kraj związkowy | |||||
Parlament Nadrenii Północnej-Westfalii | |||||
| |||||
Państwo | |||||
---|---|---|---|---|---|
Stolica | |||||
Kod ISO 3166-2 |
DE-NW | ||||
Premier | |||||
Powierzchnia |
34 110,26 km² | ||||
Populacja (31 Grudnia 2022) • liczba ludności |
| ||||
• gęstość |
532 os./km² | ||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||
Liczba rejencji |
5 | ||||
Liczba miast na prawach powiatu |
22 | ||||
Liczba powiatów |
31 | ||||
Liczba gmin |
396 | ||||
Liczba przedstawicieli w parlamencie | |||||
Liczba przedstawicieli w Bundesracie |
6 | ||||
Położenie na mapie Niemiec | |||||
Strona internetowa |
Nadrenia Północna-Westfalia (niem. Nordrhein-Westfalen; dolnoniem. Noordrhien-Westfalen; NW; NRW) – kraj związkowy w zachodniej części Niemiec, największy pod względem liczby ludności, liczy 18 139 116 mieszkańców (31 grudnia 2022). Stolicą kraju związkowego jest Düsseldorf, największym miastem – Kolonia.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W starożytności sięgały tu granice Cesarstwa Rzymskiego. Rzymskimi miastami były m.in. Kolonia, Akwizgran, Bonn i Jülich. We wczesnym średniowieczu obszar znajdował się we władaniu frankijskim, a Akwizgran został główną rezydencją Karola Wielkiego, pierwszego zachodniego cesarza rzymskiego od czasu upadku cesarstwa zachodniorzymskiego. Katedra w Akwizgranie jest miejscem jego spoczynku. W X wieku region dzielił się na Lotaryngię (część południowo-zachodnia ze starożytnymi miastami Kolonią i Akwizgranem) i Westfalię (północ i wschód z wczesnośredniowiecznymi Dortmundem i Münsterem). W XI–XII w. z Lotaryngii wyodrębniły się księstwa Jülich, Kleve i Bergu, natomiast w westfalskiej części regionu powstały w XII w. Lippe, księstwo biskupie Münsteru i hrabstwo Mark, jednakże wiodącym krajem pozostawało arcybiskupstwo Kolonii, przekształcone w XIV w. w Elektorat Kolonii. W 1288 od arcybiskupstwa odłączyła się Kolonia, by zostać wolnym miastem. Wolnymi miastami zostały w średniowieczu także Akwizgran i Dortmund. W latach 1521–1614 istniały Zjednoczone Księstwa Jülich-Kleve-Berg, a od 1556 r. fragment regionu z miastami Geldern, Kevelaer i Straelen przy współczesnej granicy z Holandią przynależał do Hiszpanii. Hiszpania utraciła miasta wskutek wojny o sukcesję hiszpańską w 1713 r. na rzecz Prus.
W drugiej połowie XVIII w. obszar na lewym brzegu Renu został opanowany przez Francję, a na początku XIX w. także północna część regionu znalazła się w granicach Francji. Po porażce Francji w 1815 r. większość obszaru, z wyjątkiem Księstwa Lippe, włączono do Prus. Utworzono prowincje Westfalia oraz Nadrenia, w granicach której znalazły się również ziemie zajęte przez Prusy w 1815 r. kosztem Luksemburga (II rozbiór Luksemburga). W 1871 r. cały obszar znalazł się w granicach Cesarstwa Niemieckiego.
Kraj związkowy Nadrenia Północna-Westfalia został utworzony 23 sierpnia 1946 na podstawie zarządzenia nr 46 Dowództwa brytyjskiej strefy okupacyjnej w Niemczech[2] z połączenia północnej części dawnej pruskiej prowincji Nadrenia oraz pruskiej prowincji Westfalia – południowo-zachodniej części Westfalii[3]. Stąd przymiotnik „północna” w nazwie odnosi się do pierwszego członu: „Nadrenia”, a nie członu „Westfalia”. Pół roku później, zarządzeniem nr 77 z 21 stycznia 1947 przyłączono do niego dawne Wolne Państwo Lippe (wcześniej Księstwo Lippe), wtedy Nadrenia Północna-Westfalia uzyskała swój ostateczny kształt.
