Komonica

Morfologia gatunku typowego – komonicy zwyczajnej
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	bobowce
Rodzina	bobowate
Podrodzina	bobowate właściwe
Rodzaj	komonica
Nazwa systematyczna
Lotus L. Sp. Pl. 773. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Lotus corniculatus L.[3]
Synonimy Anisolotus Bernh. ex Schltdl. Benedictella Maire Bonjeanea Reichenbach Dorycnium Miller Heinekenia Webb ex Christ Kerstania Rech. f. Miediega Bubani Mullaghera Bubani Scandalida Adanson Tetragonolobus Scopoli[4][5]
Multimedia w Wikimedia Commons

Komonica (Lotus L.) – rodzaj roślin zielnych oraz półkrzewów należący do rodziny bobowatych. Obejmuje 124 gatunki^[6]. Występują one na całej kuli ziemskiej, z wyjątkiem Ameryki Północnej i Ameryki Południowej (tam tylko gatunki zawleczone). Rosną na bagnach, łąkach i murawach, w miejscach piaszczystych i na klifach^[7]. Nazwa naukowa nawiązuje do jednej z grup roślin w starożytnej taksonomii ludowej opisywanych jako lotos^[8].

Przedstawiciele rodzaju występują w Eurazji, Afryce, w Makaronezji (tu liczne endemity^[9]), Australii i Oceanii (dwa gatunki endemiczne dla wysp Riukiu, Tajwan, Nowa Kaledonia, Vanuatu). Jako rośliny zawleczone przedstawiciele rodzaju obecni są także na kontynentach amerykańskich. Centrum zróżnicowania znajduje się w Europie (30 gatunków)^[7] (zwłaszcza w rejonie Morza Śródziemnego^[10]) i na makaronezyjskich wyspach atlantyckich^[7].

W Polsce rośnie w stanie dzikim 7 gatunków zaliczanych do tego rodzaju (w tradycyjnych ujęciach zaliczane one były do trzech różnych rodzajów, stąd używane są różne nazwy zwyczajowe)^[11]:

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej^[11], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)^[6]

• komonica błotna Lotus uliginosus Schkuhr ≡ Lotus pedunculatus Cav.
• komonica wąskolistna Lotus tenuis Waldst. & Kit. ex Willd.
• komonica zwyczajna Lotus corniculatus L.
• komonica skrzydlatostrąkowa, komonicznik skrzydlatostrąkowy Tetragonolobus maritimus (L.) Roth ≡ Lotus maritimus L.
• szyplin pięciolistny Dorycnium pentaphyllum Scop. ≡ Lotus dorycnium L. (efemerofit)
• szyplin jedwabisty Dorycnium germanicum (Gremli) Rikli ≡ Lotus germanicus (Gremli) Peruzzi
• szyplin zielny Dorycnium herbaceum Vill. ≡ Lotus herbaceus (Vill.) Jauzein

Pokrój

Rośliny zielne (jednoroczne i byliny) i rzadko krzewinki, osiągające do 1 m wysokości^[7].

Liście

Pierzaste, u większości gatunków pięciolistkowe, przy czym górne trzy listki skupione są na szczycie, a dolna para listków jest nisko osadzona – przypomina przylistki, które u roślin tego rodzaju są zredukowane – są drobne lub brak ich zupełnie^[7][5]. W efekcie liście wyglądają pozornie jak trójlistkowe z przylistkami. Wszystkie listki są całobrzegie^[12].

Kwiaty

Motylkowe, wyrastają w przypominających główki baldachach liczących do 12 kwiatów. Przysadki rzadko liściowate, zwykle zredukowane do ciemnego gruczołka lub brak ich wcale. Podkwiatków brak. Działki zrośnięte w dzwonkowaty lub lejkowaty kielich, w liczbie 5, równej długości lub górne działki większe od innych. Płatki korony zwykle żółte (po zasuszeniu często zieleniejące), rzadziej białe, czerwone, różowe lub ciemnobrązowe. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę (na grzbiecie wygiętą lub łukowatą, z długim dzióbkiem), dwa boczne odwrotnie jajowate skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty (kolisty, jajowaty lub romboidalny) lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden siedzący słupek z jedną, równowąską, górną zalążnią zawierającą wiele zalążków. Szyjka słupka jest prosta lub powyginana, wolno zwęża się ku szczytowi i pod nim listewkowato rozszerzona. W kwiecie znajduje się 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś, o bardzo krótkiej nitce jest wolny^[7][5]. Spośród pręcików tworzących rurkę 5 jest dłuższych od pozostałych czterech^[10].

Owoce

Strąki cylindryczne lub spłaszczone, zwykle długie, rzadziej jajowate, proste lub wygięte, gładkie lub oskrzydlone (gatunki z dawniej wyodrębnianego rodzaju Tetragonolobus)^[7][5]. Strąki wewnątrz posiadają przegrody międzynasienne. Po dojrzeniu strąki pękają, a klapy się skręcają^[12]. Nasiona kulistawe lub soczewkowate, gładkie lub rzadziej brodawkowate^[5].

Wyróżniane przez Krytyczną listę roślin naczyniowych Polski gatunki z rodzajów komonicznik (Tetragonolobus) i szyplin (Dorycnium) są według nowszych ujęć taksonomicznych włączane do rodzaju Lotus^[4][6]. Obie te grupy są zagnieżdżone w drzewie filogenetycznym gatunków z rodzaju Lotus^[9]. Z kolei tradycyjnie zaliczane do rodzaju Lotus niektóre gatunki tworzące klady odrębne wydzielone zostały w monotypowe rodzaje: Kebirita, Podolotus i Pseudolotus^[9].

Pozycja systematyczna rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Jeden z rodzajów podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rzędzie bobowatych Fabaceae s.l.^[2] W obrębie podrodziny należy do plemienia Loteae^[4].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne, podgromada Magnoliophytina, klasa Rosopsida, podklasa różowe, nadrząd Fabanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd strąkowce, rodzina bobowate, podrodzina Lotoideae Burnett, plemię Loteae DC., podplemię Lotinae (DC.) Wight & Arn., rodzaj komonica (Lotus L.)^[13].

W systemie Reveala przyjętym w Crescent Bloom rodzaj Lotus obejmuje także gatunki rodzaju komonicznik i szyplin, traktowane jako synonimy rodzaju Lotus^[13].

Pozycja systematyczna rodzaju według systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne (Magnoliopsida Brongn.), podklasa różowe Rosidae Takht., rząd bobowce Fabales Bromhead, rodzina bobowate Fabaceae Lindl.

Wykaz gatunków^[6]