.jpg) Karol Gerardis (1911) | |
| Data urodzenia |
ok. 1860 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Zawód, zajęcie |
budowniczy |
| |
| Odznaczenia | |
| |
Karol Gerardis (ur. ok. 1860, zm. 24 marca 1920 w Sanoku) – polski budowniczy, działacz społeczny.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Karol Gerardis[1] urodził się ok. 1860[2]. W Sanoku był przedsiębiorcą, budowniczym (prowadził zakład murarski[3]) i przemysłowcem[4]. Do początku 1912 prowadził wraz z Robertem Barańskim w Sanoku firmę pod nazwą Przedsiębiorstwo Budowy[5][6]. Był uważany za znawcę w swojej dziedzinie i cieszył się powszechnym uznaniem[7].
W 1895 przedsiębiorstwo Karola Gerardisa prowadziło budowę rzeźni miejskiej i targowicy bydlęcej w Lisku[8]. Przed 1902 Gerardis był w składzie komisji opiniującej powstanie pomnika Tadeusza Kościuszki w Sanoku[9]. Był wykonawcą i właścicielem kamienicy z początku XX wieku (1906), od 1913 leżącej przy ustanowionej wówczas ulicy Kazimierza Wielkiego[10], później pod numerem 6 tej ulicy[11][12][13]. W obrębie kościoła i klasztoru Franciszkanów w Sanoku dokonywał robót murarsko-remontowo-budowlanych w latach 90. XIX wieku[14], wykonał przebudową wieży świątyni w postaci jej podwyższenia w 1895, był fundatorem i ofiarodawcą postumentu ustanowionej w 1898 przy kościele figury Jezusa Chrystusa, wykonanej przez Stanisława Piątkiewicza i stanowiącej kopię posągu Chrystusa projektu Duńczyka Bertela Thorvaldsena (od 1977 postument pozostał w ustanowionej wówczas figurze Najświętszej Marii Panny Niepokalanej[15][16][17][18][19]. Na przełomie 1899/1900 Karol Gerardis i inż. Władysław Beksiński prowadzili budowę gmachu sanockiego „Sokoła”[20]. Karol Gerardis był jednym z opiniodawców projektu wież kościoła Przemienienia Pańskiego w Sanoku z początku XX wieku, a jego przedsiębiorstwo wykonało ich budowę[21]. W 1906 popierał ideę regulacji przebiegających przez Sanok Potoku Płowieckiego i Potoku Stróżeckiego[7].
Uchwałą Rady Miejskiej w Sanoku z 1911 został uznany przynależnym do gminy Sanok[22]. W tym mieście działał społecznie. Był członkiem założycielem sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[23][24] (1892, 1893, 1894, 1906, 1920)[25], w którego strukturze był przewodniczącym komisji łyżwiarskiej[26], zasiadał w komisji budowlanej i opracowującej projekt budowlany[27], 25 lutego 1899 został wybrany wydziałowym i pełnił tę funkcję w kolejnych latach, 2 marca 1899[20][28][29][30], do 1904[31], ponownie 1 kwietnia 1909[32], w 1911 wybrany drugim zastępcą prezesa[33]. Otrzymał tytuł członka honorowego sanockiego „Sokoła”[34][35][36]. Nazwiska Karola i Róży Gerardisów zostały umieszczone w drzewcu sztandaru TG Sokół w Sanoku na jednym z 125 gwoździ upamiętniających członków gniazda[37]. Na przełomie XIX i XX wieku był członkiem zwyczajnym Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego[38][39][40][41][42][43][44][45][46]. Został członkiem zarządu założonego 24 kwietnia 1904 oddziału Towarzystwa Pomocy Przemysłowej w Sanoku[47]. Działał we władzach wydziału „Towarzystwa Bursy”, sprawującego pieczę nad Bursą Jubileuszową im. Cesarza Franciszka Józefa w Sanoku; 28 września 1904 został wybrany zastępcą członka wydziału[48], a 17 października 1907 wybrany członkiem wydziału[49]. Został jednym z zastępców dyrektorów Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku[50]. Działał we władzach wydziału Towarzystwa Pomocy Naukowej w Sanoku[51][52][53]. Był działaczem Towarzystwa Pszczelniczo-Ogrodniczego w Sanoku, w którym był zastępcą wydziałowego[54][55] i wydziałowym[56]. Był działaczem Towarzystwa Upiększania Miasta Sanoka[57], w którym pełnił funkcje skarbnika[58], wydziałowego[59][60][61]. Był członkiem wydziału (zarządu) Towarzystwa Szkoły Ludowej w Sanoku[62][63][64][65][66]. W 1906 wsparł finansowo budowę Kościoła św. Stanisława w Lutowiskach[67]. Działał w ruchu przeciwalkoholowym w Sanoku[68]. Przy C. K. Sądzie Obwodowym w Sanoku został wybrany przysięgłym zastępcą w 1910[69] i przysięgłym głównym w 1914[70].
