Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie

nr rej. A-92 z dnia 18.07.1960 r.
kościół parafialny
widok od południowego zachodu
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Miejscowość	Ciechanów
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Józefa w Ciechanowie
Wezwanie	Narodzenia NMP
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła
Położenie na mapie Ciechanowa Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie
Położenie na mapie Polski Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie
Położenie na mapie powiatu ciechanowskiego Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie
52°52′33″N 20°36′53″E/52,875833 20,614722
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ciechanowie – dawny kościół farny, późnogotycki, z pierwszej ćwierci XVI w.

Kościół wybudowany przypuszczalnie między 1511–1525 rokiem, konsekrowany w 1551 roku przez biskupa płockiego Andrzeja Noskowskiego (1547–1567)^[1]. Główna świątynia parafialna Ciechanowa, miejsce sejmików szlachty mazowieckiej, podczas których często dochodziło do awantur, a nawet zabójstw^[2]. Uszkodzony w czasie wojen szwedzkich w 1657 r. oraz na początku wieku XVIII. W 1781 r. kościół częściowo wyremontowano (staraniem ks. Macieja Rydzewskiego). Na początku XIX wieku świątynia wymagała jednak ponownego remontu (uszkodzony dach), dlatego też w 1804 r. zaprzestano odprawiania w niej nabożeństw, a życie parafialne przeniosło się do pobliskiego kościoła augustianów^[3]. W 1807 r. opuszczony kościół został zajęty przez wojska Napoleona i przekształcony w piekarnię. Zniszczeniu i spaleniu uległo wówczas całe wyposażenie wnętrz. Kolejne remonty miały miejsce w latach 1821–1827 staraniem proboszcza ks. Rajmunda Bagińskiego przy wydatnej pomocy finansowej gen. Wincentego Krasińskiego. W tym też czasie, 20 października 1822 r., sakrament bierzmowania przyjął tutaj syn kolatora – późniejszy poeta Zygmunt Krasiński^[2]. Kolejne prace remontowe trwały w latach 1876–1878 i 1913–1920 (drugi remont według projektu arch. Stefana Szyllera, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Remigiusza Jankowskiego). Ostatni większy remont świątyni miał miejsce zaraz po wojnie, w latach 1946–1954^[4].

Kościół późnogotycki, orientowany, murowany z cegły, przy użyciu rusztowania jednosłupowego^[5]. Trójnawowy, pseudobazylikowy. Korpus przecina para wysokich symetrycznych kaplic, tworzących rodzaj ramion transeptu (pierwsze tego typu rozwiązanie w Polsce)^[6][7]. Północna kaplica Męki Pańskiej zachowała formę późnogotycką. Południowa kaplica św. Anny została przebudowana w 1840 roku w formie neogotyckiej^[8]. Jej obecna pseudogotycka forma, podobnie jak dobudowanej obok zakrystii, jest dziełem arch. Stefana Szyllera. Także S. Szyllerowi zawdzięczamy obecny kształt wnętrz kościoła – głównie sklepienia gwiaździste, zaprojektowane przez niego na początku XX wieku^[9]. Z kolei w dawnej zakrystii (obecnie kaplicy Matki Boskiej) znajduje się sklepienie kolebkowo-krzyżowe. Kościół posiada bogato zdobione ceglane, gotyckie szczyty. Całościowy obraz świątyni zaburza nieco, obniżony pod koniec XIX wieku, dach pokryty blachą. Postulat Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości z 1920 roku, podwyższenia kalenicy do dawnego poziomu, nie został jak dotąd zrealizowany^[10].

Większość wyposażenia kościoła pochodzi z XIX i XX wieku. Do starszych elementów należą:

• dwie kropielnice granitowe z XVI wieku (kruchta główna i kruchta północna)
• krucyfiks z 1. połowy XVII wieku, wzorowany na wcześniejszym z wieku XV.
• polichromie w kościele pochodzą z 1920 r., wykonał je Władysław Drapiewski^[11].
• wystrój kaplicy Matki Boskiej zaprojektował Wiktor Zin.

• W nawie głównej, na lewym filarze, znajduje się późnogotycka płyta nagrobna Stanisława Szczurzyńskiego (zm. 1556) właściciela wsi Szczurzyn. Płyta przedstawia płaskorzeźbioną postać rycerza w zbroi, z napisem antykwą w bordiurze i kartuszami w narożach oraz herbami: Ostoja (lub Przegonia), Pobóg, Lubicz (odwrócony) i Prawdzic^[12].
• tablica z łacińskim tekstem z 1644 roku, sławiąca życie i zasługi Andrzeja Przedwojewskiego oraz Doroty Bielińskiej, ufundowana przez ich syna, Aleksandra, kasztelana lubaczowskiego^[13].
• epitafium upamiętniające Jana Gumowskiego (zm. 1844)^[14].

Przy ścianie południowej nawy bocznej, jako pozostałość po dawnym cmentarzu przykościelnym, znajduje się nagrobek Michała i Marii Mieszkowskich z 1861 r. Nieopodal kościoła, na szczycie grodziska, zwanego Farską Górą, wznosi się neogotycka dzwonnica wystawiona w roku 1889, w miejscu wcześniejszej, drewnianej. Obok dzwonnicy – figura Matki Boskiej z tego samego okresu. Uwagę zwraca także neorenesansowa plebania z 1890 r. (nadbudowana w 1979 r.) oraz dom parafialny z 1910 r. W pobliżu kościoła znajdują się także: drewniana organistówka i murowany kiosk na dewocjonalia (z pocz. XX wieku), a także współczesny ołtarz polowy wraz z pomnikiem św. Jana Pawła II.

• 
  Szczyt gotycki
• 
  Ołtarz główny
• 
  Dzwonnica neogotycka na grodzisku (Farskiej Górze)
• 
  Sklepienie
• 
  Ambona
• 
  Kartusz herbowy

• I. Galicka, H. Sygietyńska, Ciechanów i okolice, [w:] Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 10, [Województwo warszawskie], z.1, Warszawa: Instytut sztuki PAN, 1977.[2]
• Wojciech Górczyk, Topografia sakralna Ciechanowa do roku 1600, „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne”, nr 30 (2016) s. 55-80.
• Wojciech Górczyk – Ciechanów – zarys dziejów do XV w., „Kultura i Historia”, Uniwersytet Marii Curie Skłodowskiej w Lublinie, 2011
• Wojciech Górczyk, Ciechanów – Lokacja i geneza herbu,. intempore.umk.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-20)]. „In Tempore”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika 2010.
• M. M. Grzybowski, Ciechanów. Szkic z dziejów parafii, Płock, 1988.
• J. K. Korzybski, Ciechanowskie pamiątki przeszłości, Ciechanów, 2000.
• M. Omilanowska, Architekt Stefan Szyller 1857-1933, Warszawa: Instytut sztuki PAN, 2008.

• Archiwalne zdjęcia kościoła w bibliotece Polona