Matematyk

Matematyk (łac. mathēmaticus, ze stgr. μαθηματικός, mathēmatikós – matematyczny) – osoba ze znaczącą wiedzą o matematyce, zwłaszcza używająca jej do pracy. Zajęcia matematyków obejmują^[1]:

• badania naukowe w samej matematyce, np.:
  • dowodzenie twierdzeń,
  • obalanie hipotez za pomocą kontrprzykładów,
  • rozwiązywanie równań i nierówności,
  • projektowanie algorytmów;
• analizę danych i modelowanie matematyczne problemów z innych dziedzin;
• obliczenia, choć obliczeniowiec bywa uznawany za osobny zawód^{[potrzebny przypis]};
• nauczanie matematyki.

Matematycy występują najpóźniej od starożytności; najwcześniejszym udokumentowanym uczonym tego typu może być egipski skryba Ahmes z XVII w. p.n.e. Pierwszym poświadczonym autorem twierdzenia matematycznego jest Tales z Miletu żyjący w VI wieku p.n.e.

Od XVII wieku matematycy publikują swoje prace w czasopismach naukowych; pierwotnie w tych ogólnych jak „Journal de Sçavans” i „Acta Eruditorum”, ale najpóźniej w XIX stuleciu powstały pisma poświęcone wyłącznie królowej nauk jak „Mathematische Annalen”, „Annals of Mathematics” czy „Acta Mathematica”. W XVII wieku pojawiły się też towarzystwa naukowe, a z czasem wyspecjalizowane stowarzyszenia matematyków, które koordynuje założona w XX wieku Międzynarodowa Unia Matematyczna (ang. IMU). Organizuje ona:

• Międzynarodowy Kongres Matematyków (ang. ICM) odbywający się od XIX wieku, zwykle co cztery lata;
• Międzynarodową Olimpiadę Matematyczną (ang. IMO) dla zdolnej młodzieży, od lat 50. XX wieku.

Matematykami zostały co najmniej setki tysięcy osób; baza Mathematics Genealogy Project w lutym 2023 roku odnotowywała ponad 200 tysięcy historycznych przypadków osób z doktoratem z matematyki, powiązanej dziedziny lub promujących taki doktorat. W 2023 roku liczba matematyków w USA przekraczała 30 tysięcy^[2].

Osoby te różnią się płcią, rasą, orientacją, życiem rodzinnym, zdrowiem, dostatkiem czy światopoglądem i pochodzą ze wszystkich zamieszkałych kontynentów. W pierwszej dekadzie XXI wieku większość matematyków była płci męskiej, jednak na Filipinach większość stałych profesur (ang. tenure) w tej dziedzinie obejmowały kobiety^[3].

Matematyków różnią też zajęcia. Niektórzy oddają się wyłącznie badaniom, a inni też nauczają. Czasem poświęcają się wyłącznie matematyce, ale od starożytności do XXI wieku część matematyków prowadzi też inne aktywności, np. związane z innymi rodzajami wiedzy jak nauki empiryczne czy filozofia czasem zaliczana do nauk. Matematycy bywają wybitni w tych innych dziedzinach, np.:

• Isaac Newton uchodzi za jednego z dwóch największych fizyków wszech czasów;
• Bertrand Russell za swoje piśmiennictwo filozoficzno-społeczne otrzymał literacką Nagrodę Nobla;
• John Nash był noblistą w dziedzinie ekonomii.

Matematycy zajmują się też różnymi sztukami:

• Lewis Carroll był pisarzem i fotografem;
• Leon Chwistek był malarzem;
• Danica McKellar jest aktorką.

Przez to niektórych matematyków można nazwać humanistami, a Mikołaj Kopernik – zajmujący się także matematyką – to jeden z czołowych przykładów humanizmu renesansowego. Z drugiej strony matematykami bywają też jednostki szkodliwe społecznie, np. Ted Kaczynski był terrorystą. Część matematyków zostawała politykami i obejmowała urzędy państwowe; przykładowo:

• Isaac Newton zasiadł w parlamencie i kierował mennicą królewską;
• Pierre Simon de Laplace był ministrem i zasiadał w senacie;
• Katarzyna Lubnauer zdobyła mandat poselski i przez pewien czas przewodniczyła partii politycznej.

Matematycy bywają też uzdolnieni sportowo, np.:

• Harald Bohr był piłkarzem nożnym i jednym ze zdobywców srebrnego medalu olimpijskiego;
• Alan Turing trenował biegi długodystansowe.

