Mikołaj Michnowicz

Pomnik Mikołaja Michnowicza w Bakałarzewie
Łabędź
Rodzina	Bakalarowiczowie herbu Łabędź
Data urodzenia	XV w.
Data śmierci	1520 lub 1528
Ojciec	Mikołaj (Michno) Raczkowicz
Żona	Hanna Świrska
Dzieci	Mikołaj Hanna Zofia
Rodzeństwo	Stanisław Jan

Mikołaj herbu Łabędź^[1], zwany Bakałarzem (ur. w XV w., zm. w 1520 lub 1528) – polski^[a] i wielkolitewski szlachcic, bakałarz, właściciel Białegostoku, Krzemienicy i Bakałarzewa.

Nosił nazwisko patronimiczne Michnowicz.

Mikołaj pochodził z rodziny wywodzącej się spod Grodna i był jednym z najwybitniejszych przedstawicieli swego rodu^[2][3]. Wykształcenie zdobył prawdopodobnie w Akademii Krakowskiej, w której promocję otrzymało trzech jego krewnych^[4]. Mimo że ani Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, ani Krakowska księga promocji nie zawierają wyraźnej wzmianki o ukończeniu przez Mikołaja tej uczelni, jednak trudno przypuszczać, aby szukał światła wiedzy w obcych stronach, w czasie, gdy własna wszechnica słynęła szeroko^[5].

Mikołaj był jednym z pierwszych świeckich urzędników wielkolitewskich ze stopniem bakałarza, który otrzymał zapewne w roku 1491 jako Nicolaus de Krzemyenyecz (z łac.: Mikołaj z Krzemienic). Bakałarz był tytułem naukowym, nadawanym absolwentom ówczesnych uniwersytetów. W XIII i XIV w. nazywano tak słuchaczy, którzy mieli prawo prowadzić podstawowe wykłady. Był to niezbędny, pierwszy stopień w karierze naukowej. Oznaką tego stopnia był sygnet i okrągły kołnierz (cappa runda) przy todze^[6]. Najstarsza znana wzmianka określająca go bakałarzem pochodzi z 4 października 1499 roku^[7].

 Osobny artykuł: bakałarz.

Przed rokiem 1504 został zatrudniony w kancelarii w. ks. lit. Aleksandra Jagiellończyka, otrzymując jako uposażenie bardzo bogate starostwo szawelskie (zwane też szowleńskim)^[7]. Prowadził dział korespondencyjny w języku łacińskim, przez co był zwany pisarzem lub sekretarzem łacińskim (sekretarzem był przynajmniej w latach 1508–1516)^[8][9].

W 1508 r. otrzymał od króla dwudziestu służebnych ludzi, których wcześniej Aleksander Jagiellończyk nadał jednemu z członków książęcej rodziny Glińskich. Przed 1514 r. został marszałkiem hospodarskim, wszedł wówczas do rady wielkoksiążęcej. Odtąd często występował na posiedzeniach sądu marszałkowskiego. Na kilka lat przed śmiercią związał się bliżej z rodziną Radziwiłłów^[8][9].

31 maja 1519 r. świadkował jako Mikołaj Jundziło Raczkowicz, marszałek Wielkiego Księstwa Litewskiego, przy rozstrzyganiu przez Mikołaja Radziwiłła, skargi plebana z Dolistowa, ks. Stanisława Dąbrówki przeciwko szlachcicowi, Mordaszowi, dziedzicowi swych dóbr Brzozowa i ziem należących do wójtostwa w Zabielu i Jatwiezi (własność plebanii dolistowskiej)^[10].

9 czerwca 1519 r. Mikołaj Raczkowicz był też świadkiem nadania uposażenia kościołowi pod wezwaniem Zwiastowania NMP w Dobrzyniewie (obecnie Dobrzyniewo Kościelne) koło Goniądza przez Mikołaja Radziwiłła, właściciela tamtejszych dóbr^[10].

W gromadzeniu swoich majętności był bezwzględny. Zmusił nawet Monaster Bazylianów w Supraślu do ustąpienia ze spornych łąk i narzucił mu swe warunki przy przejeździe przez Białystok^[11][12].

Według większości badaczy (z Jerzym Wiśniewskim i Janem Glinką na czele), Mikołaj zwany Bakałarzem zmarł w 1520 roku^{[13][14][15][16][17][8]}. Inni uważają, że było to prawdopodobnie przed 1528 r.^[18][19], bo jeszcze w 1527 r. miał żyć^[20].

Mikołaj Raczkowicz oraz jego brat Stanisław 15 lipca 1514 r. otrzymali w Wilnie od króla Zygmunta I Starego tereny wzdłuż rzeki Douspudy (Rospudy). Władca z naciskiem zaznaczył, że nadania te przekazano tylko dzięki Bakałarzowi. Południową część, gdzie później powstały Raczki, wziął Stanisław. Wielu badaczy przyjmuje, że to już Mikołaj założył miasteczko Bakałarzewo i najstarszą w tych stronach parafię. Mikołaj posiadał oprócz okolic Bakałarzewa również Białystok i Krzemienicę (pod Grodnem). Wnuczka Bakałarza, Elżbieta, wyszła później za Mikołaja Wolskiego, w wyniku czego dobra Dowspuda-Bakałarzewo przeszły w posiadanie rodziny Wolskich^[21][22].

Był najstarszym synem Michny (Mikołaja) Raczkowicza. Miał dwóch braci, Stanisława i Jana^[2][3].

Mikołaj pozostawił po sobie żonę Hannę, która była córką kniazia Bohdana Michałowicza Świrskiego, przezywanego Turem i Katarzyny Piotrówny Dowojna Krupskiej. Warto przy tym dodać, że Świrscy wywodzili się ze znanej, dawnej rodziny litewskiej, starszej od Giedyminowiczów (przodków Jagiellonów), jednakże – jak podaje Jan Glinka – w XV stuleciu nie potrafili przystosować się do realiów panujących w owym czasie w Wielkim Księstwie Litewskim i pozycja ich rodu bardzo podupadła^[23].

Z tego małżeństwa Mikołaj i Hanna mieli jedynego syna zwanego Mikołaj (wzmiankowany w 1541 r.) oraz dwie córki; starszą Hannę i młodszą Zofię. Syn Mikołaj nie odegrał znaczącej roli w kraju (nie odnotowano o nim zbyt wielu informacji) i prawdopodobnie zmarł po osiągnięciu dorosłego wieku^[23]. W dokumencie z 1547 r. wspomniano^[24]:

Oznacza to, że wspomniany syn Mikołaja, był ożeniony z Katarzyną Bohdanówną. Miał z nią córkę Elżbietę, w 1547 roku jeszcze niepełnoletnią^[24].

Był spokrewniony z rodziną Jundziłłów herbu Łabędź^[25] .

Genealogia rodzinna została utworzona na podstawie fragmentu Władsyława Semkowicza w Roczniku Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie^[26] oraz innych źródeł^[2][3][24].

• ród herbowy
• heraldyka
• lista polskich herbów szlacheckich

• Marek Minakowski: Mikołaj Bakalarowicz h. Łabędź. sejm-wielki.pl. [dostęp 2021-08-11]. (pol.).
• WładysławW. Semkowicz WładysławW., Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie. 1920, t. V, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1921, s. 137 .