Książka blokowa (lub książka ksylograficzna z greckiego ksylon + grapho, drewno + piszę) – forma książki, która powstaje w wyniku odbijania jednostronnie stron (tekstu oraz rysunków) z klocków drzeworytowych.

Książka blokowa pojawiła się w Europie w XV wieku. Była to pośrednia forma pomiędzy rękopisem a książką drukowaną ruchomymi czcionkami. Dzieli się ją na kilka grup w zależności od stosunku obrazu do tekstu:

• obraz bez tekstu (były to głównie wizerunki świętych, karty do gier czy tarcze herbowe oraz mapy. Tekst dopisywany był ręcznie, a w późniejszym okresie odbijano go z czcionek w prasach drukarskich);
• obraz i tekst znajdował się na jednej płytce (tekst służył do objaśnienia treści rysunku);
• obraz i tekst był tworzony na oddzielnych płytkach i odbijany na osobnych kartach;
• tekst pozbawiony rysunku (głównie podręczniki szkolne, gramatyki języka łacińskiego tzw. donaty).

Treść książek blokowych dotykała najczęściej tematyki religijnej i miała charakter moralizatorski, kaznodziejski, rzadziej poświęcone były obyczajom ludowym lub służyły rozrywce. Większość tego typu druków nie była opatrzona ani datą, ani nazwiskiem. Szacuje się, iż pierwsze książki blokowe powstały w latach 1420–1430 w Holandii, a następnie powstawały w południowych Niemczech, w Norymbergi, Ulm, Augsburgu i w Szwabii. Szczyt ich rozwoju przypada na lata 1455–1460. Ostatnie tego typu druki datuje się na początek lat XVI wieku. Według niemieckiego XIX-wiecznego uczonego, Wilhelma Ludwika Schreibera, z okresu od lat 30. XV wieku do pierwszych lat XVI wieku zachowały się 33 dzieła w 100 wydaniach, przy czym najwcześniejsze mają niektóre fragmenty zapisane ręcznie^[1].

Do tytułów wytworzonych w ten sposób należały, m.in.:

• Apokalipsa św. Jana pod tytułem Historia sancti Johannis Evangelistae eiusque visiones apocalypticae – najwcześniejsze dzieło powstałe w latach 1420–1430 w Holandii.
• Biblia pauperum – przedstawiające sceny ze Starego i Nowego Testamentu;
• Ars moriendi – sztuka umierania, dzieło pochodzące z 1450 roku w Holandii;
• Ars memorandi – dzieło przeznaczone dla kleryków i duchownych;
• Speculum humanae salvationis – zwierciadło ludzkiego zbawienia;
• Oracula Sibyllina
• Liber regum – dzieło o życiu proroka Dawida;
• Hyrologium deviotonis – modlitewnik;
• Das buch von dem Endchrist – utwory na temat Antychrysta;
• Defensorium inviolatae virginitatias
• Salve Regina;
• Canticum Canticorum;
• Donatus minor – podręcznik do nauki języka łacińskiego z 1475 roku;
• Mirabilia Romae – przewodnik dla pielgrzymów do Rzymu;
• Canticum conticorum;
• Dance of Death;
• Abecadło.

• Apokalypse,(łac.) wyd.południowe Niemcy (?), ok. 1469 (Pal Cod. Germanisches 226a)
• Apokalypse (łac. z odręcznymi tłumaczeniami niemieckimi) (Pal Cod. Germanisches 34)
• Ars-Moriendi (łac. – niem. z odręcznymi tłumaczeniami niemieckimi)
• Biblia pauperum (ksylograficzna z ręcznie pisanym tekstem)(Pal Cod. Germanisches 438
• Biblia Pauperum (łacina z ręcznym tłumaczeniem) (Pal Cod. Germanisches 34)
• Death of dance, Pal Cod. Germanisches 438)
• Symbolum Apostolicum, Cod. Pal. germ. 438,
• Septimania poenalis, Cod. Pal. germ. 438,
• Planetenbuch, Cod. Pal. germ. 438,
• Geschundener Wolf (dwuwierszowa bajka o chorym lwie), Cod. Pal. germ. 438,
• Dekalog, Cod. Pal. germ. 438,

• Ab anno domini 1478 (kalendarz na lata 1478–1496), 1478
• Ars memorandi, ok. 1470/75
• Ars moriendi, ok. 1475
• Die XXIIII. Stund des wercks vnser erlösung vnd des leydens xpi Christi, 1475
• Donatus, Aelius: Ars minor, ok. 1485
• Wagner, Ulrich (?): Regula von dre ist drey dinck die du setzt (sog. Bamberger Blockbuch), ok. 1471/1482

• Abecedarium, [Süddeutschland (Ulm)?], [ca. 1470?] (Xylogr. 39 t)
• Ars et modus contemplativae vitae, Norymberga, 2 egz z 1473
• Ars memorandi per figuras evangelistarum, Północne Niemcy (Norymberga lub Schwabia), 3 egz. z ok. 1470/75
• Ars memorandi per figuras evangelistarum, Północne Niemcy, 5 egz. z lat po 1470
• Ars moriendi, Ulm, 2 egz. z ok. 1468/69
• Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Kolonia, Moguncja), [ok. 1470] (Memmingen, Stadtbibliothek)
• Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Kolonia, Moguncja), [ok. 1470]
• Ars moriendi, Nadrenia (Dolny Ren, Strasburg, Basel), [ok. 1480/85?]
• Ars moriendi (południowe Niemcy), 3 egz. z lat ok. 1475
• Ars moriendi (południowe Niemcy), 2 egz. z lat ok. 1480/85
• Biblia pauperum, Niemcy, [ok. 1469]
• Biblia pauperum, Niemcy,
• Biblia pauperum, Nördlingen, 4 egz. z 1470,
• Biblia pauperum, Norymberga, 3 egz z 1472,
• Biblia pauperum, Holandia (z lat ok. 1460/65, ok. 1465, 2 egz. z lat ok. 1460/63)
• Canticum canticorum, Niemcy 3 egz. z lat ok. 1469/70
• Canticum canticorum, Holandia, 3 egz z lat ok. 1465
• Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, Norymberga, 2 egz z lat 1472
• Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, Norymberga, [ok. 1450 (ale nie po 1467)]
• Der Antichrist und die fünfzehn Zeichen vor dem Jüngsten Gericht, południowe Niemcy, 4 egz. z lat ok. 1465, ale przed 1470
• Die sieben Planeten, Bazylea, [ok. 1465/70]
• Die sieben Planeten, Szwabia, [ok. 1465]
• Donatus, Aelius: Ars minor, Ulm, [ok. 1476/77]
• Donatus, Aelius: Ars minor, Bazylea, [ok. 1486]
• Donatus, Aelius: Ars minor, Mittelrhein, [przed 1475]
• Donatus, Aelius: Ars minor, [ok. 1485/90]
• Franciscus [de Retza]: Defensorium inviolatae virginitatis Mariae, Nördlingen, 3 egz. z 1470
• Hartlieb, Johannes: Chiromantie, Augsburg, 3 egz. z ok. 1485/95
• Apokalypse Johannis, Niemcy, [ok. 1468/70]
• Apokalypse Johannis, Holandia, 2 egz z ok. 1465/70
• Apokalypse Johannis, Apokalypse Holandia, [ok. 1465/70]
• Apokalypse Johannis, Apokalypse Niemcy, 2 egz. z ok. 1468/70
• Apokalypse Johannis, Apokalypse Holandia, [ok. 1465/70]
• Jtem in dem puechlein stet geschrieben wie Rome gepauet ward, Rzym, [ok. 1475]
• Meinradslegende, [ok. 1466?]
• Regiomontanus, Johannes: Kalendarz, Norymberga, 3 egz z ok. 1474/76
• Speculum humanae salvationis, Holandia, [2 połowa XV wieku]
• Speculum humanae salvationis, Holandia, 2 egz. z ok. 1468/79
• Symbolum apostolicum, północne Niemcy, [przed 1470]
• Symbolum apostolicum, północne Niemcy, [po 1470?]
• Totentanz, [południowe Niemcy], [ok. 1465/70?]

• Apocalypse, Niderlandy i Niemcy 1460,
• Apocalypse, Niemcy 1465,
• Apocalypse, Niemcy 1468/70,
• Biblia Pauperum, Holandia ok. 1460-3, druk w Niemczech ok. 1465-70
• Biblia Pauperum, Niemcy ok. 1462-8
• Biblia Pauperum, Niemcy ok. 1470
• Canticum Canticorum, Niemcy ok. 1469-70
• Donatus: Ars minor, Ulm, Conrad Dinckmut, ok. 1476/80
• Speculum humanae salvationis, Niederlandy, ok. 1474-5
• Passion [fragment], Süddeutschland, ok. 1460/65

• Biblia pauperum, Norymberga, Hans Sporer, 1471 nie później niż 1475^[7]

• Apocalypsis Sancti Johannis, Niemcy ok. 1470^[8]
• Ars memorandi per figuras Evangelistarum, Niemcy ok. 1470^[9]
• Ars moriendi, Niemcy ok. 1466^[10]
• Ars moriendi, Niemcy, ok. 1470^[11]
• Ars Moriendi, Niemcy, 1475^[12]
• Biblia pauperum, Niederlandy ok. 1470^[13]
• Passio Christi, Niemcy ok. 1470^[14]

• Biblia pauperum – ok. 1470-1475^[15]
• Ars memorandi notabilis per figuras evangelistarum. – ok. 1470-1475^[15]

• Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1465-70]^[16]
• Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1470-75]^[17]
• Apocalypsis S. Johannis. [ok. 1462/3]^[18]
• Ars moriendi. Ulm, [ok. 1470]^[19]
• Ars moriendi Oberrhein, [ok. 1480/85]^[20]
• Ars moriendi Kolonia [ok. 1475]^[21]
• Biblia pauperum [ok. 1470-75]^[22]
• Biblia pauperum [ok. 1462-68]^[23]
• Biblia pauperum Nördlingen: [Walther ; Hurning], [nie przed 1470]^[24]
• Biblia pauperum Nürnberg: [Sporer], 1471^[25]
• Geschichte des Simon von Trient Trient: Duderstat, 6.IX.1475^[26]
• Hartlieb, Johannes: Die Kunst der Chiromantie Augsburg: Schapf, [ok. 1485/95]^[27]
• nie zidentyfikowany kalendarz^[28]

Zobacz multimedia związane z tematem: Książka blokowa

• Książka broszurowa
• Ksylograf
• Drzeworyt

• BarbaraB. Bieńkowska BarbaraB., ElżbietaE. Maruszak ElżbietaE., Książka na przestrzeni dziejów, Warszawa: wyd. Centrum Edukacji Bibliotekarskiej, Informacyjnej i Dokumentacyjnej im. Heleny Radlińskiej, 2005, ISBN 83-88581-21-X, OCLC 69448988 . Brak numerów stron w książce
• Helena Szwejkowska, Książka drukowana XV – XVIII wieku, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1975.
• Bronisław Kocowski, Drzeworytowe książki średniowieczne, wyd. Ossolineum, Wrocław 1974.