"Amiral Charner" - wygląd pierwotny | |
Kraj budowy | |
---|---|
Użytkownicy | |
Wejście do służby | |
Wycofanie | |
Zbudowane okręty |
4 |
Dane taktyczno-techniczne | |
Wyporność |
4681-4736 t |
Długość |
110 m całkowita |
Szerokość |
14 m |
Zanurzenie |
6 m |
Napęd |
2 maszyny parowe HTE o mocy 8000 indykowanych KM, 16 kotłów parowych Belleville, 2 śruby |
Prędkość |
18,2-19 węzłów |
Załoga |
393 |
Uzbrojenie |
2 działa 194 mm L45 (2xI) |
Opancerzenie |
pas burtowy 90 mm, |
Krążowniki typu Amiral Charner – seria czterech francuskich krążowników pancernych z końca XIX wieku i I wojny światowej, nazwana tak od pierwszego okrętu serii.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okręty typu Amiral Charner stanowiły drugi typ francuskich krążowników pancernych, po pojedynczym awangardowym okręcie "Dupuy de Lôme", który po raz pierwszy wprowadził koncepcję krążownika pancernego o rozległym opancerzeniu, lepiej dostosowanego do zwalczania żeglugi i walki z krążownikami wroga. W tym okresie jednak we Francji dochodziło do częstych zmian rządów i ministrów marynarki oraz do ścierania się różnych koncepcji floty, więc nie zamówiono dalszych okrętów tego typu, uznając je za zbyt drogie. Zdecydowano natomiast w ramach programu na 1889 rok zamówić znacznie mniejsze i tańsze okręty, jednak możliwie silne i zachowujące główne zalety "Dupuy de Lôme" (w założeniach miały kosztować poniżej 7 mln franków). 1 kwietnia 1889 minister marynarki wybrał do realizacji projekt inż. Thibaudier z państwowego Arsenału Marynarki w Rochefort[1]. W 1889 zamówiono budowę pierwszego okrętu w państwowym Arsenale w Rochefort i dwóch dalszych w stoczniach prywatnych, a w 1890 jeszcze jednego ("Bruix") w Arsenale w Rochefort.
Nowe okręty były o 1/4 mniejsze od "Dupuy de Lôme", stanowiąc jedne z mniejszych krążowników pancernych w ogóle. Zachowały jednak podobną architekturę i cechy konstrukcyjne, jak przede wszystkim dziób w formie pługa, dwa szeroko rozstawione kominy, charakterystyczne maszty bojowe oraz rozmieszczenie artylerii. Takie samo było uzbrojenie główne, z dwóch dział 194 mm. Zmniejszono kaliber artylerii średniej ze 164 mm do 138 mm, lecz częściowo rekompensowała to większa szybkostrzelność. Koszt budowy okrętów wynosił 9,2 – 9,7 milionów franków (ok. 353.000 dolarów)[2]. Kolejnym typem francuskiego krążownika pancernego był "Pothuau".
