Katarzyna I

Ten artykuł dotyczy cesarzowej Rosji. Zobacz też: hasło o cesarzowej Konstantynopola Katarzynie I de Courtenay.

Katarzyna I

Marta Skowrońska (Skawrońska?)

Cesarzowa Rosji (panująca)
Okres	od 8 lutego 1725[a] do 17 maja 1727
Poprzednik	Piotr I Wielki
Następca	Piotr II Romanow
Cesarzowa Rosji (jako małżonka)
Okres	od 2 listopada 1721 do 8 lutego 1725
Jako żona	Piotr I Wielki
Koronacja	18 maja 1724
Poprzedniczka	Eudoksja Łopuchina
Następczyni	Katarzyna II
Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia	15 kwietnia 1683 lub 1684 Jēkabpils
Data i miejsce śmierci	17 maja 1727 Petersburg
Miejsce spoczynku	Sobór Pietropawłowski w Petersburgu
Ojciec	Samuel Skorwoński (Skawroński?)
Matka	nieznana
Mąż	Johann Rabe
Mąż	Piotr I Wielki od luty 1712 do 28 stycznia 1725
Dzieci	Anna Elżbieta 10 lub 8 dzieci zmarłych w dzieciństwie
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Katarzyna I Aleksiejewna, ros. Екатерина I Алексеевна; urodzona jako Marta Helena Skowrońska^[1] (ur. 5 kwietnia^?/15 kwietnia 1684^[1] w Jēkabpils w Inflantach, zm. 6 maja^?/17 maja 1727 w Petersburgu) – cesarzowa Rosji^[b] w latach 1724–1727 (samodzielne panowanie od śmierci męża w 1725), druga żona Piotra I Wielkiego od 1712 r.^[2]

Urodziła się 5 kwietnia 1684 r. prawdopodobnie w rodzinie chłopskiej, jednak nie jest to do końca pewne^[1], gdyż istnieje teoria, że jej ojciec Samuel Skowroński mógł być zubożałym inflanckim szlachcicem^[1]. Mógł być też szwedzkim oficerem^[3]. O jej matce nie ma żadnych pewnych informacji^[1].

Według innej wersji, Marta była córką osiadłego na terenie dzisiejszej Łotwy chłopa wyznania katolickiego, mieszkańca Wielkiego Księstwa Litewskiego Polaka, Samuela Skowrońskiego. Skowroński w latach 70. i 80. XVII wieku miał służyć u gospodarza Pałacu Kazimierza Jana Sapiehy, po czym uciekł od niego do Estonii, gdzie urodziła się przyszła cesarzowa^[4]. Później, podczas panowania Katarzyny I, władze rosyjskie zaczęły wykupować od możnowładców litewskich jej braci i siostry^[5].

Marta wcześnie została sierotą^[3].

W wieku kilkunastu lat najęła się na służbę u ewangelickiego pastora Glücka w inflanckim Marienburgu (obecnie Alūksne, Łotwa). W tym mieście poznała szwedzkiego dragona, ubogiego szlachcica Johanna Rabego, za którego wyszła za mąż. Ten prawdopodobnie sprzedał ją Inflantczykowi, który zmusił ją do prostytucji^[6]. Według innej wersji po śmierci męża dostała się do niewoli^[3]. Po nawiązaniu romansu z rosyjskim kawalerzystą trafiła na służbę do marszałka Borysa Szeremietiewa^[3]. U niego spotkał ją Aleksandr Mienszykow, najbliższy doradca cara Piotra I, który wykupił ją od hrabiego^[3].

W 1700 r.^[1] lub w 1706 r.^[6] u Aleksandra Mienszykowa Marta poznała cara Piotra I i wkrótce rozpoczął się ich romans^[7]. Piotr I kilka lat wcześniej zamknął swoją pierwszą żonę, Eudoksję, w monasterze Opieki Matki Bożej w Suzdalu.

Marta prawdopodobnie w 1705 r. przeszła na prawosławie i przyjęła imię Katarzyna Aleksiejewna^[1]. Od tego czasu cudzoziemki, które dołączały do carskiej rodziny, przybierały imiona rosyjskie^[1].

