Filmowe Uniwersum Marvela, skrót. FUM (oryg. Marvel Cinematic Universe, skrót. MCU) – franczyza, w której skład wchodzą filmy, seriale i krótkometrażówki Marvel One-Shots o superbohaterach produkcji Marvel Studios i Marvel Television opierające się na komiksach wydawnictwa Marvel Comics. W produkcjach Filmowego Uniwersum Marvela występują liczne crossovery, wspólne wątki i członkowie obsady. Filmowe Uniwersum Marvela to również komiksy powiązane z produkcjami filmowo-telewizyjnymi. Od 2008 roku Marvel Comics wydaje serie komiksów, rozpoczynając od dwuzeszytowej serii Iron Man: Fast Friends (2008), a kończąc na ostatnim jednozeszytowym komiksie Captain America: Road to War (2016). Jednak dopiero od 2010 roku komiksy powiązane stały się oficjalną częścią MCU, określane są one jako „Tie-in MCU”. Do tej pory nie wszystkie komiksy wydawane po 2010 roku są uznawane za oficjalnie powiązane, mimo iż są osadzone w Filmowym Uniwersum i są nim inspirowane. Część z tych komiksów powstała przy współpracy Marvel Studios z firmami Audi czy Lexus: Iron Man 2: Fist of Iron (2010) i Agents of S.H.I.E.L.D.: The Chase (2014). Komiks Iron Man: Security Measures (2008) był wydany specjalnie dla klientów sieci Walmart, którzy zakupili film Iron Man. Marvel Comics wydała również sześć adaptacji filmowych.

Iron Man 2: Public Identity – miniseria składająca się z trzech zeszytów została wydana na przełomie kwietnia i maja 2010 roku. Za scenariusz odpowiadali Joe Casey i Justin Theroux, a za rysunki Barry Kitson^[2].

Współscenarzysta Iron Man 2, Justin Theroux oraz Joe Caseyem przedstawiają historię, jaka miała miejsce pomiędzy konferencją prasową na końcu filmu Iron Man, a filmem Iron Man 2. Wiele osób chce mieć dostęp do technologii Starka, ale on wie, jakie skutki może mieć złe jej wykorzystanie. Pojawia się ktoś związany z jego przeszłością.

Zeszyty:

• Iron Man 2: Public Identity #1 – wydany 28 kwietnia 2010 roku^[1]
• Iron Man 2: Public Identity #2 – wydany 5 maja 2010 roku^[2]
• Iron Man 2: Public Identity #3 – wydany 12 maja 2010 roku^[3]

Iron Man 2: Agents of S.H.I.E.L.D. – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 1 października 2010 roku. Za scenariusz odpowiadał Joe Casey, a za rysunki Tim Green, Felix Ruiz i Matt Camp^[4]. Komiks jest wydaniem zbiorczym Iron Man 2: Nick Fury: Director of S.H.I.E.L.D., Iron Man 2: Phil Coulson: Agent of S.H.I.E.L.D. i Iron Man 2: Black Widow: Agent of S.H.I.E.L.D.^[31]

Captain America: First Vengeance – miniseria składająca się z ośmiu zeszytów została wydawana od lutego do lipca 2011 roku^[5][6]. Za scenariusz odpowiadał Fred Van Lente, a za rysunki Neil Edwards, Rich Elson, Andy Smith, Javi Fernandez i Luke Ross^{[5][6][32][33][34]}.

Kapitan jest bliski odkrycia tajnej bazy Hydry. Tajemnice jego przeszłości i przeszłości jego przyjaciół są odkrywane: czemu Dr Erskine zaczął walczyć po stronie Aliantów, jak powstało Howling Commandoes, czy w jaki sposób rodzina Starków jest zaangażowana w powstanie pierwszego Avengera?

Zeszyty:

• Captain America: First Vengeance #1 – wydany 16 lutego 2011 roku^[5]
• Captain America: First Vengeance #2 – wydany 16 lutego 2011 roku^[34]
• Captain America: First Vengeance #3 – wydany 22 marca 2011 roku^[35]
• Captain America: First Vengeance #4 – wydany 23 marca 2011 roku^[33]
• Captain America: First Vengeance #5 – wydany 8 czerwca 2011 roku^[36]
• Captain America: First Vengeance #6 – wydany 6 lipca 2011 roku^[32]
• Captain America: First Vengeance #7 – wydany 13 lipca 2011 roku^[37]
• Captain America: First Vengeance #8 – wydany 20 lipca 2011 roku^[6]

The Avengers Prelude: Fury’s Big Week – miniseria składająca się z ośmiu zeszytów została wydana na przełomie lutego i marca 2012 roku^[7][8]. Za scenariusz odpowiadali Chris Yost i Eric Pearson, a za rysunki Luke Ross i Agustin Padilla^[38].

