Spis treści
Księga Wyjścia
Księga Wyjścia [Wj], Druga Księga Mojżeszowa [2 Mojż], Exodus [Ex] (hebr. שמות (Szemot) – „imiona" – od pierwszych słów księgi, gr. Εξοδος Exodos z Septuaginty) – druga księga Pisma Świętego.
Księga Wyjścia należy do Pięcioksięgu i tym samym do Starego Testamentu. Jest bardziej spójna i przejrzysta niż poprzedzająca ją Księga Rodzaju[1].
Struktura
[edytuj | edytuj kod]Oryginalny tekst hebrajski zawiera 1 209 wersetów, 16 173 słowa oraz 33 539 liter[2].
Treść księgi można podzielić na dwie części. Pierwsza – rozdziały 1-18 – to opis ucisku Izraelitów w Egipcie i ich wyjścia aż do przymierza z Bogiem na górze Synaj, a druga – rozdziały 19-40 – to opis przepisów religijnych przekazanych Mojżeszowi przez Boga. Proponowany jest też podział pod kątem geograficznym (Egipt: rozdziały 1-18, Synaj: rozdziały 19-40), chronologicznym (ucisk w Egipcie: rozdziały 1-10, wyjście z Egiptu i wędrówka ku górze Synaj: rozdziały 11-18, pobyt pod górą Synaj: rozdziały 19-40), merytorycznym (ucisk w Egipcie i wyjście: rozdziały 1-18, przymierze na Synaju: rozdziały 19-24, pouczenia związane z Namiotem Spotkania: rozdziały 25-31, zerwanie i odnowienie przymierza: rozdziały 32-34, polecenie sporządzenia Namiotu Spotkania: rozdziały 35-40 lub wprowadzenie: rozdział 1, wczesne życie Mojżesza: rozdziały 2-7, starcie Mojżesza z faraonem: rozdziały 7-12, wyjście z Egiptu i przejście przez morze: rozdziały 12-15, wędrówka przez pustynię: rozdziały 15-18, pobyt pod Synajem: rozdziały 19-40)[3].
Według tradycji spisał ją Mojżesz. Zgodnie z przyjętą we współczesnej biblistyce teorią źródeł uważa się, że fragmenty Księgi powstawały w różnych epokach historycznych. Kanoniczną wersję zredagowano po wygnaniu babilońskim, co oznacza, że część jej treści przechowywano w tradycji ustnej jako opowiadania lub jako część liturgii Paschy, Pięćdziesiątnicy i Święta Namiotów. Opowiadania, które weszły do redakcji należą do tradycji jahwistycznej, elohistycznej, kapłańskiej i deuteronomistycznej. Nieraz są one przemieszane, np. pierwsze trzy tradycje tworzą fragmenty historii o przejściu przez morze[4]. Ponadto w Księdze Wyjścia znajduje się pieśń zwycięstwa po przejściu przez morze, której styl i język wskazują na archaiczny charakter i jest ona jednym z najstarszych fragmentów Biblii[5]. Zgodnie z niektórymi poglądami pieśń ta powstała około 1150 r. p.n.e., przekazując mit o zagładzie Egipcjan w wodach, jako jeden z przejawów pojawiającego się w wierzeniach Izraelitów konfliktu Jahwe i morskiego smoka. Po około dwustu latach redaktor z tradycji jahwistycznej, chcąc wyjaśnić, skąd Egipcjanie znaleźli się pośród wód, miał dodać historię o osuszeniu przez Boga drogi przez morze, a potem redaktor z tradycji kapłańskiej dodał działanie Mojżesza[6]. Niektórzy również współcześnie twierdzą, że niektóre fragmenty dotyczące religii i kultu, w tym Dekalog i Kodeks Przymierza, mogą pochodzić od Mojżesza[7].
Według biblistów najważniejszą część Księgi Wyjścia, czy nawet całego Starego Testamentu, stanowią rozdziały, w których Jahwe zaczyna przedstawiać Izraelitom Prawo, poczynając od Dekalogu, czyli 10 przykazań[8].
