Obserwowana wielkość gwiazdowa (także widzialna, pozorna lub widoma, oznaczana literą ) – wielkość gwiazdowa obiektu widzianego z Ziemi (przy założeniu braku atmosfery). Zależy od mocy promieniowania (jasności) gwiazdy i jej odległości od Ziemi.
Definicja
[edytuj | edytuj kod]Obserwowaną wielkość gwiazdową określa wzór:
gdzie:
- – natężenie oświetlenia powierzchni znajdującej się na Ziemi, prostopadłej do padającego promieniowania, pochodzącego z rozpatrywanego obiektu wyrażone w luksach (mierzone bolometrycznie, fotometrycznie lub oceniane wizualnie),
- – stała zależna od rodzaju wielkości obserwowanej.
Wzrost o 1 w skali magnitudo oznacza spadek jasności obiektu około 2,512 raza. Na podstawie własności logarytmów, wzór na różnicę jasności można przekształcić na wzór do obliczania stosunku jasności:
Dla wielkości wizualnej, stałą dobiera się tak, by najsłabsze gwiazdy widoczne gołym okiem miały jasność równą 6 magnitudo[1]. Standardowo dla wielkości wizualnej: [2].
Przykładowe obliczenia – Słońce i Księżyc
[edytuj | edytuj kod]Jaki jest stosunek jasności Słońca do jasności Księżyca w pełni?
Obserwowana jasność Słońca wynosi −26,74, a średnia jasność Księżyca w pełni wynosi −12,74.
Różnica jasności:
Stosunek jasności:
Słońce jest ok. 400 000 razy jaśniejsze od Księżyca w pełni.
Zakres fal
[edytuj | edytuj kod]Wielkość obserwowana zależy także od długości fali, na jaką czuły jest odbiornik, dlatego zazwyczaj podaje się, w jakim zakresie prowadzono obserwacje:
- – wielkość wizualna – natężenie w zakresie widmowym odpowiadającym maksimum czułości ludzkiego oka;
- – wielkość bolometryczna – określa natężenie światła wysyłanego przez obiekt we wszystkich długościach fali, pomijając pochłanianie przez atmosferę ziemską; gdzie to tak zwana poprawka bolometryczna;
- – wielkość fotograficzna – odbiornikiem jest ortochromatyczna klisza fotograficzna (obecnie nieużywana);
- – wielkość fotowizualna – odbiornikiem jest panchromatyczna klisza fotograficzna naświetlona przez odpowiednio dobrany filtr (umożliwia to uzyskanie charakterystyki czułości zbliżonej do ludzkiego oka).
Gołym okiem można w dobrych warunkach dostrzec maksymalnie gwiazdy do ok. 8m gwiazdowej wielkości wizualnej[3]. Jednak, w wyniku powszechnego zanieczyszczenia światłem w większości miejsc próg dostrzegalności jest obniżony – na niebie miejskim wynosi ok. 4m. W dobrych warunkach przez lornetkę można dostrzec obiekty do ok. 10m. Najsłabiej świecące obiekty obecnie obserwowane (przez Kosmiczny Teleskop Hubble’a) mają jasność ok. 28m.
Wartości wielkości widzialnych
[edytuj | edytuj kod]Maksymalne wielkości widzialne Słońca, Księżyca i planet
[edytuj | edytuj kod]- Słońce: –26,74m
- Księżyc w pełni: –12,71m
- Wenus (w pobliżu maksymalnej elongacji): –4,7m
- Mars (podczas wielkiej opozycji): –2,7m
- Jowisz: –2,5m
- Merkury (w pobliżu maksymalnej elongacji): –1,8m
- Saturn: ok. –0,2m
- Uran: ok. 5,5m
- Neptun: ok. 7,5m
Najjaśniejsze gwiazdy i ich wielkości widzialne
[edytuj | edytuj kod]- α CMa (Syriusz): –1,46m
- α Car (Kanopus): –0,74m
- α Cen (Alfa Centauri): –0,27m (układ podwójny jasnych gwiazd)
- α Boo (Arktur): –0,05m
- α Lyr (Wega): 0,03m (zmienna)
- α Aur (Kapella): 0,08m (zmienna)
- β Ori (Rigel): 0,13m (zmienna)
- α CMi (Procjon): 0,37m
- α Ori (Betelgeza): 0,42m (zmienna)
- α Eri (Achernar): 0,46m (zmienna)
- β Cen (Hadar): 0,58m
- α Cru (Acrux): 0,67m (układ podwójny jasnych gwiazd)
- α Aql (Altair): 0,76m
- α Tau (Aldebaran): 0,86m (zmienna)
- α Sco (Antares): 0,91m (zmienna)
- α Vir (Spica): 0,97m (zmienna)
Znane obiekty na niebie
[edytuj | edytuj kod]Większość wyników została obliczona na bazie wzorów, które opisano w artykule absolutna wielkość gwiazdowa. Do obliczeń przeważnie używana była jasność absolutna gwiazdy. Niektóre wyniki zostały zaokrąglone do 0,1 mag.
