 Niobe – barokowa rzeźba z Kromieryża (Czechy) | |
| mityczna królowa Teb | |
| Jako żona | |
|---|---|
| Dane biograficzne | |
| Ojciec | |
| Mąż | |
| Dzieci | |
Niobe, także Nioba (gr. Νιόβη Nióbē, łac. Niobe, Nioba) – w mitologii greckiej królowa Teb, małżonka Amfiona, jednego z "tebańskich Dioskurów".
Była córką Tantala, króla lidyjskiego Sipylos, i plejady Tajgete (według innych wersji – hiady Dione), siostrą Pelopsa. Z Amfionem miała 7 synów i 7 córek, zwanych Niobidami[1]. Obraziła bogów swoją pychą, szczycąc się posiadaniem licznego potomstwa i wynosząc się ponad Leto (Latonę) – matkę Apollina i Artemidy. Kiedy Manto, córka Tejrezjasza, wezwała Tebanki do złożenia ofiary Leto i jej dzieciom, królowa odmówiła lekceważąc ofiarę dla bogini mającej tylko dwoje dzieci. Zniewagę tę pomściły one same, zabijając Niobidów z łuków na oczach matki. Rozpaczającą Niobe Zeus z litości zamienił w skałę, którą wicher przeniósł do Azji Mniejszej, gdzie pozostała na zawsze jako góra Sipylos. Na wieść o stracie synów śmierć miał zadać sobie również Amfion[2]. Przy życiu pozostało jedynie dwoje z dzieci Niobe: Chloris i Amyklas[3].
Istnieje również inna wersja mitu, w którym Niobe jest córką nie Amfiona, a Asaona, i żoną Filottosa z Asyrii. Po śmierci męża na polowaniu Assaon zapragnął posiąść swą córkę, wbrew jej woli. Assaon zaprosił więc dzieci Niobe na ucztę, podczas której podpalił pałac, sprowadzając śmierć na swoje wnuki[4].
| Zeus | Pluto | ||||||||||||||||||||
| Tantal | Dione/Euryanassa | ||||||||||||||||||||
| Niobe | Pelops | Broteas | |||||||||||||||||||
| Amfion | Niobe | ||||||||||||||||||||||||
| Amyklas | Chloris | Sipylos, Eupinytos, Ismenos, Damasichton, Agenor, Fajdimos, Tantal, Etodaja/Neajra, Kleodoksa, Astyoche, Ftia, Pelopia, Astykrateja, Ogygia | |||||||||||||||||||||||
| Nestor | Pero | Tauros, Asterios, Pylaon, Deimachos. Eurybios, Epilaos, Frasjos, Eurymenes, Euagoras, Alastos, Periklymenos | |||||||||||||||||||||||
| Arejos | Talaos | Leodokos | |||||||||||||||||||||||
Nadnaturalną przemianę fizyczną Niobe interpretowano jako skamienienie z rozpaczy i bólu, co obrazowo utrwalił Owidiusz w Przemianach (VI, 152nn)[9]. Tragiczny los Niobe i jej potomstwa stanowił częsty motyw już w literaturze (dramat, m.in. Ajschylos, Sofokles) i w sztuce antycznej. Z epoki hellenistycznej pochodzi grupa 17 rzeźb przedstawiających śmierć Niobidów – dzieło anonimowego twórcy powstałe ok. 320-280 r. p.n.e., którego centrum stanowiła postać Niobe z tulącą się do niej najmłodszą córką. Niemal komplet replik tego zespołu (odnaleziony w 1583 w Rzymie) znajduje się we florenckiej Galerii Uffizi[10]. Wiadomo, iż motyw ten odwzorowywały także greckie malowidła wazowe (np. krater Malarza Niobidów). Z licznych kopii i naśladownictw w epoce rzymskiej zachowały się reliefy.
W sztuce nowożytnej był to również temat podejmowany w malarstwie (np. przez Tintoretto czy J.L. Davida). W Polsce, zainspirowany rzeźbą nieborowską Konstanty Ildefons Gałczyński, był twórcą poematu Niobe (1958), do którego Kazimierz Serocki skomponował utwór wokalno-instrumentalny (1968).
Odkrycie w 1844 przez berlińskiego mineraloga H. Rose pierwiastka podobnego do tantalu, nasunęło mu myśl nazwania go niobem (obydwa występują w kolumbicie)[11].
Imię to nosiła w mitologii greckiej również pierwsza kobieta – córka Foroneusa (uważanego według tradycji argiwskiej za "pierwszego człowieka") i nimfy Laodyke. Była też pierwszą ludzką kochanką Zeusa, z którym miała syna Argosa, króla Foronei[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Tak według większości źródeł, np. u Jana Parandowskiego (Mitologia Greków i Rzymian, dz. cyt. poniżej, s. 149); także Vojtech Zamarovský, Bohovia a hrdinovia antických bájí, wyd. "Perfekt" a.s., Bratislava 1998, ISBN 80-8046-098-1, s. 304. Natomiast z Iliady Homera (XXIV, 602nn) wynika, że urodziła 6 synów i 6 córek.
- ↑ A.H. Petiscus, Der Olymp oder Mythologie der Griechen und Römer, Leipzig 1905, s. 57.
- ↑ Schmidt 2006 ↓, s. 69-70.
- ↑ a b c Grimal 2008 ↓, s. 252.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 333.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 247.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. 288.
- ↑ Grimal 2008 ↓, s. Tablica 1.
- ↑ Por. M. Pietrzykowski, Mitologia starożytnej Grecji, dz. cyt., s. 106.
- ↑ Piękna rzymska kopia głowy Niobe (z greckiego oryginału z IV w. p.n.e.) znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego w Nieborowie koło Łowicza.
- ↑ K. Kreyser, Śladami mitów..., dz. cyt., s. 65.
- ↑ L. Stankiewicz, Ilustrowany słownik mitologii..., dz. cyt., s. 263.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo we Wrocławiu, 2008. ISBN 978-83-04-04673-3.
- Lucyna Stankiewicz, Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Ossolineum, Wrocław 2008, ISBN 978-83-04-04768-6
- Jan Parandowski, Mitologia. Wierzenia i podania Greków i Rzymian, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1989, ISBN 80-8046-098-1
- Michał Pietrzykowski, Mitologia starożytnej Grecji, Andrzej Dulewicz (oprac.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1979, ISBN 83-221-0111-2, OCLC 830948513.
- Krystyna Kreyser, Śladami mitów starożytnej Grecji i Rzymu, Ludowa Spółdz. Wydawnicza, Warszawa 1972 ISBN 83-205-4167-0
- Joël Schmidt: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Katowice: Książnica, 2006, seria: Słowniki Encyklopedyczne Książnicy. ISBN 978-83-7132-841-1.
