Mieczysław Bogucki

Mieczysław Bogucki

Data i miejsce urodzenia	10 listopada 1884 Łódź
Data i miejsce śmierci	8 lutego 1965 Warszawa
profesor nauk biologicznych
Specjalność: hydrobiologia
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1916 Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1928 Uniwersytet Warszawski
Profesura	1954
Uczelnia	Uniwersytet Jagielloński Wolna Wszechnica Polska Instytut Biologii Doświadczalnej PAN Akademia Medyczna w Gdańsku
Dyrektor Stacji Morskiej na Helu
Okres spraw.	1934–1939
Odznaczenia

Mieczysław Adam Bogucki (ur. 10 listopada 1884 w Łodzi^[1], zm. 8 lutego 1965 w Warszawie) – polski zoolog, fizjolog, hydrobiolog, współorganizator badań z dziedziny biologii morza w Polsce, profesor Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

Urodził się w licznej rodzinie urzędnika kolejowego Tadeusza Boguckiego (1842–1908) i Klaudyny z Przeradzkich (1849–1941).

Naukę rozpoczął w filologicznym gimnazjum łódzkim, skąd został relegowany za uczestnictwo w przygotowaniach do strajku szkolnego. Egzamin maturalny zdał jako ekstern w Moskwie w 1900 r.^[2] Następnie w latach 1905–1907 podjął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, m.in. pod kierunkiem prof. Emila Godlewskiego młodszego^[3]. Aresztowany za swą działalność w PPS, spędził ponad pół roku w warszawskich więzieniach, po czym, zmuszony wyjechać z kraju, ukończył studia przyrodnicze w Paryżu w 1911 r.

Po powrocie do kraju w 1912 r. objął asystenturę w Zakładzie Biologii i Embriologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W roku 1914 ukazała się drukiem rozprawa jego autorstwa pt.: La régénération du testicule de la salamandre, za którą dwa lata później, w 1916 r. uzyskał tytuł doktora filozofii UJ^[4].

Półtoraroczna przerwa w pracy naukowej spowodowana była wybuchem I wojny światowej. W tym czasie, w latach 1914–1915, po przeszkoleniu w Szkole Podchorążych Legionów Polskich w Marmaros-Sziget, Bogucki pełnił służbę wojskową najpierw w 2, a następnie 4 pułku piechoty Legionów. 20 sierpnia 1915 roku razem z Władysławem Orkanem został awansowany na chorążego^[5].

Uzyskawszy doktorat, wyjechał do Warszawy, gdzie w latach 1917–1919 był starszym asystentem w Zakładzie Histologii i Embriologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 1919 r. Bogucki związał się z Instytutem im. M. Nenckiego zostając asystentem w Zakładzie Fizjologii i jednocześnie pełniąc funkcję sekretarza Instytutu^[2]. W 1920 r. na krótko przerwał swą działalność naukową, wracając do służby wojskowej na czas wojny polsko-bolszewickiej.

Powróciwszy do pracy w Instytucie, podjął też pracę dydaktyczną, wykładając embriologię na Wolnej Wszechnicy Polskiej (w latach 1920–1921) i na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (1922). W 1928 r. habilitował się na Uniwersytecie Warszawskim ogłaszając pracę Badania nad przepuszczalnością błon oraz ciśnieniem osmotycznem jaj ryb łososiowatych^[3]. W latach 1928–1934 był docentem w Zakładzie Fizjologii Instytutu im. M. Nenckiego.

W 1932 r. Bogucki podjął się z ramienia Instytutu im. M. Nenckiego zorganizowania Stacji Morskiej w Helu (później w Gdyni), która miała na celu rozszerzenie badań hydrobiologicznych w Polsce^[6]. W 1934 r. wyjechał w związku z tym w podróż zagraniczną, zwiedzając funkcjonujące już wówczas biologiczno-morskie placówki badawcze w Europie, m.in. w Neapolu, Plymouth, Roscoff, Bergen i na Helgolandzie^[7]. Podróż ta zaowocowała opracowaniem projektu nowego budynku Stacji Morskiej, zlokalizowanego w Gdyni, który został oddany do użytku w 1938 r. Pracami Stacji Morskiej Bogucki kierował jako dyrektor formalnie do 1945 r., łącząc tę funkcję z pełnieniem obowiązków dyrektora Instytutu im. M. Nenckiego w latach 1934–1939^[2].