Współcześnie Nadrenia Północna-Westfalia pozostaje największym skupiskiem osób z polskim tłem migracyjnym w Niemczech, liczącym ponad 700 tys. osób[4].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Nadrenia Północna-Westfalia leży w zachodniej części Niemiec, graniczy z Holandią i Belgią. Zaludnienie wynosi 18 139 116 mieszkańców (stan: 31 grudnia 2022), powierzchnia 34 110,26 km². Większą część powierzchni zajmują niziny, a także niskie pasma górskie Reńskich Gór Łupkowych: w centrum Lennegebirge , na południu Westerwald, na wschodzie i południowym wschodzie Las Teutoburski, Plackwald , Ebbegebirge , Eggegebirge , Rothaargebirge, Saalhauser Berge , a na południowym zachodzie, przy granicy z Belgią, wschodnie stoki Ardenów. Najwyższy szczyt to Langenberg (843,2 m n.p.m.). Główne rzeki: Ren, Ruhra, Ems, Wezera połączone kanałami: Śródlądowym, Ren-Herne, Dortmund-Ems. Nadrenia Północna-Westfalia jest najsilniej uprzemysłowionym krajem związkowym Niemiec, z głównym regionem przemysłowym – Zagłębiem Ruhry.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Nadrenia Północna-Westfalia składa się z pięciu rejencji: Arnsberg, Detmold, Düsseldorf, Kolonia i Münster, 31 powiatów ziemskich (Kreise), 22 miast na prawach powiatu (kreisfreie Stadt) oraz 396 gmin (Gemeinde).
Największe miasta
[edytuj | edytuj kod]Liczba mieszkańców na dzień 31 grudnia 2022
- Kolonia (niem. Köln), 1 084 831
- Düsseldorf, 629 047
- Dortmund, 593 317
- Essen, 584 580
- Duisburg, 502 211
- Bochum, 365 742
- Wuppertal, 358 876
- Bielefeld, 338 332
- Bonn, 336 465; dawna stolica RFN, obecnie Bundesstadt (pol. miasto federalne) z niektórymi centralnymi urzędami
Miasta na prawach powiatu
[edytuj | edytuj kod](niem. kreisfreie Stadt) w kolejności alfabetycznej:
|
|
Polityka
[edytuj | edytuj kod]- Koalicja rządząca: koalicja CDU/Sojusz 90/Zieloni
Skład Landtagu:
- CDU – 72
- SPD – 69
- FDP – 28
- Partia Zielonych – 14
- AfD – 16
- Ostatnie wybory: 14 maja 2017
- Najbliższe wybory: 2022
Premierzy
[edytuj | edytuj kod]- 1946–1947: Rudolf Amelunxen (Z)
- 1947–1956: Karl Arnold (CDU)
- 1956–1958: Fritz Steinhoff (SPD)
- 1958–1966: Franz Meyers (CDU)
- 1966–1978: Heinz Kühn (SPD)
- 1978–1998: Johannes Rau (SPD)
- 1998–2002: Wolfgang Clement (SPD)
- 2002–2002: Michael Vesper (G, p.o.)
- 2002–2005: Peer Steinbrück (SPD)
- 2005–2010: Jürgen Rüttgers (CDU)
- 2010–2017: Hannelore Kraft (SPD)
- 2017–2021: Armin Laschet (CDU)
- od 2021: Hendrik Wüst (CDU)[5]
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Podstawą rozwoju są bogate złoża węgla kamiennego w Zagłębiu Ruhry i węgla brunatnego w Zagłębiu Dolnoreńskim oraz rudy żelaza, cynku, ołowiu, soli kamiennej i potasowej[6].
Rozwinięty przemysł rafineryjny, petrochemiczny, koksochemiczny, hutniczy, metalowy, maszynowy, elektrotechniczny, elektroniczny, precyzyjny, samochodowy, taboru kolejowego, stoczniowy, chemiczny, materiałów budowlanych, szklarski, drzewny, włókienniczy, odzieżowy oraz spożywczy[6].
Rolnictwo jest oparte na uprawie jęczmienia, pszenicy, buraków cukrowych, roślin pastewnych, ziemniaków, warzyw oraz hodowli trzody chlewnej, bydła, drobiu[6].
Bardzo gęsta sieć transportowa, liczne węzły kolejowe, kanały śródlądowe, porty rzeczne (największy w Duisburgu), dwa porty lotnicze o znaczeniu międzynarodowym: w Kolonii i Düsseldorfie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bevölkerung am 31.12.2020 nach Nationalität und Bundesländern [online] [dostęp 2021-07-29] (niem.).
- ↑ Tekst zarządzenia. verfassungen.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-25)]. (niem.).
- ↑ Hochzeit zwischen Rheinland und Westfalen war der Auslöser (niem.).
- ↑ Zensusdatenbank - Ergebnisse des Zensus 2011 [online], zensus2011.de [dostęp 2024-04-24] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-05] .
- ↑ Rulers: Germany: States after 1945. rulers.org. [dostęp 2022-11-05]. (ang.).
- ↑ a b c Nadrenia Północna-Westfalia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-10-19] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ewald Gläßer, Martin W. Schmied, Claus-Peter Woitschützke: Nordrhein-Westfalen. Justus Perthes Verlag Gotha 1997, ISBN 3-623-00691-2.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Landesportal Nordrhein-Westfalen
- Historia Westfalii. westfaelische-geschichte.de. [zarchiwizowane z tego adresu (2002-11-22)].