Wydarzenia i przepisy
[edytuj | edytuj kod]Zgodnie z redakcją Biblii Tysiąclecia, treść księgi można podzielić szczegółowo na następujące części:
- Uwolnienie Izraelitów z Egiptu
- Izrael w Egipcie
- Rozrost i ucisk Izraela Wj 1,1-22
- Urodzenie Mojżesza Wj 2,1-10
- Mojżesz w ziemi Madian Wj 2,11-22
- Pierwszy opis powołania Mojżesza Wj 2,23-25Wj 3Wj 4 (tu Bóg Jahwe objawia się Mojżeszowi w krzewie gorejącym, przedstawiając się jako „Jestem, który jestem”)
- Pierwsze spotkanie Mojżesza z faraonem Wj 5Wj 6,1
- Drugi opis powołania Mojżesza Wj 6,2-28Wj 7,1-13
- Plagi egipskie Wj 7,14-29Wj 8Wj 9Wj 10 (pierwsze 9, czyli krew w wodach Nilu, żaby, komary, muchy, pomór bydła, wrzody, grad, szarańcza, ciemności)
- Noc paschalna i wyjście z Egiptu (w tym 10. plaga – śmierć pierworodnych) Wj 11Wj 12Wj 13,1-16
- Cudowne przejście przez morze Wj 13,17-22Wj 14
- Pieśń dziękczynna Wj 15,1-21
- Droga z Egiptu pod Synaj
- Pierwsze postoje na pustyni Wj 15,22-27
- Przepiórki i manna Wj 16
- Wyprowadzenie wody ze skały Wj 17,1-7
- Zwycięstwo nad Amalekitami Wj 17,8-16 (bitwa pod Refidim)
- Spotkanie Mojżesza z Jetrą Wj 18
- Izrael w Egipcie
- Zawarcie przymierza na Synaju. Pierwsze prawa
- Zawarcie przymierza
- Objawienie się Boga Izraelowi Wj 19 (Mojżesz na górze Synaj)
- Dekalog Wj 20,1-21
- Księga Przymierza
- Prawo o ołtarzu Wj 20,22-26
- Prawo rodzinne Wj 21,1-11
- Prawo karne Wj 21,12-32
- Prawo rzeczowe Wj 21,33-37Wj 22,1-14
- Prawo rodzinne Wj 22,15-16
- Prawo moralne Wj 22,17-30Wj 23,1-9
- Rok szabatowy Wj 23,10-13
- Święta Wj 23,14-19
- Zachęta do zachowania przepisów Prawa Wj 23,20-33
- Zawarcie przymierza Wj 24,1-11
- Tablice przykazań Wj 24,12-18
- Przepisy o zorganizowaniu kultu
- Dary na budowę przybytku Wj 25,1-9
- Przybytek i jego sprzęty. Arka Przymierza Wj 25,10-22
- Stół chlebów pokładnych i naczynia Wj 25,23-30
- Świecznik (menora) Wj 25,31-40
- Przybytek Wj 26
- Ołtarz całopalenia Wj 27,1-8
- Dziedziniec Wj 27,9-19
- Oliwa do świecznika Wj 27,20-21
- Szaty kapłańskie Wj 28,1-5
- Efod Wj 28,6-14
- Pektorał Wj 28,15-30
- Suknia arcykapłańska Wj 28,31-35
- Diadem na tiarze Wj 28,36-39
- Odmienny ubiór kapłanów Wj 28,40-42
- Konsekracja Aarona i jego synów Wj 29,1-37
- Ofiara ustawiczna Wj 29,38-46
- Inne przepisy o przybytku. Ołtarz kadzenia Wj 30,1-10
- Pogłówne Wj 30,11-16
- Kadź z brązu (mykwa) Wj 30,17-21
- Sporządzanie oleju i kadzidła Wj 30,22-38
- Wykonawcy robót Wj 31,1-11
- Szabat Wj 31,12-18
- Odstępstwo Izraela i odnowienie przymierza
- Kult złotego cielca Wj 32Wj 33,1-11
- Modlitwa Mojżesza Wj 33,12-23
- Odnowienie przymierza Wj 34
- Wykonanie przepisów o zorganizowaniu kultu
- Zawarcie przymierza
Dalsze wydarzenia i przepisy opisują Księga Kapłańska i Księga Liczb[9].
Krytyka
[edytuj | edytuj kod]Dane archeologiczne nie potwierdzają takiego pochodzenia Izraela, jakie znamy z wersji biblijnej[10]. Badania krytyczno-literackie pozwalają stwierdzić, że narracja biblijna, między innymi Księgi Wyjścia, nie jest dziełem naocznego świadka[11]. Sama postać Mojżesza jest teologiczną interpretacją różnych tradycji, stąd trudno ocenić, co jest legendą, co teologiczną wizją, a co historycznym faktem[12]. Niektórzy argumentują, że zawartość Księgi Wyjścia jest w gruncie rzeczy powieleniem mezopotamskich mitów z pewnymi innowacjami teologicznymi i jej elementy historyczne są całkowicie fikcyjne[6]. Inną kontrowersją jest przypisywanie Egiptowi (Mizraim) niewolnictwa, choć niektóre badania wykazują, iż budującymi m.in. piramidy byli Egipcjanie pracujący za zboże i piwo.
