Konstantin Thon

Na portrecie pędzla Karła Briułłowa z lat 20. XIX w.
Data i miejsce urodzenia	6 listopada 1794 Petersburg
Data i miejsce śmierci	6 lutego 1881 Petersburg
Narodowość	niemiecka
Alma mater	Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu
Uczelnia	Akademia Sztuk Pięknych w Petersburgu
Wpływy	Andriej Woronichin, Theophil Edvard Hansen
Wpłynął na	Nikołaj Czagin, Wiktor Syczugow
Praca
Biuro	Petersburg
Budynki	Sobór Chrystusa Zbawiciela w Moskwie, Cerkiew św. Katarzyny w Petersburgu, Sobór Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Petersburgu, Sobór Narodzenia Matki Bożej w Rostowie nad Donem, Sobór Wniebowstąpienia Pańskiego w Jelcu, Dworzec Nikołajewski w Moskwie, Dworzec Moskiewski w Petersburgu
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Konstantin Andriejewicz Thon, rzadziej Ton (ros. Константин Андреевич Тон; ur. 26 października^?/6 listopada 1794, zm. 25 stycznia^?/6 lutego 1881) – rosyjski architekt niemieckiego pochodzenia^[1], akademik, twórca stylu bizantyjsko-rosyjskiego.

Naukę w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych rozpoczął w wieku dziewięciu lat, zaś od 1808 studiował w niej architekturę pod kierunkiem Andrieja Woronichina. Kurs akademicki ukończył w 1815, uzyskując tytuł artysty I stopnia oraz mały złoty medal za projekt budynku Senatu. Początkowo podjął pracę wykładowcy Akademii, jednak w 1817, po zmianach na kierowniczych stanowiskach na uczelni, zrezygnował z niej i wstąpił na służbę państwową w komitecie odpowiedzialnym za prace budowlane i hydrauliczne w Petersburgu^[1]. Po zaledwie roku wyjechał jednak za granicę, korzystając z możliwości stypendium zagranicznego przyznawanego przez Akademię – prawo do niego uzyskał za wykonanie projektu Jarmarku^[1].

W czasie sześcioletniego stypendium Thon przebywał we Włoszech, gdzie ze szczególnym zainteresowaniem badał architekturę antyczną oraz świątynie wczesnochrześcijańskie, które porównywał z późniejszym budownictwem sakralnym^[1]. Uzyskał tytuł akademika Rzymskiej Akademii Archeologicznej^[2].

Pracami Thona zainteresował się car Mikołaj I, który nadał mu stałą pensję i zaliczył w poczet członków Cesarskiego Gabinetu Jego Wysokości^[1]. Pierwszymi pracami architekta po powrocie do Rosji było przygotowanie hali wystawowej Akademii Sztuk Pięknych^[2]. Za projekt ten uzyskał tytuł akademika oraz stanowisko profesora II stopnia^[1].

Znaczącym momentem w karierze Thona był projekt cerkwi św. Katarzyny w Petersburgu. Świątynia ta jako pierwsza w XIX-wiecznej Rosji nie reprezentowała stylu klasycystycznego, lecz nawiązywała do tradycyjnej architektury rosyjskiej^[2], w szczególności do pięciokopułowych soborów Moskwy^[1]. Projekt ten spotkał się z wielkim uznaniem Mikołaja I. Kolejnym sukcesem Thona było opracowanie planu soboru Chrystusa Zbawiciela w Moskwie – pracę tę Mikołaj I powierzył osobiście jemu, nakazując równocześnie opracowanie projektu w stylu „tradycyjnie rosyjskim”. W tym samym czasie, w 1832, Thon przygotował projekt soboru św. Mitrofana z Woroneża w Woroneżu^[1]. Rok później otrzymał stopień profesorski^[1].

W 1854 został rektorem Akademii Sztuk Pięknych^[1]. Samodzielną działalność artystyczną łączył z pracą dydaktyczną w Akademii^[1].

