Kopalnia Węgla Kamiennego Wirek

Kopalnia Hugo und Zwang (późniejsza KWK Wirek), szyb Menzel (późniejszy Maciej) w Kochłowicach, ok. 1920 r., niemiecka pocztówka
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Data założenia	1849
Data likwidacji	1 stycznia 1954 (konsolidacja z KWK Nowy Wirek)
Położenie na mapie Polski Kopalnia Węgla Kamiennego Wirek
Położenie na mapie województwa śląskiego Kopalnia Węgla Kamiennego Wirek
Położenie na mapie Rudy Śląskiej Kopalnia Węgla Kamiennego Wirek
50°16′11″N 18°54′27″E/50,269722 18,907500

Kopalnia Węgla Kamiennego Wirek (od 1849 do 1928 roku Hugo-Zwang, od 1939 do 1945 roku Godulla-Schachtanlage^[1] ) – kopalnia węgla kamiennego działająca od 1849 roku^[2] do 1 stycznia 1954^[3]. Kopalnia znajdowała się w Kochłowicach, dzielnicy Rudy Śląskiej^[2].

Początek kopalni Wirek wiązał się z połączeniem kopalń Hugo (nadanie 10 kwietnia i 14 lipca 1824 roku) i Zwang (nadanie 28 października 1828 roku) w 1849 roku w jeden zakład Hugo-Zwang^[2]. Właścicielami połączonej kopalni byli członkowie rodu Henckel von Donnersmarck^[2].

Dalsze powiększanie pola górniczego kopalni Hugo-Zwang obejmowało przyłączenie sąsiednich kopalń i innych pól górniczych^[2]:

• Alexandrine (nadanie 3–14 września 1828 roku), samodzielna kopalnia eksploatowana w latach 1867-1893
• Beatenssegen I (nadanie 29 lipca 1843 roku, rozdzielone w 1892 roku na dwa pola)
• Barenhof (nadanie 17 maja 1855 roku, powiększone 2 listopada 1869 roku)
• Conrad (nadanie 1-28 września 1841 roku)
• Caviar (nadanie 14 grudnia 1843 roku)
• Emanuel (nadanie 24 grudnia 1839 roku oraz 7 stycznia 1840 roku)
• Engelbertha (nadanie 14 grudnia 1843 roku)
• Heilige Drei Könige (nadanie 3–29 grudnia 1838 roku, samodzielna kopalnia od około 1841 roku)
• Kochlowitz (nadanie 20 lutego 1855 roku, powiększone 22 maja 1867 roku)
• Köpfeloben (nadanie 23-30 kwietnia 1841 roku)
• Lory I (nadanie 23-30 marca 1841 roku, rozdzielone w 1911 roku)
• Manteuffel (nadanie 11 września 1857 roku)
• Paul (nadanie 21 lutego – 25 marca 1840 roku, samodzielna kopalnia w latach 1887–1889)
• Radoshau (nadanie 13 kwietnia 1855 roku, powiększone 21 kwietnia 1867 roku)
• Selma (nadanie 5–23 marca 1836 roku, samodzielna kopalnia w latach 1859—1869, w 1891 roku przejęta przez Donnersmarcków)
• Siegfried (nadanie nad. 12 kwietnia - 2 maja 1843 roku, powiększone 7 stycznia 1867 roku)
• Wehowski (nadanie 15 grudnia 1869 roku)
• Zufall (nadanie 17 stycznia – 1 lutego 1842 roku, powiększone 14 stycznia 1867 roku, samodzielna kopalnia w latach 1875—1881)

Co najmniej od 1910 roku w kopalni działała dołowa kolej elektryczna, wyposażona w automatyczny system sygnalizacji^[4] [5] .

W 1912 roku przyjęto do pracy górników z Westfalii, urodzonych na Górnym Śląsku reemigrantów zarobkowych^[6] [7] .

W 1918 roku doszło do sześciodniowego strajku pracowników kopalni^[8].

W 1921 roku właścicielem kopalni zostało przedsiębiorstwo The Henckel von Donnersmarck-Beuthen Estates Limited^[2]. W tymże roku miał miejsce dwutygodniowy strajk załogi^[8].

W 1928 roku kopalnię przejęła spółka akcyjna Wirek Kopalnie (niem. Wirek Aktiengesellschaft^[8]). W tymże roku zmieniono nazwę Hugo-Zwang na Wirek^[2].

1 października 1933 roku podjęto decyzję o zatopieniu kopalni^[8]. 6 października 1933 roku zakład został unieruchomiony. Pole górnicze kopalni zostało przyłączone do kopalni Lech^[2].

30 kwietnia 1941 roku doszło do rozwiązania niemieckiej spółki Wirek^[9] .

Ponowne uruchomienie kopalni nastąpiło w 1943 roku przez Niemców. Stanowiła ona wówczas część kopalni Godulla^[3].

Po II wojnie światowej, w 1945 roku kopalnia została usamodzielniona i znacjonalizowana, należała do Rudzkiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego^[3].

1 stycznia 1954 roku kopalnia Wirek została włączona do nowo powstałej kopalni Nowy Wirek^[3].

Wydobycie węgla kamiennego wyniosło:

• 50 729 ton w 1873 roku^[3]
• 455 977 ton w 1913 roku^[3]

• Automatic Safety Apparatus. „The Mining World”. 33, s. 1104, 1910. Mining World Company. (ang.). 
• Gerichtliche Angelegenheiten. „Öffentlicher Anzeiger zum Amtsblatt des Regierungspräsidenten in Kattowitz”, s. 160, 1941-05-31. Regierung Kattowitz. (niem.). 
• Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984. ISBN 83-00-00648-6.
• Karol Jonca: Położenie robotników w przemyśle górniczo-hutniczym na Śląsku w latach 1889-1914. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1960, s. 68.
• Mine Haulage. „The Mining Journal”, s. 1284, 1910. (ang.). 
• Marian Niewiarowski: XV lat Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego: 1945-1960. Bytom: Komitet Obchodu XV-lecia Bytomskiego Zjednoczenia Przemysłu Węglowego w Bytomiu, 1960.
• Lawrence Schofer: The Formation of a Modern Labor Force, Upper Silesia, 1865-1914. Berkeley / Los Angeles / London: University of California Press, cop. 1975, s. 37. ISBN 0-520-02651-9. (ang.).
• „Studia i Materiały z Dziejów Śląska”, s. 362, 1957. Zakład Naukowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.