Księga Nahuma (hebr. נחום Nachum) – jedna z ksiąg Biblii, znajdująca się wśród ksiąg prorockich Starego Testamentu. W kanonie hebrajskim stanowiła siódmą w zbiorze Dwunastu Proroków Mniejszych. Jedna z najkrótszych ksiąg biblijnych.
Księga pochodzi z połowy VII w. p.n.e. i ma formę poematu. Jest wyrocznią przeciw potężnej Asyrii, zapowiadającą upadek ówczesnej stolicy tego państwa – Niniwy.
Autorstwo księgi
[edytuj | edytuj kod]Autora i temat księgi podaje jej pierwszy werset:
Jest to jedyna informacja o Nahumie w całej Biblii hebrajskiej. Do proroctw Nahuma odwołuje się deuterokanoniczna Księga Tobiasza (Tb 14,4)[2], co jednak nie pozwala na dodatkową identyfikację tej osoby.
Imię Nahum (hebr. נַחוּם) oznacza „Jahwe pociesza” i streszcza w pewnym stopniu treść całej księgi. Poemat na początku księgi (1,2–8), jeśli przyjąć jego autentyczność, wskazuje na powiązania autora z kręgami kultowymi[3]. Nahum mógł być prorokiem kultowym wygłaszającym groźby przeciwko wrogom ludu Bożego podczas ceremonii sakralnych[4], czy nawet głównym prorokiem w świątyni jerozolimskiej[5].
Elkosz, rodzinna miejscowość proroka, nie została zidentyfikowana. Istnieje przypuszczenie, że należy ją utożsamiać z Alkusz, wioską odległą o 30 km od Mosulu, gdzie znajdują się ruiny Niniwy. Ta lokalizacja wskazywałaby też na pochodzenie Nahuma spośród Izraelitów przesiedlonych do Asyrii w 722 po upadku Królestwa Północnego. W Mosulu pokazywany jest też, od czasów średniowiecza, rzekomy grób proroka Nahuma[6].
Inna tradycja, którą potwierdzał Pseudo-Epifaniusz (De vitis prophetar) mówiła o lokalizacji w Judzie[7][8].
Św. Hieronim w swoim komentarzu do księgi (Prolog. Comment in Nah.) przytaczał tradycję, zgodnie z którą Elkosz znajdowało się w Galilei i odpowiadało późniejszej wiosce El-kauuzach[7][8].
Czas i okoliczności powstania
[edytuj | edytuj kod]Większość biblistów uważa, że datami granicznymi dla powstania Księgi Nahuma są 663 i 612 p.n.e. W 663 Asyryjczycy zdobyli stolicę Egiptu, Teby (hebr. No-Amon), do czego nawiązuje werset 3,8. W roku 612 została zdobyta Niniwa, co zostało zapowiedziane w księdze. Do wyjątków należą Hermann Schulz i Erhard S. Gerstenberger, którzy opowiadają się za powstaniem księgi już po zesłaniu do Babilonu[9][10].
Tłem Księgi Nahuma są prześladowania asyryjskie po upadku Królestwa Izraela, które nastąpiło w 722 p.n.e. Autor był zapewne świadkiem okrucieństwa i krzywd wyrządzonych jego rodakom przez Asyryjczyków. Księga odzwierciedla pragnienie odwetu wobec wrogiego narodu[11].
Najczęściej przyjmuje się, że księga została napisana w okresie poprzedzającym upadek Niniwy, po śmierci Aszurbanipala w 626, kiedy Asyria, ulegając najazdom Medów, zaczęła się chylić ku upadkowi[7]. Autor nie nawiązuje jednak do reformy religijnej króla Jozjasza, która nastąpiła w tym samym czasie[12].
Możliwa jest też wcześniejsza data powstania. Księga mogła m.in. pełnić rolę w nawróceniu króla Manassesa w latach 652–648, o którym wspominają Księgi Kronik[5]. A.S. van der Wounde twierdzi, że Nahum był mieszkańcem państwa północnego, który napisał swoje proroctwo w latach 660–630 przebywając na wygnaniu w Niniwie. Uzasadnia to obecnością słów zapożyczonych z asyryjskiego, sugestywnym opisem Niniwy i brakiem zainteresowania Jerozolimą[13][9]. Również W. H. Schmidt sugeruje, że w okresie powstania księgi Asyria znajdowała się jeszcze u szczytu świetności, a prorok dopiero tęsknie wyglądał jej zniszczenia, datuje ją więc na ok. 650 p.n.e.[14]
Alfred Läpple sugeruje, że na księgę mogły początkowo składać się poszczególne wypowiedzi, które po niewoli babilońskiej ułożono w spójną redakcję[6]. Niektóre fragmenty księgi mogą pochodzić z czasów wygnaniowych i powygnaniowych, dostrzegane są w tekście księgi nawiązania do Deutero-Izajasza. Kwestionuje się zwłaszcza Nahumowe autorstwo 1,2–8[3]. Jednak księga mogła istnieć w obecnej postaci już od początku[6].
