Ludwik Ehrlich

Ludwik Ehrlich

Data i miejsce urodzenia	11 kwietnia 1889 Tarnopol
Data i miejsce śmierci	31 października 1968 Kraków
Profesor nauk prawnych
Specjalność: prawo międzynarodowe publiczne
Alma Mater	Uniwersytet Oksfordzki
Doktorat	1912
Habilitacja	1920 – prawo międzynarodowe publiczne Uniwersytet Lwowski
Profesura	1929
Uczelnia	Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie
Okres zatrudn.	1920–1939
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński
Okres zatrudn.	1945–1961
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Ludwik Ehrlich (ur. 11 kwietnia 1889 w Tarnopolu^[1], zm. 31 października 1968 w Krakowie) – prawnik polski, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Jagiellońskiego, sędzia ad hoc Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze.

Pochodził ze zasymilowanej rodziny żydowskiej^[2]. Był synem Arnolda (adwokata) i Flory Judyty z Bernsteinów, bratem ciotecznym Jakuba Parnasa (profesora biochemii Uniwersytetu Lwowskiego), kuzynem Szymona Rundsteina (profesora prawa narodów Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie)^[3].

Uczęszczał do szkół powszechnej i średniej w Tarnopolu i Lwowie, 18 czerwca 1907 zdał maturę i podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim; kształcił się w zakresie prawa, filozofii i historii literatury, m.in. pod kierunkiem Oswalda Balzera. Studia ukończył w 1911, w 1912 zdał ostatni z trzech egzaminów rygorystycznych co w systemie edukacji niemieckiej i austriackiej równało się z uzyskaniem stopnia doktora praw. W czasie studiów był współtwórcą Kółka Historyczno-prawnego, a w 1912 współzałożycielem czasopisma młodzieży prawniczej – „Prawnik”^[4]. Uzupełniał studia na uniwersytetach w Halle (1912–1913), Berlinie (1913), Oksfordzie (1913–1916). W 1915 uzyskał stopień bachelor of letters na Uniwersytecie Oksfordzkim i w latach 1916–1917 prowadził tam wykłady z historii nowożytnej. W 1917 przeniósł się na trzy lata na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley^[1]; prowadził w tym okresie działalność agitacyjną na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości wśród poborowych armii amerykańskiej. 5 maja 1917 przyjął chrzest w Kościele rzymskokatolickim^[5]. 19 czerwca 1920 r. uzyskał habilitację na Uniwersytecie Lwowskim w zakresie prawa politycznego. 28 lipca 1924 r. został mianowany profesorem nadzwyczajnym a 7 czerwca 1929 r. profesorem zwyczajnym prawa narodów i ogólnej nauki o państwie na UJK we Lwowie^[6].

W 1920 podjął pracę na polskim Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie jako docent w Katedrze Prawa Narodów. W 1924 został mianowany profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem tej Katedry (przyjmując nominację odrzucił jednocześnie ofertę pracy ponownie w Berkeley). W 1929 awansowany na profesora zwyczajnego; od 1930 do września 1939 kierował Studium Dyplomatycznym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[7]. Jego wychowankami byli m.in. Stanisław Hubert, Kazimierz Grzybowski, Zenon Wachlowski^[8]. Absolwentem szkoły dyplomatycznej był również Jan Karski.

W latach 1934–1937 pełnił funkcję dziekana Wydziału Prawa^[9]. Głosił wykłady gościnnie z interpretacji traktatów w Akademii Prawa Międzynarodowego w Hadze (1927–1928, 1962) oraz z prawa międzynarodowego na uniwersytetach w Pradze (1929), Jassach (1934), Londynie (1937). W latach 1927–1928 pełnił funkcję sędziego ad hoc w Stałym Trybunale Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze^[10].

W okresie międzywojennym często odwiedzał Sanok i przebywał w Falejówce, gdzie posiadał majątek ziemski wraz z dworem i parkiem o powierzchni 175 ha^[11][12]. Był ostatnim właścicielem Falejówki^[13].