Wid. wielkość (V) | Obiekt |
---|---|
-67.57 | rozbłysk gamma GRB 080319B widziany z odległości 1 AU. Byłby on ponad 2×10^16 (20 biliardów) razy jaśniejszy od Słońca widzianego z Ziemi.[4] |
−41,49 | Cygnus OB2-12 widziana z odległości 1 jednostki astronomicznej (au) |
−41,05 | Ro Cassiopeiae widziana z odległości 1 jednostki astronomicznej (au) |
−39,66 | R136a1 widziana z odległości 1 jednostki astronomicznej (au) |
−39,40 | Rigel widziany z odległości 1 au; wyglądałby jak ogromna, jasna, niebieska kula o średnicy 35° |
−39,10 | minimalna jasność Betelgezy widzianej z odległości 1 au |
−36,83 | Antares widziany z odległości 1 au. |
−35,15 | Gwiazda Polarna widziana z odległości 1 au |
−32,25 | Aldebaran widziany z odległości 1 au |
−31,85 | Arktur widziany z odległości 1 au |
−30,95 | Wega widziana z odległości 1 au |
−30,10 | Syriusz widziany z odległości 1 au |
−29,30 | Słońce widziane z Merkurego w peryhelium |
−27,40 | Słońce widziane z Wenus w peryhelium |
−27,23 | Alfa Centauri A widziana z odległości 1 au |
−26,74 | Słońce widziane z Ziemi (ok. 400 000 razy jaśniejsze niż Księżyc w pełni) |
−25,60 | Słońce widziane z Marsa w aphelium |
−23,00 | Słońce widziane z Jowisza w aphelium |
−22,45 | Proxima Centauri widziana z powierzchni planety Proximy b |
−21,7 | Słońce widziane z Saturna w aphelium |
−20,2 | Słońce widziane z Urana w aphelium |
−19,3 | Słońce widziane z Neptuna |
−18,8 | Słońce widziane z pokładu sondy New Horizons (w dniu 1 czerwca 2017 roku, odległość 38,57 au)[5] |
−18,2 | Słońce widziane z Plutona w aphelium |
−16,7 | Słońce widziane z Eris w aphelium |
−16,3 | Słońce widziane z pokładu sondy Pioneer 10, z odległości 118,59 au (w dniu 1 czerwca 2017 roku)[5] |
−16,0 | Słońce widziane z pokładu sondy Voyager 1, z odległości 138,69 au (w dniu 1 czerwca 2017 roku)[5] |
−16,0 | Proxima Centauri widziana z odległości 1 au[a] |
−14,20 | stopień jasności jednego Luksa[6][7] |
−13,38 | jasność Deneba widzianego z odległości 1 parseka (odległość o ok. 1 rok świetlny mniejsza niż odległość od Słońca do gwiazdy Proxima Centauri)[8] |
−12,90 | maksymalna teoretyczna jasność Księżyca w pełni, będącego w perygeum i peryhelium jednocześnie (jasność Księżyca, będącego w średniej odległości 384 000 km od Ziemi, wynosi −12,74 mag[9], jednak w obu przypadkach Księżyc jest w rzeczywistości jaśniejszy o ok. 0,18 mag – przy uwzględnieniu efektu Opozycji) |
−11,20 | Słońce widziane z Sedny w aphelium |
−10,00 | Kometa Ikeya-Seki (1965), będąca najjaśniejszą kometą z Grupy Kreutza z czasów współczesnych[10] |
−7,50 | supernowa SN 1006 z roku 1006 w czasie największej jasności (odległa o 7200 lat świetlnych)[11] |
−6,50 | całkowita, zintegrowana jasność nocnego nieba widzianego z Ziemi |
−6,27 | Alfa Centauri A widziana z powierzchni planety Proximy b |
−6,00 | supernowa (SN 1054), widziana w roku 1054 (odległa o 6500 lat świetlnych)[12] |
−5,90 | Międzynarodowa Stacja Kosmiczna (gdy znajduje się najbliżej Ziemi i jest w pełni oświetlona przez Słońce)[13] |
- 5,50 | maksymalna jasność komety C/2006 P1 (McNaught) w dniach 13 i 14 stycznia 2007 roku[14] |
−4,89 | maksymalna jasność Wenus, gdy jest oświetlony jej sierp (nastąpiło to np. 18 grudnia 2013)[15] |