Po wybuchu I wojny światowej i utworzeniu Naczelnego Komitetu Narodowego, został członkiem Powiatowego Komitetu Narodowego w Sanoku, a później został mianowany przez Departament Wojskowy NKN na stanowisko komisarza wojskowego w Sanoku[71]. 22 listopada 1914 cesarz Franciszek Józef pismem odręcznym nadał budowniczemu cywilnemu Karolowi Gerardisowi w najłaskawszym uznaniu wybornych usług wobec wroga Złoty Krzyż Zasługi Cywilnej z koroną na wstążce Medalu Waleczności[72][73][74][75]. O otrzymaniu odznaczenia cesarskiego Gerardis informował też w Sanoku w maju 1915[76]. W połowie 1915 przebywał w uzdrowisku Karlsbad[77]. W połowie 1918 otwierał fabrykę marmolady w Sanoku[78].
Zamieszkiwał przy ul. Adama Mickiewicza 262[79]. Zmarł 24 marca 1920 w Sanoku w wieku 60 lat na zapalenie płuc[2][80]. Został pochowany 26 marca 1920 na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku w pogrzebie pod przewodnictwem ks. proboszcza Franciszka Salezego Matwijkiewicza[2].
Przez 37 lat był żonaty z Różą Gerardis, córką Wilhelma Mossora[81] (wzgl. Mozor[2], ur. 1866 w Hüttenfeld, zm. 8 kwietnia 1944[82], zwana „Panią Żyrardową”[83]). Ich córką była Stefania (ur. 1890 lub 1891 w Gliniku Mariampolskim[81], zm. 1938), od 1911 żona Zygmunta Kruszelnickiego[81][84] (sędzia, adwokat), a wnukiem Zbigniew Kruszelnicki (1916-1972, architekt)[85][86]. Spadkobiercami kamienicy Karola Gerardisa została rodzina Kruszelnickich[87][88], w tym wnuk Paweł Kruszelnicki[89].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ W piśmiennictwie pojawił się także zapis nazwiska w formie „Girardis”. Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 15, s. 3, 14 lipca 1895. Takie samo nazwisko nosił inżynier Andreas Girardis, ur. w Valle di Cadore, żonaty z Klarą Slezak, zm. 13 kwietnia 1902 w Sanoku w wieku 84 lat. Księga aktów zejść rzym.-kat. Sanok 1878–1904. T. H. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 349 (poz. 60).
- ↑ a b c d Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 247 (poz. 64).
- ↑ Alojzy Zielecki, Życie gospodarcze, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 416.
- ↑ Sprawozdanie poselskie p. Wincentego Jabłońskiego posła z V. kurii. „Gazeta Sanocka”, s. 1, Nr 76 z 11 czerwca 1905.
- ↑ Bezirkshauptmannschaft Sanok. s. 295. [dostęp 2016-04-21].
- ↑ Firmy. „Gazeta Lwowska”, s. 14, Nr 118 z 24 maja 1912.
- ↑ a b Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 142 z 16 września 1906.
- ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”. Nr 15, s. 3, 14 lipca 1895.
- ↑ Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 176. ISBN 83-909787-0-9.
- ↑ Ludwik Glatman. Nowe nazwy ulic Wielkiego Sanoka (dokończenie). „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 36 z 31 sierpnia 1913.
- ↑ Alojzy Zielecki, Budownictwo i gospodarka komunalna, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 398.
- ↑ Jolanta Ziobro. Dom „Pod Atlasem” odzyska urodę. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 3 (1102) z 18 stycznia 2013.
- ↑ Ogłoszenie. „Tygodnik Ludowy”, s. 6, Nr 4 z 23 stycznia 1919.
- ↑ Zabytki w kościele OO. Franciszkanów w Sanoku. W: Otton Szmyd: Jubileusz 600-lecia OO. Franciszkanów w Sanoku. Sanok: Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Pocieszenia w Sanoku, 1976, s. 9.
- ↑ Zabytki w kościele OO. Franciszkanów w Sanoku. W: Otton Szmyd: Jubileusz 600-lecia OO. Franciszkanów w Sanoku. Sanok: Parafia Podwyższenia Krzyża Świętego i Matki Bożej Pocieszenia w Sanoku, 1978, s. 27-28.
- ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 162. ISBN 978-83-60380-26-0.
