Kaczka – nazwa określająca niektóre gatunki z rodziny kaczkowatych, podrodziny kaczek, w szczególności z rodzajów Anas, Netta i Aythya. W Polsce zwyczajowo kaczki dzieli się na kaczki pływające (kaczki właściwe) i kaczki nurkujące (grążyce).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Słowo kaczka na określenie dzikich kaczek pojawiło się w XIV wieku, a w XV wieku zaczęto tak określać również i kaczki domowe. Słowo to zastąpiło starosłowiański wyraz ąta, ątka (ros. utka, lit. antis, niem. ente, łac. anas)[1]. Zachodniosłowiańskie słowo kaczka, podobnie jak czeska ludowa káča/kačka i słowacka kačka/kačica, to wyraz pochodzenia dźwiękonaśladowczego. Słowo kaczor, określające samca kaczki, weszło w użycie w XV wieku[2].
Podział
[edytuj | edytuj kod]W polskiej awifaunie kaczki tradycyjnie dzieli się na kaczki pływające (kaczki właściwe; Anatini) i kaczki nurkujące (grążyce; Aythyni). Do tej pierwszej grupy należą gatunki na przykład z rodzaju Anas, do drugiej między innymi Netta i Aythya[3]. Kaczki właściwe należą do plemienia Anatini, grążyce zaś do Aythyini. Trzecim plemieniem, w skład którego wchodzą kaczki, jest Mergini[4].
Anatini
[edytuj | edytuj kod]Większość przedstawicieli plemienia Anatini to niewielkie ptaki o krótkich kończynach. Zamieszkują cały świat, łącznie z izolowanymi wyspami; do gatunków zamieszkujących takowe należą między innymi osiadłe krzyżówka białooka (Anas laysanensis) i cyraneczka auklandzka (Anas aucklandica). Do plemienia należą także gatunki wędrowne, jak rożeniec (Anas acuta), cyraneczka karolińska (Anas carolinensis) i świstun (Mareca penelope). Wiele małych przedstawicieli tego plemienia jest doskonałymi lotnikami. Niektóre z kaczek właściwych potrafią siadać na drzewach. U wielu gatunków samce są ubarwione jaskrawo, przeważnie z opalizującym lusterkiem na skrzydle, zaś samice i młode ubarwione maskująco. Po sezonie lęgowym samce przechodzą pierzenie i upierzone, są podobnie jak samice, głównie brązowo[4]. Kaczki właściwe pokarmu szukają w powierzchniowych warstwach wody. Odcedzają plankton i niewielkie fragmenty roślin, co umożliwiają im ulokowane w dziobie zachodzące na siebie blaszki rogowe[3]. Około ⅓ gatunków z tego plemienia gniazduje w dziuplach. Młode tych gatunków cechują się ostrymi pazurami i sztywnymi ogonami. Z wyjątkiem kilku tropikalnych gatunków, u których samiec pomaga strzec młodych, pisklętami zajmują się wyłącznie samice[4].
Aythyni
[edytuj | edytuj kod]Kaczki nurkujące cechuje większa różnorodność w budowie ciała, zachowaniach lęgowych i sposobie żerowania[3]. Przeważnie są to ptaki słodkowodne, niektóre zimują na morskich wybrzeżach. Mają krótkie nogi ulokowane z tyłu ciała, przez co rzadko wychodzą na ląd. Aby poderwać się do lotu, muszą wziąć rozbieg. Występuje dymorfizm płciowy, jednak samce nie są zbyt barwne – w ich upierzeniu przeważają szarości, brązy i czernie. U grążyc nie występuje barwne lusterko, niekiedy w jego miejscu znajduje się białe lub białawe pasmo piór. Często na głowie i piersi występują opalizujące pióra. Zachowania tokowe nie są skomplikowane. Po rozpoczęciu wysiadywania samce porzucają samice, a w kolejnym sezonie znajdują nową partnerkę[4]. Grążyce pokarmu szukają w czystszej i głębszej wodzie. Sprawnie nurkują. W skład ich pokarmu wchodzą głównie wodne bezkręgowce, szczególnie wiosną i w okresie zimowym[3].
Mergini
[edytuj | edytuj kod]Do tego plemienia prócz kaczek morskich należą również tracze, a w niektórych ujęciach systematycznych także i edredon (Somateria mollissima, kaczka edredonowa). U prawie wszystkich kaczek morskich występuje dymorfizm płciowy. Samce są przeważnie czarne lub czarno-białe, nierzadko z opalizującymi zielonymi lub niebieskimi głowami czy błękitnym albo zielonym zabarwieniem niektórych części ciała. Samice reagują na zaloty słabiej niż u kaczek pływających. W przypadku edredonów szczególną wartość ma puch, którym samica wyścieła gniazdo – dla wielu islandzkich farmerów stanowi on źródło dochodu[4].
Znaczenie dla człowieka
[edytuj | edytuj kod]Udomowione krzyżówki (Anas platyrhynchos) hodowane są przez ludzi głównie ze względu na mięso, rzadziej jaja. Krzyżówki zostały udomowione 2500 lat temu[5]. Najwcześniej kaczki udomowiono na Dalekim Wschodzie. W Polsce, ze względu na obfitość zwierzyny łownej, kaczki udomowiono w X wieku. Udomowione kaczki straciły zdolność latania, co zwiększyło ich masę i wartość konsumpcyjną[6]. Kaczki są również obiektem polowań[5]. W Polsce gatunkami łownymi są: krzyżówka (Anas platyrhynchos), cyraneczka (A. crecca), głowienka (Aythya ferina) i czernica (A. fuligula); wolno polować na nie od 15 sierpnia do 21 grudnia[7]. Mięso kaczek nie jest tak popularne jak mięso kur i gęsi[6]. W produkcji kaczego mięsa przodują Azjaci. W 2013 w Azji wyprodukowano 3660 tysięcy ton mięsa kaczego, na całym świecie 4367 tysięcy ton[8]. W Europie najwięcej mięsa kaczego produkowane jest we Francji i Niemczech[6].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. T. 2. K–P. 2007, s. 6. ISBN 978-83-60688-75-5.
- ↑ Izabela Malmor: Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa – Bielsko-Biała: PWN, 2009, s. 190. ISBN 978-83-262-0146-2.
- ↑ a b c d Andrzej Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Multico, 2007, s. 52–53. ISBN 978-83-7073-474-9.
- ↑ a b c d e Janet Kear & M.A.O.: Kaczkowate. W: red. Christopher Perrins: Ptaki. Wszystkie rodziny świata. Warszawa: Buchmann, 2012, s. 137–140. ISBN 978-83-7670-263-6.
- ↑ a b Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 380.
- ↑ a b c Joanna Radziewicz: Kaczki, gatunek zapomniany…. [w:] Rolniczy Magazyn Elektroniczny [on-line]. Centralna Biblioteka Rolnicza im. Michała Oczapowskiego. [dostęp 2017-03-02].
- ↑ Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2023 r. poz. 99)
- ↑ GLOBAL POULTRY TRENDS – Asia Dominates Duck Production. The Poultry Site, 3 września 2015. [dostęp 2017-03-02].