Zeszyty:

• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #1 – wydany 5 lutego 2012 roku^[7]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #2 – wydany 15 lutego2012 roku^[39]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #3 – wydany 22 lutego 2012 roku^[40]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #4 – wydany 29 lutego 2012 roku^[41]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #5 – wydany 7 marca 2012 roku^[42]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #6 – wydany 14 marca 2012 roku^[43]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #7 – wydany 21 marca 2012 roku^[44]
• The Avengers Prelude: Fury’s Big Week #8 – wydany 28 marca 2012 roku^[8]

The Avengers Prelude: Black Widow Strikes – miniseria składająca się z trzech zeszytów została wydana na przełomie maja i czerwca 2012 roku^[9][10]. Za scenariusz odpowiadał Fred Van Lente, a za rysunki Neil Edwards i Renato Arlem^[9][10].

Zeszyty:

• The Avengers Prelude: Black Widow Strikes #1 – wydany 2 maja 2012 roku^[9]
• The Avengers Prelude: Black Widow Strikes #2 – wydany 16 maja 2012 roku^[45]
• The Avengers Prelude: Black Widow Strikes #3 – wydany 6 czerwca 2012 roku^[10]

Iron Man 3 Prelude – miniseria składająca się z dwóch zeszytów została wydana na przełomie stycznia i lutego 2013 roku^[11][12]. Za scenariusz odpowiadali Christos Gage i Will Corona Pilgrim, a za rysunki Steve Kurth^[11].

Zeszyty:

• Iron Man 3 Prelude #1 – wydany 2 stycznia 2013 roku^[11]
• Iron Man 3 Prelude #2 – wydany 6 lutego 2013 roku^[12]

Thor: The Dark World Prelude – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydane na przełomie czerwca i lipca 2013 roku^[13][14]. Za scenariusz odpowiadali Chris Yost i Craig Kyle, a za rysunki Scott Eaton^[13].

Zeszyty:

• Thor: The Dark World Prelude #1 – wydany 5 czerwca 2013 roku^[13]
• Thor: The Dark World Prelude #2 – wydany 10 lipca 2013 roku^[14]

Captain America: The Winter Soldier Infinite Comic – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 28 stycznia 2014 roku^[15]. Za scenariusz odpowiadał Peter David, a za rysunki Rock He-Kim^[15].

Guardians of the Galaxy Prequel Infinite Comic – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 1 kwietnia 2014 roku^[16]. Za scenariusz odpowiadali Dan Abnett i Andy Lanning, a za rysunki Andrea DiVito^[16].

Guardians of the Galaxy Prelude – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydane na przełomie kwietnia i maja 2014 roku^[17][18]. Za scenariusz odpowiadali Dan Abnett i Andy Lanning, a za rysunki Wellinton Alves^[17].

Zeszyty:

• Guardians of the Galaxy Prelude #1 – wydany 2 kwietnia 2014 roku^[17]
• Guardians of the Galaxy Prelude #2 – wydany 28 maja 2014 roku^[18]

Avengers: Age of Ultron Prelude – This Scepter’d Isle – komiks składający się z jednego zeszytu, został wydany 3 lutego 2015 roku^[19]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Wellinton Alves^[19].

Ant-Man Prelude – komiks składający się z dwóch zeszytów, wydany na przełomie lutego i marca 2015 roku^[20][21]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Miguel Sepulveda. Komiks opowiada historię Hanka Pyma i jego niebezpieczną misję we wschodnim Berlinie podczas Zimnej Wojny w latach sześćdziesiątych.

Zeszyty:

• Ant-Man Prelude #1 – wydany 4 lutego 2015 roku^[20]
• Ant-Man Prelude #2 – wydany 4 marca 2015 roku^[21]

Ant-Man – Scott Lang: Small Time – komiks składający się z jednego zeszytu, wydany 3 marca 2015 roku^[22]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Wellinton Alves i Daniel Govar^[22].

Marvel’s Jessica Jones – komiks składający się z jednego zeszytu, wydany 7 października 2015 roku^[23]. Za scenariusz odpowiada Brian Michael Bendis, a za rysunki Michael Gaydos^[23].