Okręty
[edytuj | edytuj kod]Nazwa | Położenie stępki, stocznia[3] | Wodowanie[3] | Wejście do służby | Los |
---|---|---|---|---|
Amiral Charner | 15. 06. 1889, Rochefort | 18. 03. 1893 | 1895 | zatopiony 08. 02. 1916 |
Latouche-Tréville | 26. 04. 1890, Hawr | 05. 11. 1892[4] | 14. 05. 1895[5] | wycofany 1920, złom. 1926[2] |
Chanzy | ?. 01. 1890, Bordeaux | 24. 01. 1894 | 1895 | zatonął 30. 05. 1907 |
Bruix | 09. 11. 1891, Rochefort | 02. 08. 1894 | maj 1896 | wycofany 1920 |
Stocznie:
- Arsenal de Rochefort, Rochefort
- Société Nouvelle des Forges et Chantiers de la Méditerranée , Hawr
- Chantiers et Ateliers de la Gironde, Bordeaux
Opis
[edytuj | edytuj kod]Główną cechą wyróżniającą wygląd krążowników typu Amiral Charner, jak i wcześniejszego krążownika pancernego „Dupuy de Lôme” oraz francuskich krążowników pancernopokładowych tego okresu, był długi, łukowato schodzący do wody dziób w formie pługa, z taranową dziobnicą. Okręty miały gładkopokładowy kadłub (inaczej, niż „Dupuy de Lôme”), o nietypowej formie. Burty, lekko nachylone do środka, były ciągłe od dna do poziomu górnego pokładu (wysokość 2,55 m od linii wodnej na śródokręciu). Powyżej tego poziomu burty miały uskok, na całej długości okrętu, tworząc „półkę”, na której umieszczone były burtowe wieże dział 138 mm[6]. W literaturze część kadłuba od uskoku burt w górę bywa określana jako nadbudówka, a jej pokład, węższy od szerokości kadłuba – jako spardek (tak też nazwany na oryginalnych planach)[7]. Niemniej, ta część kadłuba, ciągnąca się na całą jego długość, wchodziła na stoczniowych planach w wykres jego linii teoretycznych[8]. Kadłub dzielił się na 15 głównych poprzecznych przedziałów wodoszczelnych, podzielonych na mniejsze podłużne. Posiadał jedynie trzy ciągłe pokłady: pancerny, górny i spardek[8].
Na spardeku bardzo blisko dziobu była umieszczona wieża artylerii głównej 194 mm. Za nią była niska nadbudówka dziobowa – niewielka na „Latouche-Treville” i „Chanzy”, a na całą szerokość spardeku i sięgająca dalej do przodu, tuż za wieżą na „Amiral Charner” i „Bruix”[9]. Nad jej przednią częścią była opancerzona wieża dowodzenia z niewielkim pomostem nawigacyjnym i dalej ciężki rurowy maszt i pierwszy komin. Drugi komin umieszczony był około środka długości okrętu. W części rufowej znajdował się na pokładzie maszt rufowy (później także mała nadbudówka rufowa) i druga wieża działa 194 mm. Artyleria średnia umieszczona była nietypowo, w sześciu cylindrycznych wieżach, częściowo schowanych w burty, po trzy na każdej z burt, na bocznych występach pokładu głównego. Początkowo okręty miały dwa ciężkie charakterystyczne rurowe maszty bojowe (1,7 m średnicy) z masywnymi cylindrycznymi platformami dla lekkich działek, platformami obserwacyjnymi poniżej i platformami dla reflektorów na szczycie[10]. Przed I wojną światową zostały one zastąpione przez lżejsze maszty palowe. Krążowniki wyposażone były w 6 reflektorów średnicy 60 cm. Początkowo dwa były umieszczone na burtach na samym dziobie, na niewielkich sponsonach pod pokładem, lecz przeniesiono je stamtąd na pokład, likwidując sponsony z uwagi na przeciekanie. Dwa reflektory były umieszczone podobnie w burtowych sponsonach na samej rufie i po jednym na górnej platformie masztów bojowych[11]. Okręty były wyposażone w dwa kutry parowe - 10-metrowy i 8,85-metrowy i 8 różnej wielkości łodzi[11].
Okręty różniły się detalami konstrukcji, jak rozmieszczeniem nawiewników (oprócz czterech nawiewników naokoło każdego z kominów, „Amiral Charner” i „Chanzy” miały także większe nawiewniki między kominami i za nimi)[9]. „Chanzy” miał kominy o owalnym przekroju, a pozostałe o okrągłym[9].
