzymał wykształcenie domowe pod nadzorem E. Jourdaina, następnie kształcił się w prywatnej szkole Klinkowstroma w Wiedniu^[1]. Następnie studiował historię, filozofię i literaturę na uniwersytecie w Pradze (1834–1836)^[2]. Jednym z jego mistrzów był współtwórca czeskiego odrodzenia narodowego kanonik wyszehradzki ks. Václav Štulc, pod którego wpływem próbował opracować wspólną ortografię dla języka polskiego i czeskiego.

Po studiach w latach 1837–1845 odbył wiele podróży po Europie. Najchętniej przebywał we Włoszech (Nicea, Rzym, Palermo, Neapol). Poznał wówczas szereg przedstawicieli emigracji polskiej, m.in. Joachima Lelewela. Od czasu nauki w Wiedniu był serdecznym przyjacielem Zygmunta Krasińskiego, z którym w 1842 odbył wędrówkę po Alpach. W czasie pobytu w Paryżu (1843) wszedł w środowisko Hotelu Lambert i nawiązał bliskie stosunki z księciem Adamem Czartoryskim^[1]. Długoletnia przyjaźń łączyła go również z Augustem Cieszkowskim.

Po powrocie do kraju, w zastępstwie chorego ojca zajmował się zarządem dóbr przeworskich, a także objął kuratelą lwowskiego Ossolineum^[3]. Po wybuchu Wiosny Ludów stanął na czele deputacji, która 19 lutego 1848 roku wręczyła gubernatorowi Franzowi Stadionowi adres z żądaniami narodowymi i wolnościowymi. Był także prezesem delegacji, która 6 stycznia 1848 roku przedstawiła żądania Polaków u cesarza. Na zjeździe politycznym polskim we Wrocławiu w maju tego roku należał do przeciwników powstania trójzaborowego rządu i był rzecznikiem utworzenia legalnej Ligi Polskiej^[1]. Podpisał także odezwę do ludów Europy wzywającą wolne narody do przywrócenia Polski. Po powrocie do Wiednia dalej zabiegał u rządu na rzecz koncesji dla Galicji. Uczestnik Zjazdu Słowiańskiego w Pradze, gdzie usiłował doprowadzić do porozumienia z Ukraińcami na zasadzie równouprawnienia^[4]. W czasie walk ulicznych w Pradze 13 czerwca 1848 roku został aresztowany^[5].

Poseł z okręgu łańcuckiego na sejm w Wiedniu i Kromieryżu. Zasiadał w nim po prawej stronie, będąc zarazem zwolennikiem koncepcji słowiańsko-federacyjnej. Zwalczany ostro przez liberałów i demokratów, przeżył załamanie nerwowe i zrezygnował z mandatu poselskiego. Następnie leczył się w zakładach psychiatrycznych w Griifenbergu i Lipsku (1849)^[1].

Po powrocie do kraju, w październiku 1849 roku, zajął się majątkiem w Przeworsku. Po śmierci ojca, w 1850 roku odziedziczył tytuł księcia i został od 1868 roku pierwszym ordynatem ordynacji przeworskiej^[6]. W latach 1847–1851 i 1869-1872 kurator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich^[7], któremu przekazał bibliotekę i zbrojownię przeworską^[3].

Wspomagał Pawła Stalmacha i jego „Gwiazdkę Cieszyńską”. W 1863 roku w czasie powstania styczniowego był związany z organizacją narodową, m.in. zorganizował szpital powstańczy w Przeworsku^[1]. Jako konserwatysta był jednocześnie rzecznikiem pozyskania Austrii dla sprawy polskiej i poddania polityki krajowej Hotelowi Lambert^[1]. W latach 1861–1867 poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego z okręgu żółkiewskiego w miejsce Włodzimierza Dzieduszyckiego, który nie przyjął mandatu^[2]. Członek dziedziczny austriackiej Rady Panów (15 września 1870 – 25 maja 1872).

Współtwórca Akademii Umiejętności w Krakowie (1872)^[5]. Był także honorowym członkiem Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk^[8]. W 1858 roku był jednym z organizatorów wystawy starożytności w Krakowie^[9]. Sfinansował także restaurację Sukiennic^[1].

Zmarł w Krakowie po ciężkiej chorobie. Pochowany został w kaplicy rodzinnej obok matki w dominikańskim kościele św. Trójcy w Krakowie.

Urodził się w rodzinie arystokratycznej jako syn mecenasa sztuki i założyciela ordynacji przeworskiej Henryka Ludwika (1777–1850) i Teresy z Czartoryskich (1785–1868). Miał trzy: siostry: Dorotę (1807–1832), Izabelę Marię (1808–1890), żonę księcia Władysława Hieronima Sanguszki (1803–1870) i Jadwigę Julię (1815–1895), żonę księcia Eugene’a Charles’a de Ligne (1802–1880).

Od 1853 roku był mężem Cecylii z Zamojskich (1831–1904), mieli dzieci: Teresę Celestynę (1856–1883), żonę Karola Fryderyka Radziwiłła (1839–1907), Elżbietę (1858–1859), Marię (1860–1942), żonę właściciela dóbr w pow. lipowieckim na Ukrainie hrabiego Benedykta Tyszkiewicza (1849–1939), III ordynata przeworskiego Andrzeja (1862–1953) i Kazimierza (1869–1930)^[10].

• Marian Tyrowicz, Lubomirski Jerzy Henryk (1817–1872), Polski Słownik Biograficzny, t. 18, s. 25–26
• Władysław Tadeusz Wisłocki, Jerzy Lubomirski 1817–1872, Lwów 1928
• Alina Szklarska-Lohmannowa, Lubomirski, Jerzy Fürst (1817-1872), Politiker und Mäzen, ÖBL 1815-1950, Bd. 5 (Lfg. 24, 1971), S. 338