Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (szw. Nobelpriset i fysiologi eller medicin) – nagroda przyznawana corocznie przez Instytut Karolinska za wyjątkowe osiągnięcia naukowe z różnych dziedzin fizjologii lub medycyny.
Jest jedną z pięciu Nagród Nobla ustanowionych w testamencie przez Alfreda Nobla (zm. 1896)[1]. Jak zapisał on w swoim testamencie, nadzór nad nagrodą sprawuje Fundacja Noblowska, a przyznawana jest ona przez zgromadzenie wybierane przez Instytut Karolinska[2]. Nazywana potocznie „Nagrodą Nobla z medycyny”, w rzeczywistości była precyzyjnie opisana przez Nobla w jego testamencie jako nagroda z fizjologii lub medycyny. Z tego powodu może być przyznana w każdej ze szczegółowych dziedzin obu tych nauk. Pierwszym laureatem nagrody był Emil Adolf von Behring w 1901 r.
Nominacja i selekcja kandydatów
[edytuj | edytuj kod]Obecnie Nagroda Nobla może być przyznana za dwie różne prace, ale w sumie liczba nagrodzonych osób nie może przekroczyć trzech. Do 1968 roku regulamin zezwalał na przyznanie nagrody większej liczbie osób, ale nigdy nie zdarzyło się to w praktyce[3].
Laureaci nagrody są wybierani przez Zgromadzenie Noblowskie Instytutu Karolinska, w skład którego wchodzi 50 profesorów tej instytucji. Ciałem wykonawczym Zgromadzenia jest Komitet Noblowski, który składa się z pięciu członków wybranych przez Zgromadzenie. Nominacja i selekcja kandydatów zaczyna się, we wrześniu roku poprzedzającego nadanie nagrody, przez wysłanie przez Komitet zaproszeń do nominacji do około 3000 profesorów z różnych światowych instytucji naukowych, poprzednich laureatów nagrody i członków Zgromadzenia. Nikt nie może nominować siebie samego. Z końcem stycznia następnego roku upływa termin nominacji, a w lutym Komitet zawęża liczbę nominowanych. Następnie od marca do maja zasięga się opinii wybranych ekspertów, by we wrześniu przedstawić Zgromadzeniu pisemny raport z rekomendowanymi kandydatami. Rekomendacje dyskutuje się na dwóch kolejnych zebraniach Zgromadzenia, które w październiku wybiera ostatecznych laureatów drogą głosowania większościowego. W tym samym miesiącu ogłasza się nazwiska laureatów. Nazwiska nominowanych, jak i nominujących, a także opinie i przebieg wyborów pozostają utajnione (klauzula tajności dotyczy zarówno kontaktów publicznych, jak i prywatnych) przez następne 50 lat[4].
Nagroda
[edytuj | edytuj kod]Każdy laureat otrzymuje medal, dyplom i nagrodę pieniężną, której wysokość jest różna w różnych latach[5]. W 1901 roku von Behring otrzymał 150 782 korony szwedzkie (SEK)[6]. W 2023 przyznano nagrodę w wysokości 11 000 000 SEK[7]. Nagroda jest uroczyście wręczana 10 grudnia w Sztokholmie, w rocznicę śmierci Nobla[4].
W 1939 roku jeden z laureatów, Niemiec Gerhard Domagk, nie dostał pozwolenia od swojego rządu na odebranie nagrody. Medal i dyplom, ale nie nagrodę pieniężną, otrzymał w późniejszych latach[8].
Laureaci
[edytuj | edytuj kod]Do 2024 roku 231 osobom przyznano 115 Nagród Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Nagrody nie przyznano w dziewięciu latach: 1915–1918, 1921, 1925, 1940–1942. Do 2023 roku nagrodę dostało trzynaście kobiet. Najmłodszym laureatem nagrody był nagrodzony w wieku 32 lat Frederick Banting (w roku 1923), a najstarszym, mający 87 lat Peyton Rous (w roku 1966). W 1947 roku nagrodę wspólnie otrzymało małżeństwo Gerty i Carl Cori, a w 2014 roku May-Britt i Edvard Moser[9].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Uzasadnienie przyznania nagrody jest tłumaczeniem oryginalnego (nie zawsze całości) uzasadnienia z oficjalnej strony internetowej Fundacji Noblowskiej, nobelprize.org. Linki w tej kolumnie prowadzą do haseł związanych z uzasadnieniem, jednak niekoniecznie prowadzą do wszystkich szczegółów pracy laureata, które mogą być odnalezione w hasłach o tych osobach.
- ↑ W oficjalnych wykazach Fundacji Nobla jest uznawana za Amerykankę, ale posiada również australijskie obywatelstwo.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Alfred Nobel – The Man Behind the Nobel Prize, Nobelprize.org [zarchiwizowane 2018-08-12] (ang.).
- ↑ Jan Lindsten , Nils Ringertz , The Nobel Prize in Physiology or Medicine, 1901-2000 [online], Nobel Foundation, 26 czerwca 2001 [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ What the Nobel Laureates Receive, Nobel Foundation [zarchiwizowane 2013-04-28] (ang.).
- ↑ a b Nomination and Selection of Medicine Laureates [online], Nobel Foundation [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ Nobel Prize facts [online], Nobel Foundation [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize Amounts [online], Nobel Foundation [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize Amounts [online], Nobel Foundation [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ Nobel Laureates Facts, Nobel Foundation [zarchiwizowane 2013-07-05] (ang.).
- ↑ Facts on the Nobel Prize in Physiology or Medicine [online], Nobel Prize Outreach AB [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1901. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1902. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1903. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ W dokumentach Fundacji Nobla występuje jako: Ivan Petrovich Pavlov.
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1904. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1905. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1906. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1907. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ W dokumentach Fundacji Nobla występuje jako: Ilya Ilyich Mechnikov.
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1908. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1909. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1910. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1911. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1912. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1913. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1914. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1919. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1920. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1922. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1923. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1924. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1926. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1927. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1928. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1929. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1930. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1931. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1932. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1933. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1934. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1935. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1936. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ W dokumentach Fundacji Nobla występuje jako: Albert Szent-Györgyi von Nagyrapolt.
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1937. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1938. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1939. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1943. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1944. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1945. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1946. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1947. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ W dokumentach Fundacji Nobla występuje jako: Gerty Theresa Cori, née Radnitz.
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1948. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1949. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1950. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1951. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1952. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1953. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1954. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1955. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1956. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1957. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1958. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1959. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1960. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1961. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1962. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1963. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1964. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1965. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1966. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1967. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1968. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1969. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1970. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1971. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1972. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1973. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1974. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1975. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1976. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1977. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1978. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1979. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1980. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1981. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1982. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1983. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1984. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1985. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1986. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1987. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1988. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1989. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1990. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1991. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1992. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1993. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1994. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1995. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1996. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1997. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1998. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1999. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2000. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2001. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2002. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2003. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2004. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2005. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2006. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2007. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b c The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2008. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2009. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2010. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ a b The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2011. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2012. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2013. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2014. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2015. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2016. Nobel Foundation, 2016-10-03. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2017. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2018. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2019. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2020. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2021. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2022 [online], NobelPrize.org, 3 października 2022 [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2023 [online], Nobel Foundation [dostęp 2024-04-20] (ang.).
- ↑ The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2024 [online], NobelPrize.org [dostęp 2024-10-07] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- All Nobel Laureates in Physiology or Medicine. Nobel Foundation. [dostęp 2024-04-20]. (ang.).
- Winners of the Nobel Prize for Physiology or Medicine, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-04-20] (ang.).