Matematycy różnią się też doniosłością dorobku; tym wybitnym przyznaje się nagrody naukowe. Pierwszym wyróżnieniem tego typu – przez długi czas najbardziej prestiżowym^{[potrzebny przypis]} – był Medal Copleya z XVIII wieku; jeszcze w tamtym stuleciu otrzymał je matematyk Benjamin Robins. Z czasem pojawiły się laury przyznawane wyłącznie matematykom jak Medal Sylvestera i Medal Fieldsa. Ten ostatni przez co najmniej kilka dekad uchodził za najwyższe wyróżnienie^[4], jednak w XXI wieku pojawiła się też Nagroda Abela o porównywalnej renomie.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Nagrody i wyróżnienia matematyczne.

Wśród setek tysięcy matematyków co najmniej kilku uchodzi za najwybitniejszych, a niektórych nazywano geniuszami:

• Archimedes (III w. p.n.e.) – najwybitniejszy matematyk starożytności^{[5][6][7][8][9][10][11]};
• Isaac Newton (1643–1727) – jeden z najwybitniejszych uczonych wszystkich czasów^[12][13][6];
• Leonhard Euler (1707–1783) – najbardziej płodny matematyk^[14];
• Carl Friedrich Gauss (1777–1855) – geniusz matematyki^[6];
• Bernhard Riemann (1826–1866) – największy matematyk wszystkich czasów^[15];
• Georg Cantor (1845–1918) – był geniuszem^[16], [jego prace to] najwspanialszy produkt matematycznego geniuszu^[17], był jednym z najgenialniejszych matematyków wszech czasów^[18].

W gronie żeńskim wyróżniają się:

• Sofja Kowalewska (1850–1891) – zaliczała się do najwybitniejszych matematyków końca XIX wieku^[19], jedna z najwybitniejszych matematyczek w dziejach^[20], księżniczka matematyki^[21]
• Emmy Noether (1882–1935) – najważniejsza kobieta w historii matematyki^[22].

Kobiety otrzymywały też najwyższe wyróżnienia: Medal Fieldsa zdobyły Marjam Mirzachani (2014) i Maryna Wiazowska (2022), a Nagrodę Abela – Karen Uhlenbeck (2019).

Za największego matematyka Polski uchodzi Stefan Banach^{[potrzebny przypis]}.

Źródłem utrzymania matematyków często było i jest zatrudnienie w szkołach; przykłady to ośrodek pitagorejczyków, Akademia Platońska, Lykeion, Biblioteka Aleksandryjska, islamskie medresy czy europejskie uniwersytety, które w nowożytności rozpowszechniły się na całym świecie. Niektórzy matematycy byli jednak dworzanami jak Gottfried Wilhelm Leibniz lub zarabiali w innym zawodzie, zajmując się badaniami amatorsko jak Pierre de Fermat. Najpóźniej w XX wieku pojawiły się też poświęcone matematyce instytuty badawcze, niezajmujące się kształceniem studentów. Matematycy są też zatrudniani w korporacjach i innych przedsiębiorstwach, zwłaszcza tych związanych z technologią^[2].

W 2014 amerykański serwis CareerCast uznał zawód matematyka za najbardziej dochodowy w Stanach Zjednoczonych^[23][24].

Kilku matematyków przedstawiono na XVI-wiecznym fresku Szkoła Ateńska. Oprócz tego i fikcyjni, i autentyczni naukowcy z tej dziedziny bywają postaciami w powieściach, opowiadaniach i filmach fabularnych. Przykłady to:

• James Moriarty, fikcyjny złoczyńca znany z historii o Sherlocku Holmesie;
• Iwo Gąsowski, fikcyjny matematyk-amator z powieści Szatan z siódmej klasy;
• John Forbes Nash, którego życiorys zainspirował film Piękny umysł;
• Alan Turing przedstawiony w serialu Gra tajemnic.

W Polsce w 2023 roku studia matematyczne prowadziło ponad 20 uczelni; były one dostępne w większości polskich miast wojewódzkich:

• Rachmistrz

Zobacz multimedia związane z tematem: Matematyk

Zobacz kolekcję cytatów matematyk w Wikicytatach

Zobacz hasła matematyk i matematyczka w Wikisłowniku

• ZdzisławZ. Pogoda ZdzisławZ., Ranking genialnych? Najwięksi matematycy w historii ludzkości, [w:] Copernicus Center for Interdisciplinary Studies [online], YouTube, 11 listopada 2015 [dostęp 2020-11-17]  (pol.).
• MacTutor History of Mathematics Archive, mathshistory.st-andrews.ac.uk [dostęp 2023-02-18] – strona prowadzona przez Uniwersytet w St Andrews, zawierająca biogramy ponad 3000 matematyków i dokumentująca ich upamiętnienie na znaczkach pocztowych.
• Leksykon Matematyków Polskich, Polskie Towarzystwo Matematyczne, leksykon.ptm.mimuw.edu.pl [dostęp 2023-02-18].