Melioracja wodna – oznacza ogół zabiegów technicznych i rolniczych zmierzających do regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolności produkcyjnej gleby i ułatwienia jej uprawy. Melioracja wodna zwana też hydromelioracją obejmuje wszelkiego rodzaju zabiegi związane z odwadnianiem i nawadnianiem w celu zapewnienia optymalnej wilgotności gleby.

Na podstawie ustawy z 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych ustanowiono Państwowy Fundusz Melioracyjny, który wspierał przedsiębiorstwa i spółki wodne w zakresie ochrony gruntów przed nadmiernym wylewem wody^[1][2]. Melioracje miały na celu podwyższenie produkcji rolnej przez osuszanie lub nawodnianie.

Zasiłki z Państwowego Funduszu Melioracyjnego przyznawano pod następującymi warunkami:

• projekt i kosztorys przedsiębiorstwa przed rozpoczęciem robót był zatwierdzany przez Ministra Robót Publicznych,
• pokrycie kosztów było unormowane ustawą wojewódzką, która zapewniała w dostateczny sposób utrzymanie wykonanych robót oraz wpływ Rządu na tok spraw technicznych i ekonomicznych przedsiębiorstwa.

Z Państwowego Funduszu Melioracyjnego przyznawane były zasiłki w następującej wysokości:

• na zabudowanie potoków górskich wraz z zalesieniem stoków górskich do 70% sumy kosztorysowej, zatwierdzonej przez Ministra Robót Publicznych
• na regulację lub obwołanie rzek i potoków, które miały na celu ochronę gruntów do 40% sumy kosztorysowej,
• na osuszanie i nawodnienie gruntów do 30% sumy kosztorysowej,
• na budowę zbiorników wodnych, które służyły do celów regulacji lub ochrony przez wylewami do 50% sumy kosztorysowej, zatwierdzonej przez Ministra Robót Publicznych,

Na podstawie ustawy z 1939 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa ustanowiono przepisy ogólne o finansowania prac melioracyjnych^[3]. Ustawa pozostawała w związku z rozporządzeniem Ministra Robót Publicznych z 1928 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy wodnej^[4].

Państwo udzielało pomocy na wykonywanie prac, mających na celu:

• ochronę gruntów przed zalewem;
• ochronę gruntów przed zrywaniem brzegów;
• zakładanie zbiorników wody do celów melioracyjnych;
• meliorację gruntów przez odwodnienie i nawodnienie;
• zakładanie stawów rybnych;
• zaopatrzenie w wodę ludności wiejskiej;
• inne zabiegi techniczne, zmierzające do trwałego zwiększenia użytkowej wartości zmeliorowanych terenów.

Pomoc Państwa może polegała na:

• udzielaniu pomocy technicznej (przeprowadzanie ekspertyz, dostarczanie planów technicznych, kierownictwo i nadzór techniczny przy robotach wykonawczych i konserwacyjnych);
• przyznawaniu bezzwrotnych zasiłków, w szczególności na pokrywaniu udziałów Państwa w publicznych przedsiębiorstwach melioracyjnych;
• udzielaniu pomocy kredytowej.

Melioracje wodne dla potrzeb rolnictwa finansowane były przez Fundusz Melioracyjny, którym zarządzał Minister Rolnictwa i Reform Rolnych.

Fundusz Melioracyjny stanowiło:

• saldo Państwowego Funduszu Melioracyjnego, utworzonego ustawą z 1921 r. o popieraniu publicznych przedsiębiorstw melioracyjnych^[1],
• saldo Pożyczkowego Funduszu Tymczasowego Wydziału Samorządowego,
• dotacje Skarbu Państwa;
• przelewy z Funduszu Obrotowego Reformy Rolnej;
• należności i wpływy z tytułu udzielanych pożyczek z Funduszu Melioracyjnego lub innych wydatków zwrotnych z tego Funduszu;
• oprocentowanie gotowizny Funduszu Melioracyjnego;
• inne wpływy.

