Karol Zaleski

Data i miejsce urodzenia	27 listopada 1890 Sanok
Data i miejsce śmierci	19 lipca 1969 Poznań
Miejsce spoczynku	Cmentarz parafialny św. Jana Vianneya w Poznaniu
Zawód, zajęcie	fitopatolog
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	profesor zwyczajny
Edukacja	Państwowe Gimnazjum Męskie w Sanoku
Rodzice	Karol Zaleski Wilhelmina z d. Leixner
Krewni i powinowaci	Tadeusz, Juliusz, Zygmunt, Władysław, Maria, Jakub, Jadwiga, Zofia (rodzeństwo)
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Karol Wilhelm Zaleski herbu Jelita (ur. 27 listopada 1890 w Sanoku, zm. 19 lipca 1969 w Poznaniu) – polski profesor, fitopatolog, żołnierz, działacz harcerski i polonijny podczas I wojny światowej.

Karol Wilhelm Zaleski urodzi się 27 listopada 1890 w Sanoku^[1]. Wnuk Ludwika Zaleskiego z Mikuliczyna, powstańca listopadowego^[2][3], syn lekarza i społecznika Karola Zaleskiego (1856-1941) i nauczycielki Wilhelminy z domu Leixner (1859–1912). Miał ośmioro rodzeństwa: (pięciu braci i trzy siostry), byli to kolejno Tadeusz (ur. 1887), Juliusz (ur. 1889), Zygmunt Jan (ur. 1892^[4][5]), Władysław (ur. 1894), Maria Elżbieta (1896-1967^[6][7], po mężu Hanus^[2]), Jakub (ur. 1899), Jadwiga (ur. 1900) i Zofia Ludwika (1903-1906, zmarła w dzieciństwie^[8][9][10] na zapalenie opon mózgowych^[2][11]). Rodzina zamieszkiwała w tzw. Willi Zaleskich. Dwóch z jego braci, Juliusz i Jakub w 1940 zostało ofiarami zbrodni katyńskiej.

W 1909 zdał z odznaczeniem egzamin dojrzałości w C.K. Gimnazjum w Sanoku (w jego klasie byli m.in. Karol Friser, Jakub Mikoś, Władysław Owoc, Jan Scherff, Stanisław Sinkowski, Zygmunt Wrześniowski)^{[12][13][14][15]}. Uchwałą z 1911 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[16]. Od 1912 był członkiem Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Dublanach. W 1913 ukończył Akademię Rolniczą w Dublanach, po czym rozpoczął studia teologiczne w Krakowie.