Zdaniem Erharda S. Gerstenbergera Księga Nahuma nie odnosi się do historycznej Niniwy, lecz stanowi ona symbol wrogiej Bogu potęgi. W ukryty sposób księga występuje przeciwko Babilonii, lub, co bardziej prawdopodobne, Persji[10].
Historyczne poglądy na czas powstania
[edytuj | edytuj kod]Pisarze starożytni, tacy jak św. Hieronim, przypuszczali, że No-Amon w wersecie 3,8 oznacza nie Teby, ale cały Egipt albo Aleksandrię. Dlatego też w Wulgacie w 3,8 zamiast No-Amon jest Alexandria populorum. Ponieważ o dacie zburzenia Aleksandrii czy całości Egiptu niewiele wiedziano, różne były domysły co do czasu życia Nahuma i powstania księgi. Józef Flawiusz przypuszczał, że księga powstała za panowania króla Jotama (połowa VIII w. p.n.e.). Jerzy Syncellus przenosił jej powstanie na czasy Jozjasza (VII w.). Na późniejszy okres – po zburzeniu Jerozolimy (586 p.n.e.) – datował księgę Eutychiusz[8].
Tradycja żydowska czyniła Nahuma współczesnym królowi Manassesowi[8].
Język i styl
[edytuj | edytuj kod]Tekst księgi Nahuma jest trudny, miejscami wygląda na źle zachowany. Stosowane słownictwo jest nietypowe[3].
Księga wykorzystuje wiele form: poemat akrostychiczny (1,2–8), lamentację żałobną (3,1–7), a także szyderczą pieśń (3,8–19). Opis burzonej Niniwy pełen jest dynamiki i dramatyzmu, obfituje w poetyckie obrazy (sadzawka, jaskinia lwów, nierządnica, drzewa figowe, szarańcza). Stosowane też są gry słów oraz efekty dźwiękowe, np. hebrajskie brzmienie 2,8 oddaje lament i zawodzenie niewolnic.
Komentatorzy podkreślają poetycką biegłość autora księgi Nahuma. Lorenz Dürr nazwał go mistrzem języka i mężem wielkiej pasji[6]. Komentarz Biblii Tysiąclecia zestawia jego dzieło z poetyckimi utworami Izajasza[12]. Według Encyklopedii Biblijnej, żadna inna księga w zbiorze ksiąg prorockich Starego Testamentu nie dorównuje Księdze Nahuma w sile wyrazu.
Treść
[edytuj | edytuj kod]Księga składa się z trzech rozdziałów i czterdziestu siedmiu wersetów. Dzieli się na dwie części:
- Hymn o teofanii Boga (rozdział 1)
- Pieśń przeciw Niniwie (rozdział 2–3)
Księgę otwiera poemat – hymn o strukturze akrostychu (1,1–11). Podobnie jak w psalmach alfabetycznych kolejne wiersze zaczynają się od kolejnej litery alfabetu hebrajskiego. Utwór obejmuje połowę alfabetu hebrajskiego i uznawany jest na ogół za niezależny od pozostałej treści księgi. Hymn wysławia Boga – jako mściciela i wojownika, przychodzącego na Ziemię (teofania), aby osądzić i ukarać swoich nieprzyjaciół, a jednocześnie ocalić tych, którzy szukają u niego ocalenia. Hymn podkreśla zarówno sprawiedliwość, jak i cierpliwość Boga. Nikt nie może wytrzymać żaru jego gniewu (wiersz 6) i bezcelowe są działania skierowane przeciw niemu (wiersz 9). Poemat ten nadaje księdze znaczenie uniwersalne, w odróżnieniu od pozostałej części, odnoszącej się konkretnie do Niniwy[3].
Dalej następują wyrocznie przeciw narodowi ciemiężącemu Judę, przy czym Asyria nie jest wymieniana bezpośrednio[12]. Bóg jednocześnie przyznaje, że Juda przeżywała ucisk i upokorzenie ze strony Asyryjczyków i obiecuje, że nie będzie już w ten sposób doświadczał swojego narodu. W ostatnim wersecie pierwszego rozdziału (1,14) Bóg ogłasza wyrok na Niniwę.
Drugi i trzeci rozdział zajmuje poemat o zburzeniu Niniwy. Rozpoczyna go obraz radosnej wieści dla Judy, a jednocześnie ironiczny apel do mieszkańców Niniwy, aby przygotowali się do obrony. Autor następnie przedstawia w plastyczny sposób sceny zagłady miasta i wyraża satysfakcję z okrucieństw, które dotknęły Asyrię – tych samych, których nie szczędziła innym narodom. Niniwa zostaje przedstawiona jako lew, który gromadził łupy w poczuciu bezpieczeństwa, został jednak powstrzymany przez Boga, który pożera młode asyryjskie lwy.
