Okolicznik – część zdania, która pełni funkcję określającą orzeczenie. Uzupełnia czasownik o dodatkowe elementy. Pozostaje on ze swoim członem nadrzędnym w związku przynależności.
Czasami trudno wskazać, czy określona część zdania jest okolicznikiem czy dopełnieniem. Z pomocą przychodzi wtedy reguła, która mówi, że dopełnienie pozostaje ze swoim członem nadrzędnym w związku rządu (okolicznik pozostaje w związku przynależności)
Wyrażanie okolicznika
[edytuj | edytuj kod]Okolicznik może być wyrażony w zdaniu:
- zleksykalizowaną formą rzeczownika w funkcji przysłówka, np. Dokończę to zadanie rankiem. Burza przeszła bokiem. Uczył się nocami. Pocisk przeleciał górą.
- bezokolicznikiem np. Poszedł robić śniadanie. Idę spacerować (w jakim celu?), Poszedł zdawać egzamin.
- przysłówkiem np. Zagrał niewłaściwie. Mówić głośno. Trupio blady. Bardzo wysoko.
- zaimkiem przysłownym np. Kiedyś to zrobię.
- imiesłowem przysłówkowym współczesnym np. Śpiewał, jąkając się. Słuchać, milcząc. Iść, kulejąc.
- wyrażeniem przyimkowym w funkcji przysłówka, np. Idę do szkoły (dokąd?). Spojrzeć na kogo z uśmiechem (jak?).
- liczebnikiem np. Pobiegłem trzeci.
- wyrażeniem porównawczym typu: blady jak śnieg; głupi jak osioł; płakać jak bóbr; gdzie jak x jest równe bardzo.
- zleksykalizowanym wyrażeniem przyimkowym typu: po polsku, po francusku, z polska, z pańska, np. nosić się po polsku; mówić po angielsku.
Rodzaje okoliczników
[edytuj | edytuj kod]| Nazwa | Przykładowe zdanie |
|---|---|
| Okolicznik lokatywny miejsca | Maria stała przed domem. |
| Okolicznik ablatywny miejsca | Marta wróciła z Francji. |
| Okolicznik allatywny miejsca | Wrzuciła do wody. |
| Okolicznik perlatywny miejsca | Biegliśmy przez ogród. |
| Nazwa | Przykładowe zdanie |
|---|---|
| Okolicznik czasu | Jutro to zrobię. |
| Okolicznik częstotliwości | Rzadko zapominam o podlewaniu kwiatków. |
| Okolicznik prędkości | Jechał wolno. |
| Okolicznik dystrybutywny | Dostaliśmy po dwadzieścia złotych. |
Okoliczniki inne
[edytuj | edytuj kod]| Nazwa | Przykładowe zdanie |
|---|---|
| Okolicznik celu | Idę po truskawki. |
| Okolicznik przyczyny | Zmęczył się od jazdy. |
| Okolicznik skutku | Skutecznie ratował psa. |
| Okolicznik sposobu | Mówił z zaangażowaniem. |
| Okolicznik porównawczy | Uparł się jak osioł. |
| Okolicznik warunku | Przy szczęściu może to uczynię. |
| Okolicznik przyzwolenia | Mimo problemów udało mi się to skończyć. |
| Okolicznik względu | Jakościowo jest on tragiczny. |
| Okolicznik czynnika towarzyszącego | Rozstaliśmy się z żalem. |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Bąk: Gramatyka języka polskiego. Zarys popularny, Warszawa 1984.
- Janusz Strutyński, Gramatyka polska: wprowadzenie, fonetyka, fonologia, morfologia, składnia, wydania różne.
- Literatura dodatkowa
- Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, red. Topolińska Zuzanna, Warszawa 1998.
- Renata Grzegorczykowa: Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.
- Stanisław Jodłowski: Podstawy polskiej składni, Warszawa 1977.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Grzegorz Jagodziński, strona internetowa poświęcona gramatyce polskiej. grzegorj.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-02)].
Kontrola autorytatywna (complement):