Z drugiej strony, niektórzy bibliści argumentują, że podawane w Księdze Wyjścia dane nie mają charakteru faktograficznego, a symboliczny. Zdaniem Waldemara Chrostowskiego liczba Izraelitów, która miała opuścić Egipt i wędrować przez pustynię, jest wyolbrzymiona do nierealistycznego rozmiaru w celu wskazania, że ich przetrwanie w warunkach pustyni nie byłoby możliwe bez cudownego wsparcia Bożej opatrzności[13]. Jest to podejście podkreślające, że historia opisana w Pięcioksięgu ma charakter teologii historii, a nie historii we współczesnym znaczeniu[14].
Archeologia
[edytuj | edytuj kod]Podczas ponad stu lat badań archeologicznych nie odkryto niczego, co mogłoby wspierać historyczność narracyjnych elementów Księgi Wyjścia, takich jak pobyt przez cztery wieki w Egipcie, ucieczka ponad miliona Izraelitów z delty Nilu czy też trzymiesięczna wędrówka przez pustynię do Synaju[15][16]. Egipskie zapiski nie zawierają wzmianek o czymkolwiek opisanym w Księdze Wyjścia, obszar południowego półwyspu Synaj nie zawiera żadnych śladów masowej migracji opisanej w Eksodusie, a praktycznie wszystkich miejsc wymienionych w Księdze – włącznie z Goszen (obszar w Egipcie, który rzekomo zamieszkiwali Izraelici), „miast na składy” – Pitom i Ramses, miejsca przekroczenia Morza Czerwonego (lub też raczej – jak twierdzą współcześni badacze Biblii – Morza Trzcin), a nawet samej Góry Synaj – nie udało się zidentyfikować[17]. Badacze, którzy utrzymują, że Księga Wyjścia stanowi historyczną prawdę, przyznają, że dowody mogą co najwyżej sugerować możliwość[18].
Starożytni pisarze
[edytuj | edytuj kod]Treść kilku wątków zawartych w Księdze Wyjścia można znaleźć u autorów greckich. Diodor Sycylijski wspomina o tym, że w Egipcie zapanowała epidemia, jej przyczyn upatrywano w ingerencji bogów i z tego powodu doszło do wygnania obcych. Diodor wyjaśnia, że na czele tego exodusu stał człowiek zwany Mojżeszem, który mądrością i odwagą znacznie przewyższał innych. (...) ustalił ceremonie religijne i formy kultu należnego bóstwu. Nadał prawa i unormował życie publiczne. Ludność podzielił na dwanaście fyl (...). Nie wzniósł w ogóle żadnego posągu bóstwa (…). Zabronił obywatelom sprzedawania własnych działek[19]. Także Józef Flawiusz przytacza świadectwa Manethona, Lizymacha, Apiona, którzy w swojej wersji relacjonowali dzieje Żydów, w tym wyjście z Egiptu pod wodzą Mojżesza[20].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 61.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 60.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 60-61.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 181-183.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 73.
- ↑ a b Robert Luyster. Myth and history in the book of Exodus. „Religion”. 8 (2), s. 155-170, 1978. DOI: 10.1016/0048-721X(78)90002-7. (ang.).
- ↑ Księga Wyjścia. Wstęp. W: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. IV. Poznań: Pallotinum, 1996. ISBN 83-7014-218-4.
- ↑ Księga Wyjścia. Rozdział 19 – przypisy. W: Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Wyd. IV. Poznań: Pallotinum, 1996. ISBN 83-7014-218-4.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 62.
- ↑ Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.75.
- ↑ Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.74.
- ↑ Nowy komentarz biblijny – Księga Wyjścia, Edycja św. Pawła 2009, s.89.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 130.
- ↑ Chrostowski 2007 ↓, s. 63.
- ↑ Roman Frister. Nie ruszajcie mitu. „Polityka”. 46 (2219), s. 34-35, 1999-11-13. [dostęp 2010-12-05]. (pol.).
- ↑ James Weinstein, "Exodus and the Archaeological Reality", [w:] Exodus: The Egyptian Evidence, red. Ernest S. Frerichs i Leonard H. Lesko (Eisenbrauns, 1997), s.87
- ↑ John Van Seters, "The Geography of the Exodus", strony 255–276 [w:] The Land that I Will Show You: Essays on the History and Archaeology of the Ancient Near East in Honour of J. Maxwell Miller, red. J. Andrew Dearman i M. Patrick Graham (Journal for the Study of the Old Testament Supplement Series 343, Sheffield Academic Press, 2001) ISBN 1-84127-257-4.
- ↑ James K. Hoffmeier, Israel in Egypt: The Evidence for the Authenticity of the Exodus Tradition, (OUP, 1999)
- ↑ Diodor Sycylijski, Biblioteka ks. 40 (Focjusz, kodeks 244).
- ↑ Przeciw Apionowi ks. I, 26-31; ks. II, 2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Waldemar Chrostowski: Pięcioksiąg, czyli Tora Mojżesza. Skrypt dla studentów II roku na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Warszawa: 2007.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Księga Wyjścia w Biblii Tysiąclecia. nonpossumus.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-02)]. (bez przypisów)