W trzecim rozdziale przedstawiona zostaje krwawa kara i masakra mieszkańców miasta. Niniwa zostaje porównana do nierządnicy, która uwodziła inne narody bogactwami i wdziękiem, a teraz zostanie pohańbiona i ogołocona ze wszystkiego. Jej losy porównywane są do upadku Teb, stolicy Egiptu, które zdobył w 664 król Asyrii Aszurbanipal. Dalej księga opisuje wyludnienie miasta, choć jego mieszkańcy mieli być liczni jak szarańcza.
Księgę kończy ironiczna lamentacja zapowiadająca rychły upadek Niniwy:
- Nie ma lekarstwa na twoją klęskę, nieuleczalna jest twoja rana. Wszyscy, którzy usłyszą wieść o tobie, w dłonie klaskać będą nad tobą; bo na kogóż nie przechodziła wciąż twoja niegodziwość?(Na 3,19; BT)[15]
Groźby skierowane przeciw Niniwie wykazują podobieństwo do zapowiedzi sądu nad Izraelem i Jerozolimą występujących u innych proroków. Z tego powodu Joachim Jeremias sugeruje, że groźby Nahuma kierowały się pierwotnie przeciwko Jerozolimie i zostały wtórnie transponowane na Niniwę[14].
Szczegółowy plan księgi
[edytuj | edytuj kod]- Tytuł (1,1)[16]
- Hymn pochwalny – teofania Boga jako mściciela (1,2–8)
- Zapowiedź spustoszenia Niniwy (1,9–1,14)
- Zapowiedź zbawienia Izraela (2,1.3)
- Sąd nad Niniwą (2,2; 2,4–3,19)
- Upadek Niniwy (2,2; 2,4–2,14)
- Żałobny lament nad miastem (3,1–7)
- Ironiczna pieśń (3,8–19)
Teologia
[edytuj | edytuj kod]Jest to jedna z kilku ksiąg prorockich, w której nie ma wezwania do skruchy. Główne przesłanie księgi skupia się wokół tezy, że Bóg pomści grzechy Niniwy i jednocześnie przyniesie radość ludowi Bożemu. Upadek Niniwy ma być aktem sprawiedliwości Bożej.
Księga Nahuma zestawiana jest z Księgą Jonasza, gdyż obie opowiadają o Niniwie – pierwsza o zagładzie miasta, a druga o jego ocaleniu. Według Encyklopedii Biblijnej, obie te księgi można odczytać jako midraszową refleksję nad tzw. formułą atrybucyjną z Księgi Wyjścia 34,6–7[17], przy czym Księga Jonasza przedstawia Boga jako miłosiernego i litościwego władcę, a Księga Nahuma jako Boga mściwego, zsyłającego kary. Celem tej refleksji miała być reinterpretacja Tory w momencie zagrożenia bezpieczeństwa całego narodu. Inne zestawienie łączy Księgę Nahuma z Księgą Habakuka, które dzielą podobny kontekst – sąd Boga nad nieprzyjaciółmi Izraela[5].
Księga Nahuma zawiera – decydujące dla późniejszej tradycji prorockiej i apokaliptyki – wyznanie, że Bóg może położyć kres każdej potędze ziemskiej. Tak też zapewne była interpretowana w późniejszych czasach[14]. Komentarz do Księgi Nahuma (4 QpNa), znaleziony w czwartej grocie Kumran wykorzystuje jej treść do przedstawienia odłamów judaizmu (m.in. faryzeuszy) rywalizujących z esseńczykami[7]. Podobna tradycja odczytywania tekstu Księgi Nahuma była obecna u Żydów również w średniowieczu (np. u Dawida Kimchi)[18].
W Nowym Testamencie nie ma cytatów z Księgi Nahuma, być może ze względu na jej nacjonalistyczny wydźwięk[18]. Nie była też wykorzystywana w liturgii chrześcijańskiej. Z kolei w pismach patrystycznych należała do najmniej cytowanych ksiąg Starego Testamentu (po Księdze Aggeusza i Księdze Abdiasza)[18].
Nahum krytykowany był za skrajny nacjonalizm i radość z upadku wroga. Jednocześnie nie piętnował (jak czynili to inni prorocy, m.in. współczesny mu Jeremiasz) grzechów własnego narodu. Komentatorzy podkreślają jednak, że celem Nahuma było potwierdzenie, że Bóg pozostaje wierny Judzie i jej nie opuści[13][19]. Św. Hieronim mówił o Nahumie jako pocieszycielu i podkreślał, że sprawiedliwość Boża dosięga wszystkich[18].
