Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja ar-Razi

Europejskie przedstawienie lekarza ar-Raziego w Recueil des traités de medecine (1250-1260) Gerarda z Kremony
Data i miejsce urodzenia	865 Ar-Rajj, Persja
Data i miejsce śmierci	925 Ar-Rajj, Persja
Zawód, zajęcie	lekarz, alchemik, filozof

Abu Bakr Muhammad ibn Zakarijja ar-Razi, znany również jako Rhazes (ur. 865 w Ar-Rajju, Persja, zm. 925 w Ar-Rajju) – perski lekarz, alchemik i filozof. Był jednym z najwybitniejszych lekarzy średniowiecznego świata islamu, autorem licznych dzieł medycznych, tłumaczonych także na łacinę.

Przed rozpoczęciem studiów w dziedzinie medycyny praktykował jako alchemik. Początkowo kształcił się i pracował na stanowisku głównego lekarza w szpitalu w Ar-Rajju, następnie w Bagdadzie, gdzie spędził większą część życia. Jak wielu ówczesnych uczonych, pracował i studiował pod mecenatem pomniejszych władców, którzy zapewniali mu także utrzymanie na swoich dworach. W swoich dziełach i poglądach powoływał na Sokratesa w dziedzinie filozofii i Hipokratesa w dziedzinie medycyny. Rhazes pozostawił po sobie ok. 100 prac z różnych dziedzin nauki: filozofii, teologii, medycyny, matematyki, alchemii i in.

Pod koniec życia stracił wzrok na skutek jaskry^[1]. Zgodnie z jednym, dość niepewnym przekazem Ibn Juljula, choroba była wynikiem urazu jakiego Rhazes doznał od uderzenia rządcy miasta, niezadowolonego z jego działalności alchemicznej^[2]

Wiedzę medyczną gromadził ze źródeł greckich, arabskich i indyjskich. Jako pierwszy zastosował gips w celu unieruchomienia kończyny w przypadku złamania.

Najsłynniejsze jego dzieło to 9-tomowe Al-Kitab al-hawi (Wszechstronna księga o medycynie), napisane dla władcy Ar-Rajju Mansura Ibn Ishaka, Znane w Europie z łacińskiego przekładu z XIII w. pt. Liber Continens, stanowi podsumowanie greckiej, syryjskiej, arabskiej i hinduskiej wiedzy medycznej. Uznawane jest za największe dzieło medyczne średniowiecza^[3]. W tym dziele głosił pogląd, że nie należy ślepo naśladować Hipokratesa i Galenosa, lecz budować naukę medyczną w oparciu o obserwacje i eksperymenty^[4].

Około roku 910 sporządził jeden z najwcześniejszych opisów^[5] odry zawarty w Traktacie o ospie i odrze (al-Judari wa al-Hasbah), w którym dokonywał pierwszego rozróżnienia między odrą i ospą prawdziwą^[6], nie uważał jednak odry za chorobę zakaźną^[7]. Jego praca została przetłumaczona na łacinę dopiero w 1747 roku^[8].

Rozprawy filozoficzne Rhazesa były przez wieki zapomniane, doceniono je dopiero w XX wieku. Rhazes był symptomatycznym przedstawicielem panującej w okresie formowania się dojrzałej filozofii świata islamu tendencji do odchodzenia od ortodoksji. Jako filozof zajmował się przede wszystkim przyrodą, był materialistą zbliżającym się do ateizmu. Uznawał, że objawienie i nauka imamów nie dają się w żaden sposób pogodzić z rozumem.

Wyznawał atomizm Demokryta, któremu jednak nie przydawał żadnej religijnej ani alegorycznej interpretacji. Zajmował się też zagadnieniem powstawania i ginięcia, odróżniając z jednej strony niezmienne podłoże rzeczywistości jaki stanowi czas, dzielony na absolutny i względny, oraz przestrzeń, także dzielona na absolutną i względną, od zmiennego wszechświata. Zmienne dla Rhazesa są także byty duchowe, uznane za zależne od przestrzeni i czasu. Objawienie i Koran nawet jeśli zawierają jakieś pierwiastki duchowe nie są dla Rhazesa czymś wiecznym i niezmiennym.

Szerzej znana jest także Duchowa fizyka Raziego, dotycząca etyki i alchemii.

• A.O. Makowielski, Sz.F. Mamiedow: Myśl filozoficzna w Iranie. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 96–98. (pol.).

• PeterP. Adamson PeterP., Abu Bakr al-Razi, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 19 maja 2021, ISSN 1095-5054 [dostęp 2021-06-08]  (ang.).