Captain America: Civil War Prelude Infinite Comic – komiks składający się z jednego zeszytu, wydany 10 lutego 2016 roku^[24]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Szymon Kudranski^[24].

Doctor Strange Prelude – komiks składający się z dwóch zeszytów, wydany na przełomie lipca i sierpnia 2016 roku^[25]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Jorge Fornés^[25].

Zeszyty:

• Doctor Strange Prelude #1 – wydany 6 lipca 2016 roku^[25]
• Doctor Strange Prelude #2 – wydany 24 sierpnia 2016 roku^[26]

Doctor Strange Prelude Infinite Comic: The Zealot – komiks składający się z jednego zeszytu, wydany 10 lutego 2016 roku. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Jorge Fornés^[27].

Guardians of the Galaxy Prelude – zapowiedziany komiks składający się z dwóch zeszytów, który ma zostać wydany na przełomie stycznia i lutego 2017 roku. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Chris Allen^[28].

Zeszyty:

• Guardians of the Galaxy Prelude #1 – zapowiedziany na 4 stycznia 2017 roku^[28]
• Guardians of the Galaxy Prelude #2 – zapowiedziany na 1 lutego 2017 roku^[29]

Spider-Man: Homecoming Prelude – zapowiedziany komiks składający się z dwóch zeszytów, który ma zostać wydany w marcu 2017 roku. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Todd Nauck^[30].

Zeszyty:

• Spider-Man: Homecoming Prelude #1 – zapowiedziany na 1 marca 2017 roku^[30]
• Spider-Man: Homecoming Prelude #2 – zapowiedziany^[30]

Iron Man: I Am Iron Man – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana na przełomie stycznia i lutego 2010 roku^[46][47]. Za scenariusz odpowiadał Peter David, a za rysunki Sean Chen^[46]. Jest ona komiksową adaptacją filmu Iron Man.

Zeszyty:

• Iron Man: I Am Iron Man #1 – wydany 27 stycznia 2010 roku^[46]
• Iron Man: I Am Iron Man #2 – wydany 24 lutego 2010 roku^[47]

Iron Man 2 – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana na przełomie listopada i grudnia 2012 roku^[48][49]. Za scenariusz odpowiadali Christos Gage i Will Corona Pilgrim, a za rysunki Ramon Rosanas^[48]. Jest ona komiksową adaptacją filmu Iron Man 2.

Zeszyty:

• Iron Man 2 #1 – wydany 7 listopada 2012 roku^[48]
• Iron Man 2 #2 – wydany 5 grudnia 2012 roku^[49]

Thor – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana na przełomie stycznia i lutego 2013 roku^[50][51]. Za scenariusz odpowiadał Christos Gage, a za rysunki Don Ho i Lan Medina^[51]. Jest ona komiksową adaptacją filmu Thor.

Zeszyty:

• Thor #1 – wydany 16 stycznia 2013 roku^[50]
• Thor #2 – wydany 20 lutego 2013 roku^[51]

Captain America: The First Avenger – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana na przełomie listopada i grudnia 2013 roku^[52][53]. Za scenariusz odpowiadał Peter David, a za rysunki Wellinton Alves^[52]. Jest ona komiksową adaptacją filmu Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie.

Zeszyty:

• Captain America: The First Avenger #1 – wydany 6 listopada 2013 roku^[52]
• Captain America: The First Avenger #2 – wydany 11 grudnia 2013 roku^[53]

Marvel’s The Avengers – miniseria składająca się z dwóch zeszytów wydana na przełomie grudnia 2014 i stycznia 2015 roku^[54][55]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Joe Bennett^[54]. Jest to komiksowa adaptacja filmu Avengers.

Zeszyty:

• Marvel’s The Avengers #1 – wydany 24 grudnia 2014 roku^[54]
• Marvel’s The Avengers #2 – zapowiedziany na 7 stycznia 2015 roku^[55]

Captain America: Civil War Prelude – miniseria składająca się z czterech zeszytów wydana na przełomie grudnia 2015 i stycznia 2016 roku^[56][57]. Za scenariusz odpowiada Will Corona Pilgrim, a za rysunki Szymon Kudranski i Lee Ferguson^[56][57]. Pierwsze dwa zeszyty są adaptacją filmu Iron Man 3, a kolejne dwa adaptacją Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz.