−4,00 | najsłabsze obiekty widziane gołym okiem w ciągu dnia, gdy Słońce jest wysoko nad horyzontem |
−3,99 | maksymalna jasność Epsilon Canis Majoris 4,7 miliona lat temu, najjaśniejszej gwiazda w ciągu ostatnich oraz następnych 5 milionów lat |
−3,82 | minimalna jasność Wenus, gdy znajduje się po drugiej stronie Słońca |
−2,94 | maksymalna jasność Jowisza[16] |
−2,91 | maksymalna jasność Marsa[17] |
−2,50 | najsłabsze obiekty widzialne gołym okiem w ciągu dnia, gdy Słońce jest poniżej 10° nad horyzontem |
−2,50 | minimalna jasność Księżyca w nowiu[potrzebny przypis] |
−2,45 | maksymalna jasność Merkurego w koniunkcji (w przeciwieństwie do Wenus, Merkury jest najjaśniejszy, gdy znajduje się po drugiej stronie Słońca) |
−1,61 | minimalna jasność Jowisza |
−1,47 | Syriusz, obecnie najjaśniejsza gwiazda (poza Słońcem) obserwowana w świetle widzialnym[18] |
−0,83 | Eta Carinae – obserwowalna jasność jako Fałszywej supernowej w kwietniu 1843 |
−0,72 | Kanopus, druga pod względem jasności gwiazda na niebie[19] |
−0,49 | maksymalna jasność Saturna będącego w opozycji (2003, 2018) |
-0,3 | szacunkowa jasność Komety Halleya widzianej z Ziemi podczas jej przelotu w 2061 roku. |
−0,27 | całkowita jasność układu Alfa Centauri; trzecia pod względem jasności gwiazda, obserwowalna gołym okiem |
−0,04 | Arktur, czwarta pod względem jasności gwiazda obserwowalna gołym okiem[20] |
−0,01 | czwarta pod względem jasności „pojedyncza” gwiazda widoczna za pomocą teleskopu – Alfa Centauri A |
+0,03 | Wega, której jasność była pierwotnie uznana za „punkt zero” skali wielkości gwiazdowych[21] |
+0,50 | Słońce widziane z układu Alfa Centauri |
1,47 | minimalna jasność Saturna |
1,84 | minimalna jasność Marsa |
3,03 | supernowa SN 1987A w Wielkim Obłoku Magellana w odległości 160 000 lat świetlnych |
od 3 do 4 | najsłabsze gwiazdy widzialne gołym okiem w środowisku miejskim |
3,44 | Galaktyka Andromedy (M31)[22] |
4,50 | Messier 41, gromada otwarta, którą prawdopodobnie znał Arystoteles[23] |
4,61 | maksymalna jasność Ganimedesa (księżyc Jowisza, największy z księżyców w Układzie Słonecznym) |
4,83 | absolutna wielkość gwiazdowa Słońca[24] |
5,20 | maksymalna jasność asteroidy Westa |
5,32 | maksymalna jasność Urana[25] |
od 5,6 do 6 | najsłabsze obiekty widzialne gołym okiem na niebie podmiejskim |
5,72 | galaktyka spiralna M33, używana jako obiekt do testowania tzw. gołego oka, widziana na ciemnym niebie[26][27] |
5,73 | minimalna jasność Merkurego |
5,80 | szacunkowa szczytowa widoczna jasność rozbłysku gamma GRB 080319B widzianego na Ziemi 19 marca 2008, z odległości 7,5 miliarda lat świetlnych |
5,95 | minimalna jasność Urana |
6,49 | maksymalna jasność asteroidy Pallas |
6,50 | przybliżona jasność gwiazd widocznych gołym okiem "przeciętnego obserwatora" w bardzo dobrych warunkach. Na niebie widocznych jest ok. 9500 obiektów jaśniejszych niż 6,5 mag[28]. |
od 6,6 do 7 | najsłabsze obiekty, widzialne gołym okiem na niebie wiejskim |
6,64 | maksymalna jasność planety karłowatej Ceres, krążącej w pasie planetoid |
6,75 | maksymalna jasność asteroidy Iris |
6,90 | galaktyka spiralna M81, będąca ekstremalnym testem „gołego oka”. Widziana na niebie najwyższej klasy w Skali Bortle’a, obserwacja tego obiektu jest najwyższą próbą wzroku człowieka[29]. |