Po wybuchu I wojny światowej powracając z kuracji we Freiburgu zatrzymał się w Krakowie pod koniec sierpnia 1914. Przyłączył się do werbunku TG „Sokół”. Przystąpił do Legionu Zachodniego. 4 września 1914 wstąpił do Legionów Polskich, zostając żołnierzem 3 plutonu 7 kompanii II batalionu w 2 Pułku Piechoty w składzie I Brygady. Brał udział w walkach w Karpatach. Służył w 7 kompanii 3 Pułku Piechoty w składzie II Brygadzie Legionów Polskich. Skierowany do walk w rejonie Marmarosz-Sziget, brał udział w bojach na Przełęczy Panterpas. Po bitwie pod Mołotkowem 29 października 1914 dostał się do niewoli rosyjskiej^[17]. Początkowo był przetrzymywany w obozie Buj (Gubernia kostromska), od kwietnia w Zichniewie (Gubernia tambowska), a od lata 1915 w obozie Skobielew (Obwód fergański, Turkiestan), otrzymując numer więźniarski 13408. Tam pozostawał przez kolejne trzy lata. Podczas osadzenia wykładał w tamtejszym Uniwersytecie Ludowym oraz działał na rzecz miejscowej Polonii. Używając sfałszowanych dokumentów zbiegł z obozu 23 kwietnia 1918, po czym dotarł do Samary, gdzie następnie przebywał u spotkanego tam brata Tadeusza, który jako jeniec z armii austriackiej, pracował w charakterze lekarza w samarskim szpitalu. Działał w tamtejszym Domu Polskim. W sierpniu 1918 obaj zgłaszają się w Samarze do punktu zbornego, zorganizowanego przez Polski Komitet Wojenny w Rosji. 6 października Karol i Tadeusz Zaleski z rodziną opuścili pociągiem wraz z ochotnikami polskimi Samarę, po czym żołnierze zostali wysadzeni w Nowonikołajewsku na Syberii. Tam była formowana 5 Dywizja Syberyjska. 2 kwietnia 1919 Karol Zaleski został mianowany kapralem, po czym skierowany do Polskiego Komitetu Wojennego, utworzył przy nim Sekcję Harcerstwa Polskiego i został jej szefem^[18]. Tworzył Naczelną Komendę Harcerstwa Polskiego będąc referentem, został redaktorem naczelnym dwutygodnika „Harcerz Polski na Syberii”, wydawanego od 3 maja do września 1919 (łącznie pięć zeszytów)^[19], wszedł w skład komendy utworzonego 22 czerwca 1919 w Nikołajewsku obozu harcerskiego dla chłopców i dziewcząt, objeżdżając do jesieni 1919 Daleki Wschód prowadził działalność wychowawczą (m.in. w Krasnojarsku, Mandżurii, Harbinie, Władywostoku), wygłaszając tam odczyty i przemówienia, zakładając nowe drużyny harcerskie, był organizatorem obozów letnich, kursów instruktorskich, bursy harcerskiej. Do 1 grudnia 1919 pełnił funkcję pełnomocnika NKHP, po czym został instruktorem w Okręgu Harcerskim Dalekiego Wschodu, opracowując w tym charakterze raport o stanie polskiego harcerstwa na Dalekim Wschodzie, przekazany do harcerskich władz centralnych w Warszawie. W kolejnych miesiącach przebywał we Władywostoku, gdzie od kwietnia 1920 ponownie służył w 5 Dywizji. 20 czerwca 1920 odpłynął z Władywostoku na statku „Neise Maru”, którym dotarł do Japonii, a stamtąd statkiem „Woroneż” (zarekwirowany przez Brytyjczyków, na pokładzie którego było ok. 1500 ludzi, z czego 1000 żołnierzy łotewskich oraz ok. 500 żołnierzy polskich wraz z rodzinami; wśród nich nie było Tadeusza Zaleskiego, który na Syberii służył w szeregach 5 Dywizji Syberyjskiej^[20], zmarł w 1920 wszczepiając sobie próbnie szczepionkę przeciw tyfusowi^[2]), przez Ocean Spokojny, Singapur, Ocean Indyjski, Morze Czerwone, Kanał Sueski, Morze Śródziemne, Ocean Atlantycki, kanał La Manche, aż do Zatoki Gdańskiej (przez cały wielomiesięczny rejs Zaleski odgrywał ważną rolę w życiu kulturalnym, wygłaszał m.in. mowy podczas pogrzebu morskiego czy w trakcie pożegnania polsko-łotewskiego u kresu podróży). 29 września 1920, sześć lat po wyjeździe wraz z legionistami do Węgier, stanął na polskiej ziemi w porcie Leniwka w Gdańsku. Po pobycie w Warszawie, jako kapral 2 kompanii batalionu 5 Dywizji Syberyjskiej został zwolniony ze służby wojskowej, 15 października 1920 przybył do domu rodzinnego w Sanoku.

W niepodległej II Rzeczypospolitej Od 1920 studiował filologię polską na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie^[21], jednocześnie był asystentem na Politechnice Lwowskiej. W 1921 przeprowadził się do Poznania i rozpoczął pracę w Zakładzie Botaniki Ogólnej i Fitopatologii Wydziału Rolno-Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego. W 1926 uzyskał tytuł naukowy doktora rolnictwa na podstawie pracy pt. „O znalezionych w Polsce gatunkach z grupy Penicilium Link”. Został stypendystą Funduszu Kultury Naukowej, dzięki czemu odbył studia w Belgii i Stanach Zjednoczonych od 1930 do 1931. W 1935 habilitował się z fitopatologii. Dalsze staże odbywał w Holandii, Niemczech i Danii. Do końca lat 30. działał w gronie byłych harcerzy-sybiraków^[22]. Będąc docentem uniwersytetu w Poznaniu uchwałą z 1937 został uznany przynależnym do gminy Sanok^[23].