Po wybuchu II wojny światowej, kampanii wrześniowej i agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 oraz kapitulacji Lwowa Ludwik Ehrlich wraz z prezydentem miasta, Stanisławem Ostrowskim opracował dokument zawierający szczegóły oddania Lwowa Sowietom^[14]. 3 stycznia 1940 został zwolniony z pracy na Wydziale Prawa uniwersytetu we Lwowie^[15]. W maju 1940 został aresztowany przez Niemców, po czym 24 maja 1940 został osadzony w więzieniu w Sanoku, gdzie przebywał do 25 maja 1940^[16].

Uniknąwszy losu innych naukowców pozbawionych życia przez Niemców w ramach mordu profesorów lwowskich był zagrożony aresztowaniem, szczególnie z uwagi na swoje pochodzenie^[17]. W tym celu został przewieziony przez zaangażowanych w konspirację studentów ze Lwowa do dworu hr. Tarnowskiego w Rudniku nad Sanem, następnie na plebanię w Bielinach, później do gospodarstwa za tą wsią^[17]. Potem został skierowany przez niemiecki Arbeitsamt (Urząd Pracy) z Biłgoraja do pracy w nadleśnictwie w Hucie Krzeszowskiej na stanowisku księgowego^[17]. Wówczas działał na rzecz w Armii Krajowej, wysłuchując drogą radiową komunikatów w językach angielskim i francuskim i tłumacząc je na język polski^[17]. Późną wiosną 1943^[17] lub w połowie września 1943 został aresztowany przez Niemców w leśniczówce w Hucie Krzeszowskiej i osadzony w więzieniu w Biłgoraju^[17]. 24 września 1943 został uwolniony przez oddział AK, dowodzony przez majora Tadeusza Sztumberka-Rychtera (wolność odzyskało wówczas również 72 innych więźniów). Następnie został wywieziony przez podziemie na Zamojszczyznę i tam pozostawał do końca okupacji^[17]. Był w szeregach oddziału „Podkowy” por. Tadeusza Kuncewicza w Puszczy Solskiej (prowadził nasłuch radiowy). Według Zygmunta Klukowskiego prof. Ehrlich dokumentował zbrodnie nazistowskie na terenie Zamojszczyzny^[12].

Po wojnie współpracował ze Stałym Trybunałem Rozjemczym w Hadze i Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze. Był specjalistą w stosunkach polsko-niemieckich i dlatego występował w charakterze biegłego do spraw zbrodniarzy wojennych. Na potrzeby trybunału opracował doktrynę odpowiedzialności Niemców za zbrodnie na ziemiach polskich, która została oparta na nielegalnej napaści Rzeszy na Polskę oraz rozpoczęcia wojny.^[18] Brał udział w postępowaniach przeciwko Arthurowi Greiserowi, Albertowi Forsterowi, Ludwigowi Fischerowi i innym, oraz Amonowi Göthowi.^[19]

W 1945 został profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego^[20], kierownikiem Katedry Prawa Międzynarodowego Publicznego i dyrektorem Szkoły Nauk Politycznych Wydziału Prawa tej uczelni. W 1946 był biegłym podczas procesów Amona Götha i Arthura Greisera^[21]. W 1947 został powołany na eksperta w pierwszym procesie oświęcimskim^[22].

W czasach stalinowskich był prześladowany przez komunistyczne służby bezpieczeństwa PRL – w 1948 usunięto go z katedry na UJ i odsunięto od nauczania^[23]. Katedrę odzyskał w 1956^[2] i pracował do emerytury, na którą przeszedł w 1961^[24].

W 1947 został członkiem korespondentem PAU; był również członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie i prezesem Centralnego Komitetu Polskich Instytucji Politycznych (1934–1937). W 1963 otrzymał nagrodę im. Włodzimierza Pietrzaka.