W 1838 Mikołaj I powierzył Thonowi opracowanie jednolitego wzornika, według którego miały być wznoszone cerkwie prawosławne w całym Imperium Rosyjskim. Architekt przygotował wówczas tom Projekty cerkwiej, który car przyjął z zadowoleniem. W ten sposób Thon stał się faktycznym twórcą obowiązującego w Rosji stylu bizantyjsko-rosyjskiego, określanego także jako styl urzędowy – od 1841 wszystkie świątynie budowane w kraju na koszt państwa miały być wznoszone według jednego z zawartych w tomie projektów^[3]. Thon miał zamiar opracować w ten sposób rosyjski styl narodowy, zerwać ze ślepym naśladownictwem sztuki zachodniej i powrócić do korzeni architektury rosyjskiej, w rzeczywistości jednak swojego planu nie zrealizował w pełni. O ile jego projekty faktycznie zrywały z powtarzaniem wzorców zachodnioeuropejskich, co upowszechniło się w architekturze rosyjskiej XVIII i początku XIX wieku, były równocześnie krytykowane za chłód i suchość, a także za niewłaściwe rozumienie istoty rosyjskiej architektury. Thonowi zarzucano, że nie odtwarzał sztuki rdzennie rosyjskiej, a zniekształcał ją^[1]. Zdaniem Piotra Krasnego Thon opierał się w swoich pracach w pierwszej kolejności na neobizantyjskich projektach Theophila Hansena, do którego dodawał – powierzchownie – dość dowolnie wybrane elementy architektury XVI- i XVII-wiecznej Moskwy – szczyty w formie oślich grzbietów, lizeny, gzymsy wspierane na rzędach niewielkich arkad. Równocześnie zachował w swoich projektach elementy formalnie odrzucanego klasycyzmu – symetryczną kompozycję budowli, wyrazistą i regularną artykulację, kubiczne formy^[4].

Styl bizantyjsko-rosyjski pozostał oficjalnym stylem urzędowym do końca istnienia Imperium Rosyjskiego^[3], jednak w ostatnich dziesięcioleciach funkcjonował już w wersji poważnie zmodyfikowanej (tzw. styl ruski)^[5]. Budownictwo cerkiewne typowe dla indywidualnego stylu Thona straciło dominującą pozycję w architekturze Rosji niemal natychmiast po śmierci protektora architekta, cara Mikołaja I^[1], chociaż projekty z jego wzornika z 1838 były nadal wykorzystywane, niekiedy w wersjach zmodyfikowanych^[6].

• sobór Chrystusa Zbawiciela w Moskwie oraz dekoracja jego wnętrza
• cerkiew św. Katarzyny w Petersburgu
• sobór Świętych Piotra i Pawła w Carskim Siole
• sobór św. Katarzyny w Carskim Siole
• sobór Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni w Petersburgu, niezachowany
• sobór Narodzenia Matki Bożej w Rostowie nad Donem
• sobór Narodzenia Matki Bożej w Krasnojarsku
• pomnik Dymitra Dońskiego na Kulikowym Polu – wspólny projekt z innymi profesorami Akademii
• Pałac Kremlowski oraz dekoracja jego wnętrza
• dzwonnica Monasteru Simonowskiego w Moskwie
• kościół ewangelicki w Nowogrodzie Wielkim
• sobór Zesłania Ducha Świętego w Saratowie
• sobór Wniebowstąpienia Pańskiego w Jelcu
• sobór w twierdzy Sveaborg i koszary na jej terenie
• Instytut Leśny w Petersburgu
• ikonostas dla cerkwi Przemienienia Pańskiego w Petersburgu oraz wojskowej cerkwi Zwiastowania w Petersburgu
• Mały Teatr w Moskwie
• dom inwalidów wojennych w dawnej rezydencji carskiej w Moskwie-Izmajłowie z cerkwią św. Joazafa
• Dworzec Nikołajewski w Moskwie (ob. Leningradzki) oraz jego odpowiednik w Petersburgu (stacje końcowe Nikołajewskiej Linii Kolejowej)
• remont i rekonstrukcja pierwotnego wyglądu dzwonnicy Iwana Wielkiego
• cerkwie w Tbilisi
• pomnik Dymitra Pożarskiego w Suzdalu
• remont kopuły głównej soboru monasteru Nowe Jeruzalem w Istrze
• przebudowa cerkwi Dwunastu Apostołów w Moskwie
• cerkiew św. Mirona w Petersburgu
• iglica dzwonnicy soboru Świętych Piotra i Pawła w Petersburgu

• P. Krasny: Architektura cerkiewna na ziemiach ruskich Rzeczypospolitej 1596-1914. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2003. ISBN 83-242-0361-3.