Zeszyty:

• Captain America: Civil War Prelude #1 – wydany 16 grudnia 2015 roku^[56]
• Captain America: Civil War Prelude #2 – wydany 30 grudnia 2015 roku^[58]
• Captain America: Civil War Prelude #3 – wydany 6 stycznia 2016 roku^[59]
• Captain America: Civil War Prelude #4 – wydany 27 stycznia 2016 roku^[57]

Iron Man: Fast Friends – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana między 17, a 30 września 2008 roku^[60][61]. Za scenariusz odpowiadał Paul Tobin, a za rysunki Ronan Cliquet^[60]. Rozwija ona wątek przyjaźni między Tonym Starkiem a Jamesem „Rhodey” Rhodesem.

Iron Man: Security Measures – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 30 września 2008 roku specjalnie dla sieci Walmart dla klientów, którzy zakupili film Iron Man^[62]. Za scenariusz odpowiadał Christos Gage, a za rysunki Hugo Petrus^[62].

The Incredible Hulk: The Fury Files – miniseria składająca się z dwóch zeszytów zostały wydana pomiędzy 9, a 15 października 2008 roku^[63][64]. Za scenariusz odpowiadał Frank Tieri, a za rysunki Salvadore Espin^[63]. Komiks jest prequelem do filmu Incredible Hulk.

Nick Fury: Spies Like Us – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 4 grudnia 2008 roku. Za scenariusz odpowiadał Joe Caramagna, a za rysunki Joe Quesada^[65]. Historia szpiegowska, gdzie w roli głównej wystąpił Nick Fury i działa się w Budapeszcie. Lokalizacja ta była wyznacznikiem dla fabuły między Czarną Wdową a Hawkeye w Avengers.

Iron Man 2: Fist of Iron – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 1 lutego 2011 roku^[66]. Za scenariusz odpowiadał Paul Tobin, a za rysunki Patrick Olliffe, Scott Koblish i Khoi Pham^[67]. Jest to komiks promocyjny firmę Audi, w którym Tony Stark zatrzymuje złodziej w drodze na ważne spotkanie.

Captain America & Thor: Avengers – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 6 lipca 2011 roku^[68]. Za scenariusz odpowiadał Fred Van Lente, a za rysunki Ron Lim^[68]. Zbiór dwóch opowiadań zainspirowanych odpowiednio filmami Thor i Kapitan Ameryka: Pierwsze starcie.

The Avengers Initiative – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 2 maja 2012 roku^[69]. Za scenariusz odpowiadał Fred Van Lente, a za rysunki Ron Lim^[69]. Służył on jako szersze przedstawienie bohaterów przed filmem Avengers.

Iron Man: The Coming of the Melter – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 1 maja 2013 roku^[70]. Za scenariusz odpowiadał Christos Gage, a za rysunki Ron Lim^[70]. Przedstawia wydarzenia, które miały miejsce między komiksem Iron Man 3 Prelude a filmem Iron Man 3.

Captain America: Homecoming – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 26 marca 2014 roku^[71]. Za scenariusz odpowiadał Fred Van Lente, a za rysunki Tom Grummett^[71]. Jest on inspiracją filmów Filmowego Uniwersum Marvela i przedstawia wydarzenia między filmami Avengers i Kapitan Ameryka: Zimowy żołnierz.

Guardians of the Galaxy: Galaxy’s Most Wanted – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 2 lipca 2014 roku^[72]. Za scenariusz odpowiadał Will Corona Pilgrim, a za rysunki Andrea Divito^[72]. Przedstawia on historię Rocketa i Groota przed filmowymi Strażnikami Galaktyki.

Agents of S.H.I.E.L.D.: The Chase – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 25 lipca 2014 roku^[73]. Za scenariusz odpowiadał George Kitson, a za rysunki Mirko Colak, Neil Edwards i Mirco Pierfederici^[73].

Avengers: Operation Hydra – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 22 kwietnia 2015 roku^[74]. Za scenariusz odpowiadał Will Corona Pilgrim, a za rysunki Andrea Divito^[74].

Ant-Man: Larger Than Life – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 24 czerwca 2015 roku^[75]. Za scenariusz odpowiadał Will Corona Pilgrim, a za rysunki Andrea Divito^[75].

Captain America: Road to War – komiks składa się z jednego zeszytu, został on wydany 20 kwietnia 2016 roku^[76]. Za scenariusz odpowiadał Will Corona Pilgrim, a za rysunki Andrea Divito^[76].

• Marvel Studios
• Marvel Television