Specjalizował się w prawie międzynarodowym publicznym, historii prawa międzynarodowego w Polsce, historii doktryn politycznych i prawnych. Opracował pierwszy polski podręcznik prawa międzynarodowego publicznego (Prawo narodów, 1927)^[10]. Przedstawił teorię o powstaniu polskiej szkoły prawa narodów w Krakowie na początku XV wieku. Opracował doktrynę odpowiedzialności za zbrodnie popełnione przez Niemców na ziemiach polskich, opartą na założeniu, że rozpoczęcie II wojny światowej miało nielegalny charakter. Doktrynę tę przyjął Trybunał Norymberski przy ustalaniu zakresu odpowiedzialności indywidualnej. Po wojnie był również kilkakrotnie biegłym w procesach niemieckich zbrodniarzy wojennych. Przygotował wydanie rozprawy De bellis iustis (1410) Stanisława ze Skarbimierza, pracował również nad edycją dzieł Pawła Włodkowica^[24].

W maju 1968 uległ wypadkowi – został potrącony przez motocyklistę. Z licznymi obrażeniami i złamaniami trafił do szpitala w Krakowie, gdzie zmarł 31 października 1968^[25]. Został pochowany na tamtejszym cmentarzu Rakowickim 5 listopada 1968 (pas 8)^[26].

Jego żoną była Frances Thornton, z domu Lawton (1897–1990)^[27], która nigdy nie nauczyła się dobrze języka polskiego^[28], a w czasie okupacji niemieckiej podobnie jak mąż była więziona w sanockim więzieniu (pod imieniem Franciszka), tyle że od 10 do 30 września 1942^[29]. Mieli dwoje dzieci: córkę Konstancję Krystynę (1924–2006) i syna Andrzeja Lawtona (ur. 1928). Krystyna po wstąpieniu do zakonu urszulanek przybrała imię Emilia Ehrlich^[30]. Uczyła języka angielskiego kardynała Wojtyłę, a później pracowała dla niego w Watykanie^[31]. Syn Andrzej ps. „Kot”, walczył w powstaniu warszawskim, gdzie został ranny. Po kapitulacji powstania przebywał w Stalagu XI A Gross Lübars^[32]. Po latach został cenionym tłumaczem literatury fachowej z języka angielskiego^[31].

Był autorem licznych publikacji, m.in.^[33]:

• Starostwa w Halickiem w stosunku do starostwa lwowskiego w wiekach średnich (1390-1501) (1914)
• Gdańsk. Zagadnienia prawno-publiczne (1926)
• Petitions of Right (1929)
• The Positivism in International Law (1938)
• Paweł Włodkowic i Stanisław ze Skarbimierza (1954)
• Polski wykład prawa wojny XV wieku, Wydawnictwo Prawnicze (1955)
• Interpretacja traktatów (1957)
• Prawo międzynarodowe (1958)
• Suwerenność a morze w prawie międzynarodowym (1961)
• Suwerenność Polski na ziemiach zachodnich i północnych (1962)
• Rektor Paweł Włodkowic, rzecznik obrony przeciw Krzyżakom (1963)

• Order Sztandaru Pracy II klasy
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski

• Ludwik Eherlich (1889-1968) – Zarys życiorysu. W: Adam Redzik: Siła prawa zamiast prawa siły: Ludwik Ehrlich i jego wkład w rozwój nauki prawa międzynarodowego oraz nauki o stosunkach międzynarodowych. Warszawa: Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, 2020. ISBN 978-83-66091-41-2. OCLC 1192548346.
• Ludwik Ehrlich. Nekrologi. „Dziennik Polski”, s. 2, nr 262 z 3–4 listopada 1968. 
• Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007. ISBN 978-83-7188-964-6.
• Biogramy uczonych polskich, Część I: Nauki społeczne, zeszyt 1: A-J, Wrocław 1983
• Adam Redzik, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1946, Lublin 2006.
• Adam Redzik, Lwowska szkoła dyplomatyczna. Zarys historii Studium Dyplomatycznego przy Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1930-1939), „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2006, t. 6, nr 5 (33).
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 30–31. ISBN 83-909787-0-9.

• Patrycja Grzebyk, Indywidualna odpowiedzialność za wojnę agresywną oraz zbrodnie wojenne w świetle ekspertyz Ludwika Ehrlicha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym