Macierzyństwo

Autor	Stanisław Wyspiański
Rodzaj	portret
Data powstania	1905
Medium	pastel na papierze
Wymiary	58,8 × 91,0 cm, 69,5 × 101,5 cm w ramie
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Kraków
Lokalizacja	Muzeum Narodowe

Macierzyństwo (znany także pod tytułem Żona z Helenami) – obraz Stanisława Wyspiańskiego wykonany techniką pastelową w 1905 roku^[1]. Znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie i jest prezentowany w Muzeum Stanisława Wyspiańskiego^[1].

Kulisy powstawania obrazu Macierzyństwo zapisały się w listach oraz Raptularzu artysty z 1905 roku^[2][3]. Obraz został zakupiony w lipcu 1905 roku przez Feliksa Jasieńskiego^[2].

W poł. przychodzi Jasieński i zakupuje obraz „Żona z Helenami” oraz jeden pejzaż „z okna” i jest winien za obydwa 800 koron^[4].

W 1920 roku podarował go Muzeum Narodowemu w Krakowie^[5]. Stanisław Wyspiański przedstawił na nim swoją żonę, Teofilę, karmiącą najmłodszego syna, Stanisława^[6][7][8]. Matce towarzyszy córka Helena, którą artysta namalował dwukrotnie - z profilu i en face^[9][6]. Potwierdza to fragment listu do Stanisława Lacka z 15 kwietnia 1905 roku, w którym można przeczytać:

Rysowałem dzisiaj „Helenkę” i na jednym obrazku namalowałem ją dwukrotnie. Dziwne życie ma taki obrazek. Jest w nim coś dopowiedzianego^[10].

Obraz przedstawia scenę karmienia. W prawej części pola obrazowego znajduje się kobieta, w pozycji siedzącej, ukosem do widza. Pochylona, odsłania swoją prawą pierś dziecku położonemu na jej kolanach. Jej brązowe włosy swobodnie opadają wokół twarzy. Kobieta ubrana jest w zielony kaftan z dekoracyjnym motywem kwiatowym, rozpoznanym w literaturze jako fuksja^[6][11]. Identyfikację tę potwierdza zapis z 8 czerwca 1905 roku w raptularzu artysty:

W poł. rysuję „żonę ze Stasiem” z dawnego rysunku na kartonie z fuksjami, przez co kaftan staje się haftowany we fuksje^[12].

Chłopczyka okrywa jednolita, pomarańczowa sukienka. Karmiącej towarzyszą dwie bliźniaczo wyglądające dziewczynki, których włosy splecione są złotymi wstążkami. Dziewczynki ubrane są w barwne sukienki o dekoracyjnym motywie wici roślinnej. Pochylone nad niemowlęciem przyglądają się czynności karmienia. Na obrazie kobiety sportretowano w otoczeniu kwiatów, które w literaturze identyfikuje się jako pelargonie^[13][6].

Stanisław Wyspiański przedstawiał pełne czułości sceny rodzinne^[7]. Miłość małżeńska oraz ojcowska artysty przejawiała się w wyborze malarskich kadrów^[7]. Podobne sceny matczynych objęć można zobaczyć na obrazach z 1902 i 1905 roku^[14]. W Macierzyństwie (1905) artysta ukazał czułość i troskę matki wobec swojego dziecka, a także zainteresowanie nim ze strony rodzeństwa^[8].

W warstwie symbolicznej podwójne sportretowanie Heleny może oznaczać budzącą się świadomość własnego ciała oraz instynktu macierzyńskiego córki^[15]. Dowodem na to może być obecność stojącej Heleny, która z pewnym dystansem przygląda się swojej bliźniaczce i czynności karmienia^[15]. Symbolikę potęgować mogą także otaczające dziewczynki kwiaty, będące oznaką witalności i naturalności^[16]. W literaturze można znaleźć odniesienia do motywu Matki Bożej karmiącej oraz hortus conclusus^[17][8]. Oba te motywy wskazują na wyjątkowość sceny, jaką jest moment karmienia i macierzyństwo^[8].

Macierzyństwo pojawiało się na wystawach tematycznych oraz monograficznych, tj. poświęconych twórczości Stanisława Wyspiańskiego. Oto wybrane z nich:

1. Wystawa malarstwa i rzeźby krakowskiej w okresie Młodej Polski, 01.06.1956 - 29.06.1956, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie,
2. Mille ans d’art en Pologne, 25.04.1969 - 31.07.1969, Petit Palais Musee de Beaux-Arts de la Ville de Paris,
3. L'Avant printemps [Przedwiośnie], 02.10.2001 - 28.02.2002, Zamek Królewski w Warszawie Pomnik Historii i Kultury Narodowej,
4. Wyspiański, 28.11.2017 - 05.05.2019, Muzeum Narodowe w Krakowie,
5. Skarbiec Wyspiańskiego, 11.10.2019 - 01.03.2020, Muzeum Narodowe w Krakowie^[1].

• 
  Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo, 1902, Muzeum Narodowe w Warszawie
• 
  Stanisław Wyspiański, Macierzyństwo, 1905, zaginiony

• WojciechW. Bałus WojciechW., Do granic tożsamości. O portretach zdwojonych Stanisława Wyspiańskiego, „Przestrzenie Teorii” (9), Poznań 2008, s. 19-28, ISSN 1644-6763 .
• DanutaD. Godyń DanutaD., MagdalenaM. Laskowska MagdalenaM., Rysunki, akwarele i pastele z kolekcji Feliksa Jasieńskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2016, ISBN 978-83-7581-213-8 .
• DanutaD. Godyń DanutaD., MagdalenaM. Laskowska MagdalenaM. (red.), Wyspiański. Katalog wystawy dzieł ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2021, ISBN 978-83-7581-385-2 .
• JoannaJ. Jaśkiewicz JoannaJ., Stanisław Wyspiański ,,Macierzyństwo” [online], Niezła Sztuka, 5 marca 2021 [dostęp 2023-06-17]  (pol.).
• IrenaI. Kossowska IrenaI., ŁukaszŁ. Kossowski ŁukaszŁ., Malarstwo polskie. Symbolizm i Młoda Polska, Warszawa 2011, ISBN 978-83-213-4597-0 .
• LeonL. Płoszewski LeonL., MariaM. Rydlowa MariaM. (red.), Listy Stanisława Wyspiańskiego różne – do wielu adresatów, Kraków 1998, ISBN 83-08-02562-5 .
• LubaL. Ristujczina LubaL., Stanisław Wyspiański. Artysta i wizjoner, Warszawa 2021, ISBN 978-83-8222-345-3 .

• Macierzyństwo w serwisie Zbiory Cyfrowe MNK.