Pierwszym dziełem greckim na temat Księgi Nahuma było Expositio Teofilakta (XI w.), które poświęcone było powszechności sprawiedliwości Bożej[18].
Według Encyklopedii Biblijnej, najtrafniej orędzie księgi Nahuma wyraził Marcin Luter:
- Księga uczy nas ufać Bogu i wierzyć – zwłaszcza w sytuacji, kiedy zawodzi wszelka ludzka pomoc, ludzkie środki i rady – że Pan nie opuszcza tych, którzy należą do Niego, że broni swojej własności przed wszelkimi atakami wrogów, choćby najpotężniejszych[5]
Kanoniczność księgi Nahuma w zbiorze ksiąg Starego Testamentu nie ulegała nigdy wątpliwości[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Na 1,1 w przekładach Biblii.
- ↑ Tb 14,4 w przekładach Biblii.
- ↑ a b c d Julia M. O’Brien: Nahum. W: The Oxford Bible Commentary. John Barton, John Muddiman (red.). New York: Oxford University Press, 2001, s. 599–601. ISBN 978-0-19-875500-5.
- ↑ Gerhard von Rad: Teologia Starego Testamentu. Warszawa: PAX, 1986, s. 506, 507. ISBN 83-211-0711-7.
- ↑ a b c d Paul Achtemeier (red. naukowa): Encyklopedia Biblijna. Wyd. trzecie poprawione. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2004, s. 802, 803, seria: Prymasowska Seria Biblijna. ISBN 83-7146-213-1.
- ↑ a b c d Alfred Läpple: Od egzegezy do katechezy: Stary Testament. Warszawa: Pax, 1985, s. 263–265. ISBN 83-211-0619-6.
- ↑ a b c d Witold Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 226–230. ISBN 83-05-11372-8.
- ↑ a b c d e Michał Nowodworski (red.): Encyklopedia Kościelna. T. XV. Warszawa: Drukarnia Czerwińskiego i spółki, 1883, s. 392, 393.
- ↑ a b Antoon Schoors: The Kingdoms of Israel and Judah in the Eighth and Seventh Centuries B.C.E.. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2013, s. 180–182, seria: Biblical Encyclopedia. ISBN 978-1-58983-264-0.
- ↑ a b Erhard S. Gerstenberger: Israel in the Persian Period: The Fifth and Fourth Centuries B.C.E.. Atlanta: Society of Biblical Literature, 2011, s. 211, 212, seria: Biblical Encyclopedia. ISBN 978-1-58983-265-7.
- ↑ Kenneth L. Barker, Donald W. Burdick: Zondervan NIV Study Bible: New International Version. Grand Rapids, Mich.: Zondervan, 2002, s. 1405, 1406. ISBN 0-310-92955-5.
- ↑ a b c Wstęp do Księgi Nahuma. W: Biblia Tysiąclecia, wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003. [dostęp 2009-03-06].
- ↑ a b Irene Nowell: Księga Nahuma. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, s. 853–857. ISBN 83-7146-080-5.
- ↑ a b c Werner H. Schmidt: Wprowadzenie do Starego Testamentu. Bielsko-Biała: Augustana, 1997, s. 191, 192. ISBN 83-85970-40-1.
- ↑ Na 3,19 w przekładach Biblii.
- ↑ na podstawie Läpple (1985) oraz Katolicki Komentarz Biblijny (2001)
- ↑ Wj 34,6,7 w przekładach Biblii.
- ↑ a b c d e Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego, op. cit, s. 1053–1056
- ↑ Biblia Paulistów. Częstochowa: Edycja Świętego Pawła, 2008, s. 2061.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Paul Achtemeier (red. naukowa): Encyklopedia Biblijna. Wyd. trzecie poprawione. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, 2004, s. 802, 803, seria: Prymasowska Seria Biblijna. ISBN 83-7146-213-1. (pol.).
- Irene Nowell: Księga Nahuma. W: Katolicki komentarz biblijny. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer, Roland E. Murphy (red. wyd. oryg.), Waldemar Chrostowski (red. wyd. pol.). Warszawa: 2001, s. 853–857. ISBN 83-7146-080-5.
- Santiago Ausín: Księga Nahuma. W: Międzynarodowy komentarz do Pisma Świętego: komentarz katolicki i ekumeniczny na XXI wiek. Warszawa: Verbinum, 2007, s. 1053–1056. ISBN 83-7192-122-5.
- Witold Tyloch: Dzieje ksiąg Starego Testamentu. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 226–230. ISBN 83-05-11372-5.
- Wstęp do Księgi Nahuma. W: Biblia Tysiąclecia. Wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003.