Okres II wojny światowej Mieczysław Bogucki przeżył w Warszawie, pracując w latach 1939–1944 formalnie jako szklarz i urzędnik szpitalnictwa^[7]. Uczestniczył też w tajnym nauczaniu, prowadząc wykłady z fizjologii dla studentów medycyny.

W 1945 r. powrócił do Gdyni, aby wznowić działalność Stacji Morskiej i od tegoż roku pełnił funkcję kierownika Morskiego Laboratorium Rybackiego (pod tą nazwą wznowiła działalność Stacja)^[8] oraz kierownika jego Zakładu Ichtiologii. W 1947 r. wykładał też biologię ogólną na Akademii Medycznej w Gdańsku^[7]. W 1949 r. Morskie Laboratorium Rybackie utraciło samodzielność i zostało włączone do Morskiego Instytutu Rybackiego, w którym prof. Bogucki nadal kierował Działem Ichtiologii^[9]. W 1951 r. w wyniku ówczesnych represji politycznych został zwolniony z Morskiego Instytutu Rybackiego i przeniesiony na emeryturę^[10]. Wówczas ponownie znalazł zatrudnienie w Instytucie im. M. Nenckiego, który w owym czasie reaktywował swą działalność w Łodzi. Pracując w Instytucie jako samodzielny pracownik naukowy, Bogucki uzyskał tytuł profesora i w 1954 r. objął stanowisko profesora nadzwyczajnego, a następnie profesora zwyczajnego w 1959 r. W latach 1963–1965 przewodniczył Radzie Naukowej Instytutu^[11].

Zmarł 8 lutego 1965 r. w Warszawie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera PPRK-1-200)^[7][12].

Pierwsza publikacja prof. Boguckiego (1914) dotyczyła regeneracji męskiego gruczołu płciowego u wykastrowanej salamandry. Kolejne dotyczyły sztucznej partenogenezy, którą badał na przykładzie płazów i szkarłupni, wykazując w nich rolę bodźców mechanicznych jako inicjatorów partenogenezy traumatycznej oraz możliwość jej wywołania w wyniku kontaktu komórek pochodzących z różnych organów badanych zwierząt z niezapłodnionymi jajami (1921–1926). Następnie prof. Bogucki rozpoczął badania z zakresu fizjologii ekologicznej, skupiając się na zagadnieniu przystosowań zwierząt do życia w wodach słonawych. Ich wynikiem były prace o osmoregulacji w jajach ryb łososiowatych i jeżowców, prace dotyczące skorupiaków (badania regulacji ciśnienia osmotycznego i składu mineralnego hemolimfy podwoja oraz składu mineralnego krwi u raka rzecznego) powstałe w latach 1928–1933. Badał też rozwój i biologię rozrodu chełbi modrej^[13].

Powojenne badania prof. Boguckiego dotyczyły również biologii zwierząt słonawowodnych, szczególnie nereidy różnokolorowej i podwoja wielkiego. Szereg prac poświęconych nereidzie dotyczyło jej rozrodu, rozwoju, etologii i ekologii oraz zdolności adaptacyjnej do życia w wodach słonawych i słodkich (prace z lat 1951–1963). Badania dotyczące podwoja, prowadzone w latach 1931–1956, również koncentrowały się na jego rozrodzie i osmoregulacji. Ich podsumowaniem były dwie monografie: Nereida (1951) i Podwój (1956)^[13].

