Matriarchat

Ten artykuł dotyczy ustroju społecznego. Zobacz też: inne znaczenia tego terminu.

Matriarchat – hierarchiczny ustrój społeczny i polityczny, w którym władzę sprawują kobiety. Termin ten został wprowadzony przez Johanna Jakoba Bachofena w 1861 roku w jego dziele Das Mutterrecht^[1].

Wielu teoretyków matriarchatu, m.in. Robert Graves, Marija Gimbutas, John Ferguson McLennan, Heide Göttner-Abendroth, przyjęło, że społeczności prehistoryczne były skoncentrowane wokół kobiety i prawdopodobnie w tym też okresie panował matriarchat. Badacze wiążą rozwój matriarchatu z powstaniem społeczności kopieniaczych. W społecznościach takich znaczenie przypisywane pierwotnie mężczyznom-żywicielom (myśliwi) przechodziłoby na kobiety-żywicielki, o których sądzi się, że wynalazły pierwsze narzędzia rolnicze^{[potrzebny przypis]}.

Jedną z przesłanek^{[potrzebny przypis]} na rzecz matriarchatu miały być tzw. Wenus z Laussel oraz 30 tysięcy jej podobnych figurek pochodzących z neolitu, przedstawiających kobietę z wydatnymi piersiami, udami, brzemiennym brzuchem i wyraźnie zaznaczonym sromem. Figurek z tego okresu przedstawiających mężczyzn jest zaledwie około tysiąca.

Henri Delport i Sarah M. Nelson twierdzą wszakże, że tego typu wyobrażenia były po prostu prehistoryczną pornografią^[2][3]. Również w dzisiejszych czasach wyobrażeń nagich kobiet jest kilkadziesiąt razy więcej niż analogicznych przedstawień mężczyzn, co nie oznacza, że obowiązuje matriarchat. Peter J. Ucko wykazał już w latach 60. XX wieku błędy w interpretacji figurek z Bliskiego Wschodu i Krety, wskazując, że pomimo tego, iż w różnych wykopaliskach figurek z wyraźnie zarysowanymi cechami kobiecymi było więcej niż wyraźnie męskich, to najliczniejszą grupę stanowiły figurki bez wyraźnie zarysowanej płci^[4].

Inni badacze wskazali, że w ikonografii kultury minojskiej nie występuje tematyka związana z macierzyństwem, które miało odgrywać wielką rolę w kulcie Wielkiej Bogini, postaci kluczowej dla teorii matriarchatu. Poza tym popularność żeńskiego bóstwa nie wpływa automatycznie na pozycję kobiet w społeczeństwie. Przykładem jest Grecja epoki klasycznej z wieloma popularnymi boginiami i jednocześnie dość niską pozycją kobiet^[4].

Obecnie wśród antropologów i socjologów panuje konsens, że matriarchat w formie zaproponowanej w teoriach z XIX wieku nigdy nie istniał^[5].

Przedwojenny polski historiozof Feliks Koneczny w swoim opus magnum pt. "O wielości cywilizacji" podjął się krytyki matriarchatu. Zdaniem Konecznego system taki nigdy nie istniał - jako dowód przedstawia on fakt, że nawet w najprymitywniejszych wspólnotach ludzkich (jako przykład podaje Hotentotów) władzę nad dziećmi, integrowaną z własnością, sprawuje ojciec - mimo że według badań Bronisława Malinowskiego wśród ludów pierwotnych nie istnieje skojarzenie stosunku płciowego z ciążą (a więc nie ma koncepcji biologicznego ojcostwa)^[6].

W przeszłości z matriarchatem był przez wielu badaczy mylony matrylinearny system pokrewieństwa^[4]. Współcześnie najbardziej znanym przypadkiem tego wciąż jeszcze funkcjonującego systemu są ludy: Mosuo (oficjalnie klasyfikowani jako podgrupa Naxi) żyjący w północno-zachodniej części prowincji Junnan w Chinach oraz Tuaregowie, zamieszkujący obszary Sahary. Znane są także przypadki, gdy kobiety mogą skutecznie rywalizować z mężczyznami o władzę w społeczeństwach zorganizowanych patriarchalnie (np. Irokezi i Huroni w Ameryce Północnej), Nawahowie, Hopi.

Informacje w projektach siostrzanych

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Bogini Matka
• Film „Matriarchat”

w języku polskim

• Maciej Szymkiewicz. Archeologia i antropologia wobec koncepcji matriarchatu i Wielkiej Bogini. „Antropologia Religii. Wybór esejów.”. IV, s. 7-85, 2010. 
• Aldona Musiał-Kidawa. Od matriarchatu do patriarchatu. „Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie / Politechnika Śląska”. z. 100, s. 327--338, 2017. [dostęp 2021-06-01]. 

w innych językach

• Henri Delporte, L'image de la femme dans l'art préhistorique, Éditions Picard, Paryż, 2. wydanie 1993 (1. wydanie 1979), ISBN 2-7084-0440-7.
• Sarah M. Nelson: Diversity of the Upper Paleolithic 'Venus' Figurines and archaeological mythology. [w:] Archeological Papers of the American Anthropological Association [on-line]. American Anthropological Association, 28 Jun 2008. [dostęp 2013-04-05]. (ang.).
• CaiC. Hua CaiC., A Society without Fathers or Husbands: The Na of China, AstiA. Hustvedt, New York: Zone Books, 2001, ISBN 1-890951-12-9, OCLC 40645091 . Brak numerów stron w książce