Uzbrojenie
[edytuj | edytuj kod]Uzbrojenie główne stanowiły dwa działa kalibru 194 mm (określane jako 19 cm) Mle 1887, o długości lufy L/45 (45 kalibrów), w pojedynczych wieżach na dziobie i rufie. W przeciwieństwie do "Dupuy de Lôme", od razu otrzymały działa ulepszonego modelu. Kąt ostrzału wież wynosił 292° dla wieży dziobowej i 306° dla rufowej[6]. Artylerię średnią stanowiło 6 dział kalibru 138,6 mm (określanych jako 14 cm) L/45 Mle 1887 lub Mle 1891[12], w pojedynczych wieżach, po trzy na każdej z burt. Ich kąt ostrzału w poziomie wynosił 160° dla pary dział dziobowych, 176° na śródokręciu i 166° na rufie[6]. Wieże dziobowe i na śródokręciu mogły teoretycznie strzelać na wprost w kierunku dziobu, a rufowe - w kierunku rufy, powodowało to jednak ryzyko uszkodzeń poszycia od podmuchu[13]. Dla zmniejszenia wagi pancerza, wieże były dość ciasne. Wszystkie wieże miały cylindryczną formę i nie były wyważone, wobec czego ich obrót i podnoszenie dział były realizowane tylko hydrauliczne. Wyjątkiem był "Latouche-Treville", na którym po raz po raz pierwszy we francuskiej flocie zastosowano w trakcie budowy wieże elektryczne, konstrukcji inż. Canet, lepiej wyważone, eliptycznego kształtu od góry, z ręcznym podnoszeniem dział i awaryjną możliwością obrotu ręcznego[13]. Wysokość luf nad linią wodną wynosiła 7,19 m dla wieży dziobowej, 6,5 m dla rufowej i 3,9 m dla wież dział 138 mm (na "Latouche-Treville" 20-30 cm wyżej)[14].
Uzbrojenie uzupełniały 4 pojedyncze armaty kalibru 65 mm: dwie po obu burtach na spardeku nadbudówki dziobowej i dwie po bokach pokładu za masztem rufowym, ponadto 4 armaty 47 mm na platformach masztów bojowych i 6 armat rewolwerowych 37 mm na pokładzie górnym i galeryjce admiralskiej na rufie[13]. Zestaw lżejszych armat był później modyfikowany. Krążowniki miały ponadto 4 nadwodne burtowe wysuwane, ruchome wyrzutnie torped, po dwie na burtę, w rejonie dziobowej i rufowej pary wież armat 138,6 mm[6]. Rozmieszczenie wyrzutni przy tym różniło się na poszczególnych okrętach[9].
Opancerzenie
[edytuj | edytuj kod]Opancerzenie kadłuba obejmowało burtowy pas pancerny na całej jego długości, o grubości 92 mm w środkowej części i 60 mm na dziobie i rufie. Wysokość pasa wynosiła 3,75 m, z tego 1,2 m znajdowało się poniżej konstrukcyjnej linii wodnej[15]. Łączną grubość osłony zwiększało 18-mm poszycie burt (dwie warstwy 9+9 mm) pod pasem[8]. Próbę wzmocnienia ochrony podwodnej stanowił przedział (koferdam) szerokości 1 m za pasem pancernym, w rejonie linii wodnej. Zastosowanie cieńszego pasa, niż na "Dupuy de Lôme", było skompensowane przez grubszy wewnętrzny wypukły pokład pancerny, opancerzony płytami grubości do 40 mm w części środkowej i 50 mm po bokach (łączna grubość 54-64 mm, z poszyciem pokładu 14 mm)[15]. Wieże dział miały również pancerz pionowy 92 mm na 18-mm poszyciu. Wieże artylerii głównej miały opancerzenie dachu grubości 40 mm, a wieże dział 138 mm – 20 mm, w obu przypadkach na 10-mm poszyciu. Także szyby amunicyjne pod wieżami artylerii głównej miały pancerz grubości 92 mm na 18-mm poszyciu, natomiast dział 138 mm – 30 mm na 20-mm poszyciu[8]. Słabszym elementem wież były wieżyczki celowniczych na dachu, podlegające jednak szybko ulepszeniu. Wieża dowodzenia miała opancerzenie 110 mm[8]. Pancerz burt ważył 590 t, pokładów - 400 t, wież - 172 t.[8].
