Ofiara – podstawowa, obok modlitwy, forma kultu religijnego[1], występująca we wszystkich religiach, począwszy od pierwotnych do najbardziej rozwiniętych. Polega na składaniu darów bóstwu. Często łączona z ucztą religijną.
Motyw ofiary
[edytuj | edytuj kod]Celem ofiarodawcy jest: pokuta lub przebłaganie bóstwa, oddanie mu hołdu, poddanie się jego woli, prośba o jego przychylność, rodzaj pobożnego handlu na zasadzie „ja Tobie, Ty mnie", „daję abyś dał". Bywa też, że nabiera charakteru magicznego[2]. Wysokość i wartość składanej ofiary jest uznaniowa, subiektywna i uwarunkowana trybem życia ofiarodawców.
Nazwy i rodzaje ofiar
[edytuj | edytuj kod]W wierzeniach Słowian ofiarę nazywano obiatą, trzebą lub żertwą.
Ofiary z ludzi
[edytuj | edytuj kod]W wielu kulturach, za najbardziej cenny dar dla bóstwa uważano krwawe ofiary z ludzi (osób dorosłych, ale także z dzieci[3] i władców[4]) i zwierząt. Np. na terenie Peru na szczytach gór lub wulkanów (np. Ampato i Pitchu Pitchu) archeolodzy odnajdują szczątki dzieci sprzed ok. 500 lat. Inkowie składali dzieci w ramach tzw. rytuału capacocha. Pierwszym, który odkrył zmumifikowane szczątki tych dzieci był Dr Johan Reihard. Były wkopane w pozycji siedzącej w kamienne prostokątne platformy. Według Dagmary Sochy, bioarcheolożki z Centrum Badań Andyjskich Uniwersytetu Warszawskiego (CEAC) w Cuzco, Inkowie wierzyli, że w swej niewinności dzieci poprzez ofiarę miały stać się pośrednikami między bogami i ludźmi. Inkowie chcieli w ten sposób łatwiej nakłonić bogów do podjęcia sprzyjających dla siebie decyzji[5] .
Z czasem ofiary z ludzi zastąpiono ofiarami ze zwierząt lub ofiarą symboliczną (kukły, na które upuszczano kilka kropel krwi).
Judaizm od początku zwalczał tego typu ofiary z ludzi. Opowieścią mającą charakter programowy było ofiarowanie Izaaka przez Abrahama (Księga Rodzaju 22). Opowiadanie to mogło być wytłumaczeniem, dlaczego w świątyniach izraelskich nie składano w dzieci w ofierze, podczas gdy czyniono to w świątyniach kananejskich[6]
Społeczności rolnicze
[edytuj | edytuj kod]Społeczności rolnicze obok krwawych ofiar praktykowały ofiary z plonów. Rozwój kultu religijnego spowodował ustalenie określonych pór i miejsc na składanie poszczególnych ofiar. W ten sposób rozwijała się siatka stałych miejsc świętych (gaje, jaskinie, kamienie, rzeki). Z czasem w miejscach świętych na wzór pałaców królewskich zaczęto wznosić przybytki bóstwom ze służącymi-kapłanami. Te z kolei przekształciły się w świątynie, których okazałość zależała od potęgi danego kultu.
Krwawe ofiary przygotowywała do składania określona i znająca się na przypisach religijnych osoba. Dokonywała czynności rzeźniczych sama bądź nadzorowała poprawność ich wykonywania przez swoich pomocników. Gdy rozwinął się stan kapłański, ofiarnik-rzeźnik stał na straży ceremonii zabicia i rozdzielenia mięsa ofiarnego. Początkowo mięso palono lub opiekano nad świętym ogniskiem, z czasem święte miejsce przekształciło się w ołtarz, przed którym wznoszono świątynię. Później ołtarze zaczęto umieszczać w obrębie murów świątynnych.
Rodzajem ofiary religijnej było także palenie kadzidła i okadzanie dymem miejsc świętych. Okadzanie miejsc świętych wywodzi się ze wschodnich tradycji świeckich, zgodnie z którymi dym kadzidła wdychano po ucztach[7].
Wielkie religie
[edytuj | edytuj kod]Hinduizm
[edytuj | edytuj kod]W hinduizmie od czasów upaniszad popularyzowano interioryzację ofiary w procesie indywidualnej sadhany.
Judaizm
[edytuj | edytuj kod]W historii religii Izraela, w Judaizme, praktyka i rozumienie ofiary doznało ogromnej ewolucji, od prymitywnych rytuałów nomadów do złożonego kultu w Świątyni jerozolimskiej[8]. Po zburzeniu Świątyni w 70 r. n.e., w kulcie synagogalnym ofiary fizyczne zostały zastąpione przez „pamiątkę”, której towarzyszą modlitwy konsekrujące ofiarę (Aboda). Odmawiano je przy składaniu ofiar, gdy jeszcze kult świątynny się odbywał.
Chrześcijaństwo
[edytuj | edytuj kod]W religii chrześcijańskiej składanie starotestamentowe ofiar zostało zastąpione przez jednorazową doskonałą ofiarę Jezusa Chrystusa, który umarł na krzyżu za grzechy ludzkości. W katolicyzmie i prawosławiu ofiara Chrystusa jest sakramentalnie uobecniana podczas Eucharystii[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ B. Walendowska, Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, s. 266.
- ↑ Leksykon religioznawczy. Warszawa: Wydawnictwo Współczesne, 1988, s. 184.
- ↑ Ofiary z najbliższych. Początki życia osiadłego. Bóg dzikiej przyrody i ofiary z dzieci, w: G. Baudler, Bóg i kobieta. historia przemocy, seksualizmu i religii, s. 81, 124–134.
- ↑ Ofiary z najbliższych. Początki życia osiadłego. Bóg dzikiej przyrody i ofiary z dzieci, w: G. Baudler, Bóg i kobieta. historia przemocy, seksualizmu i religii, s. 78.
- ↑ Zdziebłowski 2019 ↓.
- ↑ Por. Biblia Jerozolimska, przypis do rozdziału Rdz 22.
- ↑ J. Keller, Religia, w: Zarys dziejów religii, red. J. Keller, s. 21–22.
- ↑ Hauret 1994 ↓, s. 610-611.
- ↑ Katechizm Kościoła Katolickiego [online], p.1330 [dostęp 2018-01-24] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Baudler G., Bóg i kobieta. historia przemocy, seksualizmu i religii, Łódź 1995. ISBN 83-85732-25-X.
- Zarys dziejów religii, Józef Keller (red.), Józef Bielawski, Warszawa: „Iskry”, 1986, ISBN 83-207-0849-4, OCLC 830217472 .
- Charles Hauret: Ofiara. W: Słownik teologii biblijnej. X. Léon-Dufour (red.), K. Romaniuk (tłum. i oprac.). Wyd. 4. Poznań: Pallottinum, 1994, s. 610-113. ISBN 83-7014-224-9.
- Szymon Zdziebłowski: Naukowcy: dzieci składane w ofierze przez Inków pochodziły z całego imperium. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. 23.09.2019. [dostęp 2020-12-02].