- ↑ Paweł Nestorowicz: Boża rola. Przyczynek do historii cmentarzy sanockich w 110-tą rocznicę konsekracji cmentarza przy ul. Rymanowskiej. Sanok: 2005, s. 21.
- ↑ Andrzej Romaniak. Zapomniani rzeźbiarze: Stanisław i Stanisław Jan Piątkiewiczowie – szkic do portretu. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 185, 187, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- ↑ 630. rocznica przybycia franciszkanów do Sanoka. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2008, s. 103, 127. ISBN 978-83-60380-21-5.
- ↑ a b Adam Pytel. Sprawy Związku polskich gimnastycznych Towarzystw sokolich w Austrii. Sanok. „Przewodnik Gimnastyczny „Sokół””, s. 6, Nr 10 z 1899.
- ↑ Z Komitetu Kościelnego w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 119 z 8 kwietnia 1906.
- ↑ Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 141 (poz. 68).
- ↑ Lista członków z dniem 31 grudnia 1899. W: Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarz. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1899. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1900, s. 13.
- ↑ Anna Sebastiańska: Członkowie TG „Sokół” w Sanoku 1889–1946. sokolsanok.pl, 2009-11-29. [dostęp 2016-04-17].
- ↑ Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 142, 143, 145, 150. ISBN 978-83-939031-1-5.
- ↑ Sprawozdanie Wydziału Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1898. Sanok: 1899, s. 4.
- ↑ Lista członków z dniem 31 grudnia 1899. W: Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarz. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za rok administracyjny 1899. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1900, s. 15.
- ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 168 z 17 marca 1907.
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 10, 16.
- ↑ Zarząd. sokolsanok.pl. [dostęp 2016-03-15].
- ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 12 z 20 marca 1904.
- ↑ Sprawozdanie Wydziału Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" w Sanoku za rok administracyjny 1909. Sanok: 1910, s. 3.
- ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 14, s. 3, 2 kwietnia 1911.
- ↑ Sprawozdanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku za lata 1914., 1915., 1916., 1917., 1918. i 1919.. Sanok: 1920, s. 18.
- ↑ Tadeusz Miękisz: Zarys historii Tow. Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku w 50-tą rocznicę jego istnienia. Sanok: Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, 1939, s. 10.
- ↑ Paweł Sebastiański, Bronisław Kielar: Wykazy członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku. W: 125 lat sanockiego „Sokoła” 1889–2014. Sanok: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Sanoku, 2014, s. 147. ISBN 978-83-939031-1-5.
- ↑ Sztandar. sokolsanok.pl. [dostęp 2015-06-16].
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z siódmego roku jej istnienia, tj. 1892. s. 12.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziewiątego roku jej istnienia, tj. 1894. s. 8.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego z dziesiątego roku jej istnienia, tj. 1895. s. 9.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 15 września 1897 do 15 września 1898 (trzynasty rok istnienia). s. 9.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 15 września 1898 do 15 września 1899 (czternasty rok istnienia). s. 10.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 16 września 1901 do 15 września 1902 (siedemnasty rok istnienia). s. 12.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 16 września 1903 do 15 września 1904 (18. rok istnienia). s. 10.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 16 września 1905 do 15 września 1906. 21. rok istnienia. s. 20.
- ↑ Sprawozdanie Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego za czas od 16 września 1906 do 31 grudnia 1907. 22. rok istnienia. s. 21.
- ↑ Sprawozdanie z działalności "Ligi Pomocy Przemysłowej" za czas od 15. sierpnia 1908-do 31. grudnia 1909. t.j. za szósty rok istnienia. Lwów: 1910, s. 120.
- ↑ Kronika. Bursa Jubileuszowa. „Gazeta Sanocka”, s. 4, Nr 40 z 3 października 1904.
- ↑ Z Towarzystwa Bursy Jubileuszowej. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 198 z 27 października 1907.
- ↑ Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Towarzystwa Zaliczkowego w Sanoku dnia 12 września 1905. „Gazeta Sanocka”, s. 2-3, Nr 88 z 17 września 1905.
- ↑ Kronika. „Gazeta Sanocka”, s. 4, Nr 97 z 5 listopada 1905.
- ↑ Walne Zgromadzenie Tow. Pomocy Naukowej w Sanoku. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 202 z 17 listopada 1907.
- ↑ XXVII. Sprawozdanie Dyrektora C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1907/8. Sanok: Fundusz Naukowy, 1908, s. 42.
- ↑ Z Tow. Pszczelniczo-Ogrodniczego w Sanoku. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 70 z 30 kwietnia 1905.
- ↑ Towarz. Pszczelniczo-Ogrodnicze. „Gazeta Sanocka”, s. 2, Nr 121 z 22 kwietnia 1906.
- ↑ Tow. Pszczeln.-Ogrodnicze. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 175 z 5 maja 1907.
- ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 3 z 15 maja 1910.
- ↑ Kronika. Tow. dla Upiększ. m. Sanoka. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 65 z 26 marca 1905.
- ↑ Kronika. Walne Zgr. Tow. Upiększ. miasta. „Gazeta Sanocka”, s. 3, Nr 129 z 17 czerwca 1906.
- ↑ Sprawozdanie Wydziału Tow. Upiększania Miasta Sanoka. „Miesięcznik Artystyczny”. Nr 7, s. 67, 1912.
- ↑ T. U. M. S.. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 26 z 30 czerwca 1912.
- ↑ Sprawozdanie z działalności Towarzystwa Szkoły Ludowej za rok 1910. Kraków: 1911, s. 258.
- ↑ Z kraju. Sanok. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 175 z 19 kwietnia 1910.
- ↑ Kronika. Koło T. S. L.. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 13 z 31 marca 1912.
- ↑ Z kraju. Sanok. „Nowa Reforma”, s. 2, Nr 175 z 19 kwietnia 1912.
- ↑ Kronika. Koło T. S. L.. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 1 z 1 maja 1910.
- ↑ Kronika. Na budowę kościoła św. Stanisława w Lutowiskach. „Echo Przemyskie”, s. 3, Nr 34 z 26 kwietnia 1906.
- ↑ Antonina Rutkowska. Wiec przeciwalkoholowy w Sanoku. „Wyzwolenie”, s. 10, Nr 1 z 1912.
- ↑ Kronika. Lista przysięgłych. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 3, Nr 20 z 11 września 1910.
- ↑ Lista roczna przysięgłych w obrębie c. k. Sądu obwodowego w Sanoku na rok 1914. „Dziennik Urzędowy c.k. Starostwa i c.k. Rady szkolnej okręgowej w Sanoku”, s. 3, Nr 4 z 15 lutego 1914.
- ↑ Alojzy Zielecki, Miasto w latach Wielkiej Wojny 1914-1918, W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 491.
- ↑ Kleine Chronik. „Neue Freie Presse”. Nr 18054, s. 1, 27 listopada 1914. (niem.).
- ↑ Hof- und Personalnachrichten. „Fremden-Blatt”. Nr 328, s. 2, 27 listopada 1914. (niem.).
- ↑ Erkennungen und Auszeichnungen aus Anlass der Kriegsdienstleistung. „Österreichische Monatsschrift für den öffentlichen Baudienst”. Z. 50, s. 803, 10 grudnia 1914. (niem.).
- ↑ Odznaczenie. „Nowa Reforma”. Nr 526, s. 1, 28 listopada 1914.
- ↑ Karol Zaleski, Pamiętnik dr Karola Zaleskiego, (zespół 25, sygn. 13), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, s. 164.
- ↑ Karlsbader Kurliste. „Curliste Karlsbad”. Nr 81, s. 4, 19 czerwca 1915. (niem.).
- ↑ Anzeige. „Oesterreichische Morgenzeitung und Handelsblatt”. Nr 180, s. 4, 1 lipca 1918. (niem.).
- ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1915/16 (zespół 7, sygn. 64). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 388.
- ↑ Indeks do ksiąg zmarłych od roku 1914. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. G 1920, (Tom J, str. 247, poz. 64).
- ↑ a b c Księga małżeństw rz. kat. Sanok (1905–1912). Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 106 (poz. 52).
- ↑ Księga zmarłych i pochowanych w Sanoku na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej i Matejki od 1895 do 1952 r.. Sanok. s. poz. 3415.
- ↑ Paweł Kosina: Helena Kosinówna. Rodzina i sanoccy przyjaciele. Sanok: Stowarzyszenie Przyjaciół Heleny Kosiny w Sanoku, 2006, s. 17. ISBN 83-92421-0-0.
- ↑ Kronika. Ślub. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”, s. 2, Nr 41 z 1 października 1911.
- ↑ Zbigniew Kruszelnicki. Nekrologi. „Dziennik Polski”. Nr 126, s. 7, 8, 28-29 maja 1972.
- ↑ Zbigniew Kruszelnicki. archimemory.pl. [dostęp 2018-05-02].
- ↑ Agata Skowrońska-Wydrzyńska, Maciej Skowroński: Sanok. Zabytkowa architektura miasta. Sanok: San, 2004, s. 11. ISBN 83-919725-2-6.
- ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom I. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2009, s. 274, 276. ISBN 978-83-60380-26-0.
- ↑ Krzysztof Prajzner. Pamiątkowa tablica znów na fasadzie budynku. „Tygodnik Sanocki”. Nr 12 (1315), s. 4, 24 marca 2017.