Na podstawie ustawy z 1958 r. o popieraniu melioracji wodnych dla potrzeb rolnictwa. unormowano sprawę melioracji wykonywanych dla podniesienia produkcji rolnej i.wyróżniono trzy rodzaje melioracji wodnej: melioracje podstawowe, półpodstawowe i szczegółowe^[5][6].

Do melioracji podstawowych zaliczono:

• regulacje rzek i potoków oraz kanały (otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości regulacyjnej dna powyżej 1,5 m w ich dolnym biegu, jak również rurociągi o średnicy powyżej 1 m,
• zbiorniki wodne dla celów rolniczych,
• obwałowanie urządzeń,
• budowle regulacyjne, piętrzące i komunikacyjne,
• stałe stacje pomp,

Do melioracji półpodstawowych zaliczono:

• regulacje cieków naturalnych i cieki sztuczne (rowy i kanały otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości regulacyjnej dna powyżej 0,6 do 1,5 m oraz rurociągi o średnicy powyżej 0,4 do 1,0 m,
• rowy odpływowe ze zdrenowanych gruntów – poza obszarem drenowania lub rowy i rurociągi odwadniające i nawadniające – poza obszarem meliorowanym,
• budowle regulacyjne, piętrzące i komunikacyjne na urządzeniach.

Do melioracji szczegółowych zaliczono:

• regulacje cieków naturalnych i cieki sztuczne (rowy i kanały otwarte i kryte) odwadniające i nawadniające o szerokości dna do 0,6 m, a rurociągi o średnicy do 0,4 m,
• groble na kwaterach nawadnianych,
• drenowania rurkowe i krecie,
• deszczownie,
• stawy rybne,
• zagospodarowanie zmeliorowanych, jak również nie wymagających melioracji trwałych łąk i pastwisk oraz nieużytków przeznaczonych na takie łąki i pastwiska po ich zmeliorowaniu.

Wykonywanie melioracji wodnych podstawowych oraz budowa dróg dojazdowych, niezbędnych dla umożliwienia właściwego użytkowania zmeliorowanych obszarów, należała do Państwa, a wykonywanie melioracji półpodstawowych i szczegółowych – do spółek wodnych i zainteresowanych właścicieli gruntów.

Na wniosek spółki wodnej, spółdzielni produkcyjnej lub większości zainteresowanych właścicieli gruntów nie zorganizowanych w spółkę wodną, organ administracji rolnej prezydium powiatowej rady narodowej mógł podjąć decyzję o wykonaniu melioracji półpodstawowych i szczegółowych przez Państwo za zwrotem części kosztów.

Zwrot części kosztów następował przez obciążenie na rzecz Państwa opłatami melioracyjnymi:

• spółki wodnej – jeżeli melioracje wykonywane były na terenach objętych działalnością tej spółki,
• wszystkich zainteresowanych właścicieli gruntów – w pozostałych przypadkach.

Urządzeniami melioracji wodnych są^[7][8]:

• rowy wraz z budowlami związanymi z nimi funkcjonalnie,
• drenowania,
• rurociągi,
• stacje pomp służące wyłącznie do celów rolniczych,
• ziemne stawy rybne,
• groble na obszarach nawadnianych,
• systemy nawodnień grawitacyjnych,
• systemy nawodnień ciśnieniowych

Przepisy dotyczące urządzeń melioracji wodnych stosuje się odpowiednio do:

• budowli wstrzymujących erozję wodną;
• dróg dojazdowych niezbędnych do użytkowania obszarów zmeliorowanych;
• fitomelioracji oraz agromelioracji;
• systemów przeciwerozyjnych;
• zagospodarowania zmeliorowanych trwałych łąk lub pastwisk;
• zagospodarowania nieużytków przeznaczonych na trwałe łąki lub pastwiska.