Profesor Mieczysław Bogucki był autorem i współautorem ponad 40 opublikowanych prac^[14], m.in.^[15]:

• Bogucki M. (1914): La régénération du testicule de la salamandre, Bull. Acad. Sci. Cracovie, Cl. Sci. Mat.-Nat. Sér. B – Sci. Nat., 1914B, 817–826,
• Bogucki M. (1921): Przyczynek do analizy dzieworództwa traumatycznego, Pr. Zakł. Fizjol. Inst. M. Nenckiego, 1, no. 6, 1–12,
• Bogucki M. (1928): Badania nad przepuszczalnością błon oraz ciśnieniem osmotycznem jaj ryb łososiowatych, Acta Biol. Exp., 2, no. 6, 19–46,
• Bogucki M. (1930): Recherches sur la perméabilité des membranes et sur la pression osmotique des œufs des salmonides, Protoplasma, 9, 345–369,
• Bogucki M. (1932): Recherches sur la régulation osmotique chez l'Isopode marin, Mesidotea entomon L., Arch. Int. Physiol., 35, 197–213,
• Bogucki M. (1953): Rozród i rozwój wieloszczeta Nereis diversicolor (O.F. Müller) w Bałtyku, Pol. Arch. Hydrobiol., 1, 251–270,
• Bogucki M., Wojtczak A. (1964): Content of body water in Nereis diversicolor (O.F. Müller) in various medium concentrations, Pol. Arch. Hydrobiol., 12, 125–143.

Prace naukowe prof. Boguckiego weszły do literatury światowej: omawiał je m.in. embriolog Albert Dalcq w swojej książce pt.: Les Bases physiologiques de la fécondation et de la parthénogénèse (Paris 1928), Joseph Needham [w:] Chemical embryology (New York 1931) i Biochemistry of morphogenesis (Cambridge 1942) czy noblista August Krogh w: Osmotic regulation in aquatic animals (Cambridge 1939).

Prof. Bogucki był również redaktorem naczelnym „Polskiego Archiwum Hydrobiologii” w latach 1953–1965, „Acta Biologiae Experimentalis” w latach 1956–1961 i „Polskiej Bibliografii Analitycznej PAN, Dział: Biologia” w latach 1955–1957^[7].

Pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Hydrobiologicznego PAN (1955–1960) oraz Sekcji Biologicznej Komitetu Badań Morza PAN (1960–1963)^[3].

Był członkiem wielu towarzystw naukowych^[7]: Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Polskiego Towarzystwa Fizjologicznego, Polskiego Towarzystwa Zoologicznego, Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, International Association of Theoretical and Applied Limnology (Societas Internationalis Limnologiae)^[16]oraz członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego. W latach 1934–1939 reprezentował Polskę w Międzynarodowej Radzie Badań Morza (International Council for Marine Research; właśc.: International Council for the Exploration of the Sea) z siedzibą w Kopenhadze^[7]. Ponownie uczestniczył w jej pracach w latach 1946–1947 jako ekspert Delegacji Rządu Polskiego.

Profesor Bogucki za swe zasługi i działalność naukową otrzymał Nagrodę naukową m. Gdańska^[11][7].

• Krzyż Niepodległości (18 października 1932)^[17]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[18]
• Złota odznaka honorowa „Zasłużony Pracownik Morza”

Żoną Mieczysława Boguckiego była Wanda z domu Derke^[1] (1882–1965). Z tego małżeństwa urodziło się czworo dzieci: Magdalena (1911–1989, psycholog), Janusz (1916–1995, krytyk sztuki), Anna (1916–2007, pielęgniarka; jej mężem był Zygmunt Tadeusz Mulicki, 1908–1965, ichtiolog, ekolog, oceanobiolog) i Andrzej (1924–1945, zmarł na gruźlicę).

• Romuald Z. Klekowski. Profesor dr Mieczysław Bogucki. „Kosmos”. 14 (3), 1965. 
• Leszek Kuźnicki: Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego. Historia i teraźniejszość. T. 1. Warszawa: 2008.
• Władysław Mańkowski: Bogucki Mieczysław. W: S. Feliksiak: Słownik biologów polskich. Warszawa: 1987.
• Andrzej Ropelewski: Morski Instytut Rybacki – Ludzie i wydarzenia 1921–2001. Gdynia: 2001.
• Andrzej Śródka: Biogramy uczonych polskich XIX–XX stulecia. Warszawa: 1994.

• Morski Instytut Rybacki – Ludzie i wydarzenia 1921–2001 – Andrzej Ropelewski. mir.gdynia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-15)].
• Instytut Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego: historia i teraźniejszość