od 7 do 8 | ekstremalny limit "gołego oka". Klasa 1 w Skali Bortle’a, czyli najciemniejsze obiekty nieba, jakie można oglądać z Ziemi[30] |
7,78 | maksymalna jasność Neptuna[31] |
8,02 | minimalna jasność Neptuna |
8,28 | maksymalna jasność Tytana[32], największego księżyca Saturna, średnia jasność wynosi 8,4[33] |
8,65 | jasność Syriusza B[34] |
8,94 | maksymalna jasność asteroidy (10) Hygiea[35] |
9,50 | najsłabsze obiekty widoczne przy użyciu powszechnej lornetki 7x50 w warunkach nieba podmiejskiego[b][36] |
10,20 | maksymalna jasność Japeta, księżyca Saturna (średnia jasność: 11 mag)[32] |
11,13 | jasność Proximy Centauri, najbliższej gwiazdy |
12,91 | najjaśniejszy kwazar 3C 273 (Odległość jasnościowa rzędu 2,4 miliarda lat świetlnych) |
13,47 | maksymalna jasność Trytona[33] |
13,65 | maksymalna jasność Plutona (725 razy słabszy niż jasność 6,5 mag – średni limit jasności widzialnej gołym okiem) |
13,90 | jasność Tytanii, największego księżyca Urana[37] |
14,70 | jasność galaktyki IC 1101, największej znanej galaktyki pod względem rozmiarów[38] |
15,20 | średni limit jasności obiektów dostrzegalnych za pomocą teleskopu o średnicy 30 cm[potrzebny przypis] |
15,40 | maksymalna jasność Chirona, należącego do planetoid z grupy centaurów |
16,80 | maksymalna jasność Charona, księżyca Plutona (średnia jasność: 17,24 mag) |
16,80 | jasność planety karłowatej Makemake, będącej w opozycji |
17,27 | jasność planety karłowatej Haumea, będącej w opozycji |
18,70 | jasność planety karłowatej Eris, będącej w opozycji |
20,70 | Callirrhoe, księżyc Jowisza o średnicy ok. 8 km |
22,00 | średni limit jasności obiektów widzianych za pomocą 24-calowego teleskopu Ritcheya–Chrétiena[39] |
22,80 | jasność układu podwójnego Luhman 16; są to najbliższe brązowe karły (pojedyncze jasności składników: Luhman 16A = 23,25, Luhman 16B = 24,07)[40] |
22,91 | maksymalna jasność Hydry, księżyca Plutona |
23,10 | jasność Dysnomii, księżyca planety karłowatej Eris |
23,38 | maksymalna jasność Nixa, księżyca Plutona |
24,80 | najsłabszy obiekt uwieczniony na amatorskim zdjęciu: kwazar CFHQS J1641 +3755[41][42] |
25,00 | Fenrir, księżyc Saturna (średnica: ok. 4 km) |
25,10 | S/2015 (136472) 1, księżyc planety karłowatej Makemake (średnica: ok. 175 km) |
25,30 | Obiekt transneptunowy 2018 AG37 widziany z Ziemi; Jest to najdalszy znany obserwowalny obiekt w Układzie Słonecznym, w odległości około 132 AU (19,7 miliarda km) od Słońca |
26,00 | najsłabsze obiekty widoczne w świetle widzialnym przez Teleskopy Kecka (o średnicy 10 metrów)[43] |
26,20 | Obiekt transneptunowy 2015 TH367 widziany z Ziemi; Ma ok. 200 km srednicy i jest oddalony o około 90 AU (13 miliardów km) od Słońca; jego jasność jest ok. 75 milionów razy mniejsza od najsłabszych obiektów obserwowalnych gołym okiem (por. jasność o wartości 6,5 mag.) |
27,70 | Najsłabsze obiekty obserwowalne za pomocą pojedynczego naziemnego teleskopu klasy 8 metrów, takiego jak Teleskop Subaru, przy czasie ekspozycji 10 godzin[44] |
28,00 | jasność Jowisza, gdyby znajdował się w odległości 5000 au od Słońca[45] |
28,20 | Kometa Halleya w 2003 roku, gdy była w odległości 28 au od Słońca[46] |
