| |
| Mansa Mali | |
| Okres |
od ok. 1312 |
|---|---|
| Poprzednik |
Mohammed ibn Qu |
| Następca |
Magan I |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia |
Keita |
| Data urodzenia |
ok. 1280 |
| Data śmierci |
ok. 1337 |
| Ojciec | |
Musa I (ur. ok. 1280, zm. 1337) lub Mansa Musa – dziesiąty Mansa (tytuł oznaczający "cesarza"[1][2] lub "zdobywcę"[3]), który rządził Imperium Mali w latach 1312–1337. Znany ze sławnej pielgrzymki do Mekki oraz jako mecenas nauki.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Kiedy Musa obejmował władzę, Imperium Mali w dużej części składało się z terytorium podbitego Imperium Ghany i obejmowało tereny obecnego Mali, Gwinei, Senegalu, Mauretanii oraz Gambii.
Podbił 24 miasta wraz z otaczającymi je dzielnicami[4] i nosił wiele tytułów, takich jak Emir z Melle, Władca kopalni Wangary i Zdobywca Ghanaty[5]. Za jego panowania Imperium Mali osiągnęło szczyt swojej świetności[6] i było prawdopodobnie największym wydobywcą złota na świecie. Samego Musę uważa się za jednego z najbogatszych ludzi w dziejach[7][8][9][10], chociaż nie sposób dokładnie oszacować rozmiarów jego majątku[11].
Był pobożnym muzułmaninem i propagował w swoim imperium islam, który zapewniał mu wejście w krąg oddziaływania rozwiniętej kultury wschodniej części Morza Śródziemnego[12].
Sławę w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie zapewniła mu odbyta w latach 1324-1325 pielgrzymka do Mekki[13][6], która miała zarówno podłoże religijne, jak i polityczne. Jej trasa wiodła przez Walatę, Tuat (obecna Algieria) i Kair. Aby sfinansować podróż, Musa nałożył na poddanych specjalny podatek[6]. Orszak Musy miał składać się z 60 tys. ludzi odzianych w brokat i perski jedwab, w tym 12 tys. niewolników niosących złote sztabki[14]. 500 niewolników wyposażonych w zdobione złotem laski bezpośrednio poprzedzało podróżującego konno władcę. Złotem obładowanych było także 80 wielbłądów[15]. Musa nie tylko zapewnił żywność dla całego orszaku, ale też szczodrze obdarowywał ludność w miastach na trasie pielgrzymki, a w każdy piątek rzekomo budował jeden meczet[16]. Jego hojność była tak wielka, że na kilkanaście lat doprowadziła do spadku wartości złota[15][6].
W Kairze Musa początkowo odmówił złożenia wizyty sułtanowi, aby uniknąć nakazanego zwyczajem całowania ziemi przed obliczem sułtana i całowania jego rąk. Ostatecznie spotkał się z sułtanem, jednak złożony podczas tej wizyty pokłon określił jako hołd złożony Allahowi, podkreślając tym samym swoją suwerenność[6].
Także w Mekce i Medynie Musa rozdawał złoto, pozyskując w ten sposób m.in. poetę i architekta Es-Sahelego, który towarzyszył mu później do Mali i w stolicy Niani zbudował salę audiencji. W drodze powrotnej władca, wyczerpawszy swoje zasoby, zmuszony był zaciągnąć pożyczkę u kupców w Kairze. Kosztowna pielgrzymka pozwoliła jednak Musie spełnić jego cele polityczne, zapewniając mu szeroki rozgłos w krajach arabskich, a także chrześcijańskich krajach śródziemnomorskich[6].
Podczas pielgrzymki Musy jeden z jego dowódców, Sagmandia, podbił Gao, stolicę Songhai, i tym samym poszerzył granice Imperium Mali. W drodze powrotnej Musa odwiedził Gao oraz Timbuktu, drugie ważne miasto w Songhai, i w obu tych miastach zlecił budowę meczetów. Za panowania Musy Timbuktu stało się ośrodkiem nauki i kultury, przyciągając uczonych ze świata muzułmańskiego, przede wszystkim zaś historyków, prawników i teologów, którzy podłożyli podwaliny pod Uniwersytet Sankore[15].
W kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]Mansa Musa pojawia się jako przywódca cywilizacji malijskiej w czwartej i szóstej części serii gier strategicznych Sid Meier's Civilization.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kathleen Knoblock, Primary Source Fluency Activities: World Cultures, Teacher Created Materials, 14 lutego 2007, ISBN 978-1-4258-9294-4 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
- ↑ Ibn Batuta, Hamilton Alexander Rosskeen Gibb, Travels in Asia and Africa, 1325-1354, Psychology Press, 2005, ISBN 978-0-415-34473-9 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
- ↑ Ira M. Lapidus, A History of Islamic Societies, Cambridge University Press, 13 października 2014, ISBN 978-0-521-51430-9 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
- ↑ David C. Conrad, Empires of Medieval West Africa: Ghana, Mali, and Songhay, Infobase Publishing, 2009, ISBN 978-1-4381-0319-8 [dostęp 2020-12-23] (ang.).
- ↑ Home | The South African Archaeological Society [online], www.archaeology.org.za [dostęp 2020-12-23].
- ↑ a b c d e f Michał Tymowski, Historia Mali, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979, s. 41-47.
- ↑ Najbogatsi z najbogatszych. 10 największych fortun wszech czasów [online], tvn24bis.pl [dostęp 2015-08-01].
- ↑ J. Lande, Najbogatsi ludzie wszech czasów. Afrykański król przed Rockefellerem, „historia.org.pl” dostępne na: [1]
- ↑ Thad Morgan, This 14th-Century African Emperor Remains the Richest Person in History [online], HISTORY [dostęp 2020-12-23] (ang.).
- ↑ Marcin Dobrowolski, Najbogatszy człowiek w historii [online], 11 sierpnia 2015.
- ↑ Jakub Ceglarz, Jakub Ceglarz, Najbogatszy człowiek wszech czasów. Nie Rockefeller ani Bill Gates [online], WP money, 14 września 2015 [dostęp 2020-12-23] (pol.).
- ↑ A.J.H. Goodwin, The Medieval Empire of Ghana, „South African Archaeological Bulletin”, 12 (47), 1957, s. 108-112, DOI: 10.2307/3886971, JSTOR: 3886971.
- ↑ Clifford D. Rosenberg i inni, Worlds together, worlds apart, Concise edition, New York, ISBN 0-393-93769-0, OCLC 890068060 [dostęp 2020-12-23].
- ↑ Tymowski (Historia Mali) szacuje liczebność orszaku na 8-10 tys.
- ↑ a b c Musa I of Mali, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ Nawal Morcos Bell, The Age of Mansa Musa of Mali: Problems in Succession and Chronology, „The International Journal of African Historical Studies”, 5 (2), 1972, s. 221-234, DOI: 10.2307/217515, ISSN 0361-7882, JSTOR: 217515.
Literatura
[edytuj | edytuj kod]- Michał Tymowski: Historia Mali. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1979. ISBN 83-04-00212-4.