Katarzyna idealnie spełniała wymogi Piotra I: lubiła alkohol, szaloną i swobodną zabawę. Była analfabetką^[1], chociaż mówiła po niemiecku, szwedzku, polsku i nauczyła się rosyjskiego^[8]. Miała czarne włosy i ciemne oczy oraz dość pulchną sylwetkę^[3]. Car miał wiele kochanek, jednak tylko Katarzyna potrafiła załagodzić wybuchy jego gniewu i agresji, także fizycznej^[3]. Wykazywała się odwagą i potrafiła namówić cara do przerywania uczt suto zakrapianych alkoholem^[1]. Z czasem Katarzynie zaczęto oddawać hołdy należne carskiej małżonce, mimo iż nie była jeszcze carycą^[1].

Piotr I ogłosił Katarzynę swoją żoną w 1711 r., choć oficjalne małżeństwo zostało zawarte w cerkwi w petersburskim pałacu Mienszykowa^[9] w lutym 1712 r.^[1][2] Córki Katarzyny i Piotra były druhnami^[3]. Obecne na ślubie były bratanice Piotra, w tym przyszła cesarzowa Anna oraz Katarzyna, babka przyszłego cesarza Iwana VI^[2]. Syn cara i jego pierwszej żony Aleksy nie pojawił się w cerkwi, gdyż drugie małżeństwo ojca uznawał za brak szacunku do swojej matki^[2].

Katarzyna miała silną pozycję na dworze, mimo niechęci niektórych dworzan ze względu na jej pochodzenie oraz stronników pierwszej żony cara, Eudoksji^[1]. Miała wsparcie księcia Mienszykowa^[3]. Dla drugiej żony Piotr nakazał wznieść pod Petersburgiem pałac w Carskim Siole^[10].

Namówiła męża do podpisania traktatu pruckiego^[11]

Katarzyna urodziła 9^[1] lub 12^[6][3] dzieci, jednak tylko dwie córki: Anna i Elżbieta, urodzone przed oficjalnym ślubem w 1712 r., przeżyły dzieciństwo^[3]. Piotr nie winił żony za śmierć synów twierdząc, że to wola Boga^[3]. Oddana mężowi Katarzyna godziła się na jego kolejne romanse, o których ten w szczegółach ją informował, a nawet sama wybierała mu kochanki^[12][3]. Mimo romansów cara małżonkowie byli sobie bardzo bliscy^[3]. Podczas wyjazdów cara para cały czas ze sobą korespondowała (Katarzyna dyktowała treść swoich listów, te od Piotra były jej odczytywane)^[3].

Pasierb Katarzyny był skonfliktowany z ojcem. Prosił Katarzynę o pomoc i stawiennictwo przed carem, jednak nie ma informacji, jakoby Katarzyna próbowała wpłynąć na męża w tej kwestii^[13]. Carewicz Aleksy zmarł w wyniku zadanych ciosów lub został zamordowany w czerwcu 1718 r.^[13]

W 1722 r. mołdawska księżniczka Maria Kantemir towarzyszyła Piotrowi i Katarzynie w podróży do Astrachania^[14]. Księżniczka urodziła martwe dziecko, którego ojcem był cesarz^[14]. Na dworze carskim szerzyły się plotki, jakoby Katarzyna (lub ktoś na jej polecenie) otruła ciężarną Marię.

W grudniu 1721 r. przyznano Katarzynie oficjalny tytuł cesarzowej^[15].

7/18 maja 1724 r. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na moskiewskim Kremlu odbyła się jej koronacja^[12]. Był to ogromny sukces i wyróżnienie dla Katarzyny, bowiem była to pierwsza tego typu uroczystość od 1606 r., kiedy ukoronowano Marynę Mniszchównę^[15]. Car osobiście włożył na głowę żony koronę imperatorską, która była wysadzana brylantami^[15][16]. Cesarzowa nie otrzymała jednak berła ani jabłka, symboli władzy, ponieważ Piotr I pozostawił je sobie^[15][16]. Ceremonia była pełna przepychu, zaproszeni goście ubrani byli w stylu europejskim. Sama Katarzyna wystąpiła w brokatowym płaszczu, który był bogato zdobiony kamieniami szlachetnymi^[15].

Katarzyna nawiązała romans z szambelanem swego dworu, 30-letnim Wilhelmem Monsem^[14]. Był bratem jednej z kochanek Piotra Anny^[14]. Powszechnie uważano go za bardzo przystojnego mężczyznę^[14]. W październiku 1724 r. oskarżono go o łapówkarstwo^[14]. Poddany torturom przyznał się do winy^[14]. W jego rzeczach osobistych znaleziono listy miłosne kierowane do Katarzyny^[14]. Cesarzowa stanęła w obronie swego kochanka, jednak bezskutecznie – Mons został ścięty 16 listopada 1724 r.^[14] Głowę kochanka zakonserwowano w słoju i przekazano cesarzowej^[14]. Relacje pomiędzy małżonkami popsuły się, Piotr groził żonie, że pozbawi ją pozycji i władzy^[14]. Katarzyna obawiała się, że Piotr oddali ją i poślubi Marię Kantemir^[14].

W listopadzie 1724 r. Piotr zachorował^[16]. Na łożu śmierci czuwała przy nim Katarzyna, która poprosiła go, aby przebaczył Mienszykowowi, z którym od niedawna był skonfliktowany^[14]. Piotr w swoich ostatnich słowach zamierzał wskazać następcę, jednak nie był w stanie już pisać^[c], jedynie posłał po starszą z córek Annę, aby podyktować jej swoją wolę^[14]. Zanim cesarzówna przybyła, Piotr już nie żył. Zmarł o 6:00 rano 28 stycznia 1725 r.^[14]

Zgodnie z jego testamentem Katarzyna przejęła po nim tron cesarski^[17].

Według większości źródeł Piotr nie pozostawił testamentu a poza komnatą, w której leżało ciało cesarza, odbyły się narady na temat sukcesji^[14]. Wpływowe rody Dołgorukowów i Golicynów starały się wystąpić przeciwko Katarzynie i osadzić na tronie wnuka Piotra i Eudoksji^[14]. Piotr Tołstoj zaproponował, aby rządy objęła samodzielnie Katarzyna^[14]. Książę Mienszykow również agitował za kandydaturą Katarzyny^[14]. Gwardia natychmiastowo poparła tę decyzję i feldmarszałek Stiepan Apraksin obwołał Katarzynę cesarzową^[14].

Katarzyna była pierwszą kobietą w Rosji pełniącą samodzielne rządy^[18][14]. Faktycznie władzę w jej imieniu sprawował Aleksandr Mienszykow, który przewodniczył specjalnie utworzonej 6-osobowej Najwyższej Tajnej Radzie, będącej organem doradczym carycy^[19]. Katarzyna znacznie bardziej interesowała się życiem dworskim, przyjęciami i balami; na prowadzenie dworu wydała w pierwszym roku panowania 450 tys. rubli^[19]. Nie była popularna wśród poddanych^[20].

Kontynuowała rozbudowę Petersburga, zgodnie z życzeniem męża. Dokończyła budowę i zainaugurowała działalność petersburskiej Kunstkamery, sprzyjała urządzaniu ogrodów miejskich i umacnianiu brzegów Newy, by zapobiegać powodziom^[21]. Również kontynuując inicjatywę męża, wsparła finansowo pierwszą wyprawę Vitusa Beringa w poszukiwaniu drogi morskiej między Syberią a Ameryką Północną (wyprawa ta zakończyła się już po jej śmierci)^[21].

Zdrowie Katarzyny nadwątliło wieloletnie nadużywanie alkoholu, kobieta cierpiała również na chorobę weneryczną i astmę^[20]. W testamencie wyraziła wolę, aby następcą na tronie po jej śmierci został Piotr II Aleksiejewicz, wnuk Piotra I (po jego najstarszym synu z pierwszego małżeństwa – Aleksym). Dopiero po nim władcami miały być kolejno Anna i Elżbieta, córki Piotra I i Katarzyny.

W 1726 odznaczona Orderem Orła Białego^[22].

Postać Katarzyny I jest tytułową bohaterką beletrystycznej powieści Ellen Alpsten Caryca^[23].

• historia Rosji
• Imperium Rosyjskie