28,40 | asteroida 2003 BH91 widziana z orbity okołoziemskiej. Jest to ok. 15-kilometrowy obiekt z Pasa Kuipera odkryty przez HST w 2003 roku; jest to zarazem najsłabsza znana bezpośrednio obserwowana asteroida. |
29,00 | najsłabszy obiekt odkryty przy użyciu VLT[47] |
29,4 | Galaktyka JADES-GS-z13-0, odkryta przez Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba. Jeden z najdalszych odkrytych obiektów[48] |
31,50 | najsłabsze obiekty obserwowane w świetle widzialnym za pomocą Teleskopu Hubble’a[49] |
+34 | Najsłabsze obiekty obserwowalne w świetle widzialnym za pomocą Kosmicznego Teleskopu Jamesa Webba[50] |
35,00 | szacowana jasność nienazwanej asteroidy widzianej z orbity okołoziemskiej. Jest ona najciemniejszą znaną asteroidą, obiektem z Pasa Kuipera o średnicy 950 metrów. Odkryta przez Teleskop Hubble'a w 2009 roku (w wyniku jej przejścia na tle gwiazdy.)[51] |
35,00 | szacowana jasność LBV 1806-20 w świetle widzialnym z uwzględnieniem Ekstynkcji międzygwiazdowej; obiekt ten jest niebieską gwiazdą zmienną i zarazem najjaśniejszą znaną gwiazdą |
36,00 | szacowany limit jasności obiektów, które będzie można obserwować za pomocą planowanego teleskopu E-ELT[52] |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Obliczono na podstawie stosunku jasności wizualnej gwiazdy do jasności Słońca.
- ↑ Lornetka ta pozwoli nam obserwować obiekty ok. 49 razy słabsze niż te, obserwowane gołym okiem, gdyż jej jasność względna to (50/7)2 = 49. Zgodnie ze wzorem na stosunek jasności obiektów: 2,5124,2 = 49, zatem – w danych warunkach – lornetka pozwoli nam obserwować obiekty słabsze o ok. 4,2 magnitudo niż te, obserwowane gołym okiem.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jasność. [w:] Encyklopedia WIEM [on-line]. [dostęp 2012-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-10)].
- ↑ Tomasz Szymczyk, et al.: Tablice matematyczne, fizyczne, chemiczne, astronomiczne. Bielsko-Biała: PPU PARK, 2001, s. 382. ISBN 83-7266-054-9.
- ↑ Ciemne Niebo.
- ↑ Pi of the Sky observation of GRB080319B the brightest ever gamma-ray burst.. Pi of the Sky, 2008-03-21. [dostęp 2008-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-09)]. (ang.).
- ↑ a b c Pojazdy kosmiczne opuszczające Układ Słoneczny [online], www.heavens-above.com [dostęp 2017-06-01] .
- ↑ Introduction to Astrophysics: The Stars – Jean Dufay, page 3.
- ↑ Ian S. McLean , Electronic imaging in astronomy: detectors and instrumentation, wyd. 2nd ed, Berlin: Springer, 2008, s. 529, ISBN 3-540-76582-4, OCLC 288471358 .
- ↑ F. Schiller, N. Przybilla. Quantitative spectroscopy of Deneb. „Astronomy & Astrophysics”. 479 (3), s. 849–858, 2008. DOI: 10.1051/0004-6361:20078590. arXiv:0712.0040. Bibcode: 2008A&A...479..849S.
- ↑ Moon Fact Sheet. nssdc.gsfc.nasa.gov. [dostęp 2015-12-31].
- ↑ Brightest comets seen since 1935. International Comet Quarterly. [dostęp 2011-12-18].
- ↑ P. Frank Winkler, Gaurav Gupta, Knox S. Long. The SN 1006 Remnant: Optical Proper Motions, Deep Imaging, Distance, and Brightness at Maximum. „The Astrophysical Journal”. s. 324–335. DOI: 10.1086/345985. arXiv:astro-ph/0208415. ISSN 0004-637X. [dostęp 2015-12-31]. (ang.).
- ↑ Supernova 1054 – Creation of the Crab Nebula. messier.seds.org. [dostęp 2015-12-31].