Napęd
[edytuj | edytuj kod]Okręty napędzane były przez dwie poziome trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o mocy indykowanej 7400 KM, przy forsowaniu kotłów 8300 KM (jedynie "Bruix" miał nowsze maszyny pionowe)[16]. Zastosowano starsze maszyny poziome z uwagi na ich mniejszą wysokość (były one jednak mniej sprawne od maszyn pionowych, z uwagi na trudności z wyważeniem). Parę dostarczało 16 wodnorurkowych kotłów parowych Belleville. Wymagały one staranniejszej obsługi, lecz dzięki podwyższeniu parametrów pary, pozwalały na zmniejszenie masy siłowni[16]. Kotły były umieszczone po cztery w czterech kotłowniach, z tego przednia grupa dwóch kotłowni była oddzielona od tylnej zasobnią węglową i przedziałem mechanizmów hydraulicznych obrotu wież[8]. Za kotłowniami były dwa przedziały maszynowni, przedni z prawoburtową i tylny z lewoburtową maszyną parową (taki liniowy sposób rozmieszczenia przedziałów wywołany był przez małą szerokość kadłuba, lecz był nieco lepszy z punktu widzenia kontroli uszkodzeń okrętu)[17]. Przedziały kotłowni i przedniej maszynowni były typowo dla okrętów tego okresu oddzielone od burt zasobniami węglowymi, co w pewnym stopniu zwiększało odporność na wybuchy podwodne[8].
Służba w skrócie
[edytuj | edytuj kod]Jeden z okrętów, „Chanzy”, zatonął 30 maja 1907 na mieliźnie na wodach chińskich. Pozostałe brały udział w I wojnie światowej, operując na Morzu Śródziemnym.
„Amiral Charner”, „Latouche-Tréville” i „Bruix” brały udział w I wojnie światowej, głównie działając na Morzu Śródziemnym. „Amiral Charner” został 8 lutego 1916 storpedowany przez okręt podwodny U-21 i zatonął z całą załogą, poza jednym człowiekiem[18]. Pozostała dwójka przetrwała wojnę i została wycofana w 1920.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.3-4
- ↑ a b R. Gardiner, Conway's... 1906-1921, s. 192
- ↑ a b D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.6-7
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.15
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.18
- ↑ a b c d Na podstawie planów stoczniowych „Chanzy”, m.in. w D. Jakimowicz, Bronienosnyje...
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.19
- ↑ a b c d e f g h D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.23
- ↑ a b c d Siergiej Bałakin. Wniesznije otliczija kriejsierow tipa «Amiral Charner». „Morskaja Kampanija”. 1(22)/2009, s. 58-59, luty 2009. (ros.).
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.22
- ↑ a b D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.37
- ↑ R. Chesneau i in., Conway's... s.304
- ↑ a b c D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.26-29
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.8
- ↑ a b D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.24-26
- ↑ a b D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.5
- ↑ D. Jakimowicz, Bronienosnyje..., s.30-31
- ↑ FRENCH CRUISER SUNK FEB. 8.; One Live Sailor and 14 Dead of Amiral Charner Picked Up.. „The New York Times”. 1916-02-15.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dmitrij Jakimowicz. Bronienosnyje kriejsiera tipa «Amiral Charner». „Morskaja Kampanija”. 3/2008, 2008. Moskwa. (ros.).
- (ang.) Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.): Conway's All The World's Fighting Ships 1860-1905. Annapolis, Md.: Naval Institute Press, 1979, s. 304. ISBN 0-85177-133-5.
- (ang.) Robert Gardiner (red.), Conway's All the World's Fighting Ships: 1906-1921. Annapolis: US Naval Institute Press, 1985, ISBN 0-87021-907-3, s. 192
- Siergiej Bałakin. WMS Francyi 1914-1918 gg. [ВМС Франции 1914-1918 гг.]. „Morskaja Kollekcyja”. 3/2000, 2000. Moskwa. (ros.).