Podczas II wojny światowej został wysiedlony na wschód. Pracował wówczas i po wojnie jako inspektor Izby Rolniczej w Lublinie oraz profesor na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie (do maja 1945), organizując Katedrę Chorób Roślin. Następnie powrócił do Poznania na tamtejszy uniwersytet. W latach 1946–1955 był kierownikiem Oddziału Instytutu Ochrony Roślin w Gorzowie. Od 1947 został kierownikiem Zakładu Fitopatologii na Akademii Rolniczej w Poznaniu, w 1948 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego, po czym został kierownikiem nowo utworzonej Katedry Fitopatologii. W 1957 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. Na przełomie 1961/1962 przeszedł na emeryturę, mimo tego dalej pracował. W 1951 był promotorem pracy doktorskiej swojego ucznia Stanisława Domańskiego^[24].

Był członkiem Polskiego Towarzystwa Botanicznego, Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Mikołaja Kopernika. Był autorem wielu prac badawczo-doświadczalnych, naukowych i popularnonaukowych z zakresu fitopatologii, mykologii, ochrony roślin.

W publikacji pt. Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958 ukazał się jego artykuł pt. Tradycje Powstania Styczniowego (wspomnienia z lat chłopięcych w Sanoku)^[25][26]. Wspomniał w nim o uczestnikach powstania 1863: nauczycielach sanockiego gimnazjum Auguście Mroczkowskim i Antonim Gołkowskim-Strzemieńczyku oraz lekarzu dr. Janie Jodłowskim.

Zamieszkiwał przy ulicy Śląskiej 5 w Poznaniu^[27]. Zmarł 19 lipca 1969. Został pochowany na Cmentarzu parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu^[28]. W tym miejscu zostali także pochowani Stefania (zm. 1965)^[29], Anna (zm. 2009)^[30], Stanisław (zm. 2016)^[31], Andrzej (zm. 2017)^[32].

Karol Zaleski miał syna Jana Zygmunta^[33].

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1956).
• Nagroda naukowa województwa poznańskiego.
• Polskie Towarzystwo Fitopatologiczne uznało Karola Zaleskiego za jednego z twórców fitopatologii polskiej.

• Harcerstwo Polskie na Syberii przy boku 5 Dywizji Syberyjskiej

• Błaszczak Władysław: Prof. dr Karol Zaleski. Z żałobnej karty (s. 133–137). Kronika Miasta Poznania nr 3/1970. [dostęp 2012-07-12]. (pol.)., fot.
• Czesław Skrobała / Jadwiga Zaleska. Opowieść wigilijna. „Nowiny”, s. 1,6, Nr 43 z 23 grudnia 1982. 
• Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 42-43.
• Polskie Tow. Fitopatologiczne: Wspomnienie o ś.p. Profesorze Karolu Henryku Mańce. [dostęp 2012-07-12]. (pol.).
• Maria Myćka-Kril: Dorobek nauczycieli i uczniów Gimnazjum w Sanoku. W: Księga pamiątkowa Gimnazjum Męskiego w Sanoku 1888–1958. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1958, s. 107–108.
• Wojciech Sołtys. Sanockie w okresie I wojny światowej w relacjach pamiętnikarzy i w prasie. „Rocznik Sanocki 1995”, s. 68, 1995. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. ISSN 0557-2096. 
• Jan Z. Zaleski. Losy Karola Wilhelma Zaleskiego (1890–1969) podczas I wojny światowej. „Rocznik Sanocki”. IX, s. 347–364, 2006. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 

• Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu UP w Poznaniu: Spis wybranych publikacji Prof. dr hab. Karola Zaleskiego. [dostęp 2012-07-12]. (pol.).