- ↑ ISS Information – Heavens-above.com. Heavens-above. [dostęp 2007-12-22].
- ↑ C/2006 P1 ( McNaught ) [online], aerith.net [dostęp 2020-04-13] .
- ↑ Horizons Web Interface.
- ↑ Jupiter Fact Sheet [online], nssdc.gsfc.nasa.gov [dostęp 2015-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2010-01-03] .
- ↑ Mars Fact Sheet [online], nssdc.gsfc.nasa.gov [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Sirius [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Canopus [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Arcturus [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Vega [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ M31 [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ M41 possibly recorded by Aristotle. SEDS (Students for the Exploration and Development of Space), 2006-07-28. [dostęp 2009-11-29].
- ↑ Słońce, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Uranus Fact Sheet [online], nssdc.gsfc.nasa.gov [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ SIMBAD-M33. SIMBAD Astronomical Database. [dostęp 2009-11-28].
- ↑ Jerry Lodriguss: M33 (Triangulum Galaxy). 1993. [dostęp 2009-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-15)]. (shows b mag not v mag).
- ↑ SIMBAD query result [online], simbad.u-strasbg.fr [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Messier 81. SEDS (Students for the Exploration and Development of Space), 2007-09-02. [dostęp 2009-11-28].
- ↑ John E. Bortle: The Bortle Dark-Sky Scale. Sky & Telescope, February 2001. [dostęp 2009-11-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-23)].
- ↑ Neptune Fact Sheet [online], nssdc.gsfc.nasa.gov [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ a b ARVAL – Classic Satellites of the Solar System [online], www.oarval.org [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ a b Planetary Satellite Physical Parameters [online], ssd.jpl.nasa.gov [dostęp 2015-12-31] .
- ↑ Syriusz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-01-31] .
- ↑ AstDyS [online], hamilton.dm.unipi.it [dostęp 2015-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2012-12-19] .
- ↑ Cloudy Nights Telescope Review [online] .
- ↑ Bill Newton, Philip Teece: The guide to amateur astronomy. Cambridge University Press, 1995, s. 109. ISBN 978-0-521-44492-7.
- ↑ The Largest Galaxy In the Known Universe: IC 1101 [online], futurism.com [dostęp 2017-11-25] (ang.).
- ↑ Steve Cullen (sgcullen): 17 New Asteroids Found by LightBuckets. LightBuckets, 2009-10-05. [dostęp 2009-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-31)].
- ↑ Boffin, H.M.J.. Possible astrometric discovery of a substellar companion to the closest binary brown dwarf system WISE J104915.57–531906.1. „Astronomy and Astrophysics”. 561, s. 5, 2014. DOI: 10.1051/0004-6361/201322975. arXiv:1312.1303. Bibcode: 2014A&A...561L...4B. (ang.).
- ↑ Cooperation with Ken Crawford.
- ↑ CRedshift 6 Quasar (CFHQS J1641 +3755).
- ↑ http://www2.keck.hawaii.edu/optics/lgsao/nirc2sens.html (retrieved Jan 28 2016).
- ↑ What is the faintest object imaged by ground-based telescopes?, by: The Editors of Sky Telescope, 24 July 2006
- ↑ Różnica magnitudo wynosi 2,512·log10[(5000/5)2·(4999/4)2] ≈ 30,6, zatem Jowisz będzie słabszy o 30,6 mag, będąc w odległości 5000 au.
- ↑ New Image of Comet Halley in the Cold. ESO, 2003-09-01. [dostęp 2009-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-01)].
- ↑ ESO [online], eso.org [dostęp 2024-05-18] (ang.).
- ↑ B. E. Robertson. Identification and properties of intense star-forming galaxies at redshifts z > 10. „Nature Astronomy”. 7 (5), s. 611–621, 2023. DOI: 10.1038/s41550-023-01921-1. arXiv:2212.04480. Bibcode: 2023NatAs...7..611R. (ang.)..
- ↑ The HST eXtreme Deep Field XDF: Combining all ACS and WFC3/IR Data on the HUDF Region into the Deepest Field Ever.
- ↑ Teleskopy [online], www.jaymaron.com [dostęp 2024-04-24] .
- ↑ Hubble Finds Smallest Kuiper Belt Object Ever Seen. [w:] NASA [on-line]. [dostęp 2018-03-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-09)]. (ang.).
- ↑ Visual Observing, [w:] C.R. Kitchin , Telescopes and Techniques, wyd. 3rd, Springer, s. 170 .