Leon Świeżawski

Data urodzenia	19 lutego 1870
Data i miejsce śmierci	19 stycznia 1936 Kraków
Zawód, zajęcie	lekarz, literat, działacz społeczny
Małżeństwo	Lidia Świeżawska

Leon Świeżawski (ur. 19 lutego 1870, zm. 19 stycznia 1936 w Krakowie) – polski lekarz, działacz społeczny, literat.

Przyszły bojownik ateizmu ochrzczony został w Baryszu, dobrach jego dziadka. Wcześnie stracił ojca, matka ponownie wyszła za mąż. Wychowywany przez matkę w atmosferze klerykalizmu, w dzieciństwie przeżył osobliwe widzenie, które opisał potem w „Bogu Rozsądku” (rozdział „Cud”). Ukazała mu się Matka Boża z dzieciątkiem, które uniosło rączkę i rzekło: „Żyj szukając prawdy. Cokolwiek po długim namyśle uznasz za prawdę – prawdą będzie”. Miał 22 lata, gdy wyrzekł się chrześcijaństwa. Pisał potem: „Wyższego procentu dobrych między chrześcijanami nie znalazłem. Chrześcijanizm złych ulepszyć nie umiał. Nie ulepsza!... Już w młodości słowo i czyn uważałem za nierozerwalna jedność, więc pełen pogardy dla obłudy – wyrzekłem się chrześcijanizmu... (...) Rozwijaj ducha, dąż ku wyżynom rozsądku, ulepszysz się! Myśl niezawiśle, stare gorsze prawdy zastępuj nowymi, lepszymi!”^[1].

Edukację autora Otchłani polskiej rozpoczął nauczyciel domowy, w szkołach gimnazjalnych kształcił się najpierw w Stanisławowie, a następnie w Przemyślu, gdzie przeprowadziła się matka wraz z rodziną. Tu także zdał maturę. Pod naciskiem rodziny nie podjął studiów na kierunku filozofii i obrał w Krakowie medycynę, z której się doktoryzował. Odbywał służbę wojskową początkowo w szpitalu ulokowanym na Wawelu, później przeniesiony został do Salzburga. Pracował jako asystent prof. Kady’ego przy katedrze anatomii Uniwersytetu Jana Kazimierza.

We wrześniu 1900 wziął ślub cywilny i przeniósł się, opuszczając asystenturę, jako lekarz do Jodłowej, przy wsparciu działacza ludowego Jana Stapińskiego. Świeżawski, z przekonań żarliwy ludowiec, podejmował oprócz opieki medycznej również działalność oświatową i agitacyjną wśród chłopów, co napotykało na przeciwdziałania dworu i kleru. W 1901 zmuszony był przenieść się z żoną i jej matką do Gładyszowa na Łemkowszczyźnie, gdzie otrzymał posadę lekarza okręgowego. Podjął w nowym miejscu pracę zawodową i społeczną. Zajmował się także naukami przyrodniczymi i twórczością artystyczną.

Już od czasów uczniowskich malował i pisał. W okresie studiów powstały utwory „Kwiaty”, „Ćmy nocne” (na deskach teatru lwowskiego 1887-1888), „Gwiazdy”, „Samotnik”. Kilka obrazów Świeżawskiego przyjęto na wystawę w Pałacu Sztuki w Krakowie. Napisał powieść Otchłań polska oraz sztuki sceniczne: Polska komedia i Kusiciele ludu.

Wraz z żoną Lidią postanowił służyć zniewolonej Polsce i sprawie ludowej poprzez szeroko zakrojoną działalność społeczną. Wydawał broszury i artykuły propagujące nowoczesne metody gospodarowania i idee socjalistyczne. We wsi Wiewiórka koło Zasowa założył stację rolniczą ku pouczeniu okolicznej ludności, pomyślaną jako wzorcowy przykład placówki, wykorzystującej zdobycze nowoczesnej agrotechniki^[2]. Planowanemu przeobrażeniu gospodarki wiejskiej towarzyszyła działalność polityczna Świeżawskiego na wiecach chłopskich. Doświadczenia gospodarcze tego czasu posłużyły mu do napisania w 1914 r. „Powiedz narodzie”. Po wojnie w niepodległej Polsce wydał „Fachową reformę rolną”.

W 1918 przeniósł się do Skawiny, gdzie pracował jako lekarz Ubezpieczalni Społecznej. W 1929 wyszedł w druku Bóg Rozsądek. Zasady religji wiarygodności, godnej rozsądnego człowieka, wykład myśli ateistycznej, nad którym Świeżawski pracował przez całe życie. Druga tego typu publikacja polska po Idei Edwarda Żukowskiego z 1856 r., powitana przez „Wolnomyśliciela Polskiego” entuzjastyczną recenzją, jako książka, „w której mieści się cały traktat teorji ogólnej myśli wolnej, etycznej, filozoficznej, społecznej, i to – śmiało rzec można – w skończenie doskonałej postaci”^[3]. Zmarł w 66 roku życia po krótkiej a ciężkiej chorobie (ogniskowe zapalenie płuc). Pogrzeb odbył się bez udziału kleru. Zwłoki złożono do grobowca rodzinnego na cmentarzu Rakowickim.

• Gwiazdy. Ćmy nocne. Samotnik. (1897)
• Jan Śniadecki. Jego życie i działalność naukowa. (1898)^[4]
• Kusiciele ludu. (1901)^[5]
• Otchłań polska. Romans Narodowy. (1905)^[6]
• Polska komedia. (1907)^[7]
• Powiedz narodzie. (1914)^[8]
• List otwarty do narodu polskiego. (1923)
• Fachowa reforma rolna. (1923)^[9]
• Bóg Rozsądek. (1929)^[10]
• Tragedia inteligencji. (1932)^[11]
• Przyrodzony Ustrój Społeczny. (1936)^[12]
• Muza Łaskawa T.1
• Rapsod powstańczy T.2
• Dobry geniusz T.3

• Świeżawska Lidia, Leon Świeżawski, [w:] Wczoraj i dzisiaj. Zbiór publikacyj, Kraków 1939, s. 7-16
• „Naprzód”. R. XLV: 1936, nr 26 s. 6