Operacja Walkiria (niem. Operation Walküre) – plan Wehrmachtu z okresu II wojny światowej w celu zapewnienia ciągłości władzy na wypadek zamieszek wewnętrznych, wykorzystany przez spiskowców dowodzonych przez Clausa von Stauffenberga w nieudanej próbie przejęcia władzy w Niemczech w kontekście zamachu na Adolfa Hitlera 20 lipca 1944.

Plan zakładał zajęcie strategicznych punktów Berlina i innych większych miast przez żołnierzy Armii Rezerwowej. Operację rozpoczynał rozkaz o kryptonimie Walkiria wydany osobiście przez Adolfa Hitlera i dowódcę Armii Rezerwowej.

W obliczu strat ponoszonych przez armię niemiecką na froncie wschodnim w wyniku nieprzygotowania do prowadzenia walk w warunkach zimowych – ponad 160 tysięcy zabitych do połowy grudnia 1941^[1] – dowódcy Wehrmachtu, generał Franz Halder i generał Friedrich Fromm, rozważali możliwości uzupełnienia sił na froncie. Zimą 1941 r. przygotowano serię rozkazów o kryptonimie “Walkiria” (niem. Walküre) i “Złoto Renu” (niem. Rheingold)^[a] rozpoczynających operację mobilizacji sił rezerwowych z terenu Niemiec: rekrutów w fazie szkolenia, rekonwalescentów oraz robotników^[1].

Wiosną 1942 plany mobilizacji sił rezerwowych zostały zrewidowane i oznaczone kryptonimami Walkiria I i Walkiria II^[1]. Celem operacji Walkiria I była organizacja sił rezerwowych na potrzeby frontu^[2]. Celem operacji Walkiria II miało być zorganizowanie gotowych do boju oddziałów w przypadku zamieszek wewnętrznych^[2]. Plany Walkirii posiadały najwyższy stopień tajności. Liczba osób zaangażowanych w przygotowania była zredukowana do niezbędnego minimum. Obowiązywał zakaz informacji o planach i przygotowaniach akcji agencji czy osób spoza Wehrmachtu^[3]. Gotowe rozkazy zdeponowano w zaklejonych kopertach w sejfach zastępców dowódców korpusów, dowódców okręgów wojskowych oraz gubernatorów wojskowych na terytoriach okupowanych^[4]. Rozkazy te straciły ważność w październiku 1942, kiedy to w ramach Walkirii zorganizowano pięć oddziałów, które wsparły armię na froncie^[4].

31 lipca 1943 rozkazy operacji Walkiria napisano na nowo^[4]. Plan miał być użyty do mobilizacji wojska w przypadku zamieszek wewnętrznych wskutek akcji sabotażowych czy powstania robotników przymusowych lub więźniów^[1]. Mobilizacji w poszczególnych okręgach wojskowych (niem. Wehrkreis) podlegali wszyscy rekruci i żołnierze odbywający szkolenie^[1].

Plan miał być realizowany dwustopniowo. Celem pierwszego etapu było zapewnienie w ciągu sześciu godzin gotowości bojowej (Walkiria I), a drugiego jak najszybsze uformowanie oddziałów gotowych do walki (Walkiria II)^[4]. Oprócz organizacji oddziałów bojowych, dowódcy okręgów wojskowych musieli zapewnić ochronę punktów strategicznych – mostów, elektrowni, nadajników radiowych itd.^[4] Podobnie jak w przypadku planów z 1942 r., nowe rozkazy Walkirii były ściśle tajne.

6 października 1943 generał Friedrich Olbricht wydał rozkazy uzupełniające w celu wzmocnienia oddziałów tworzonych w ramach planu Walkiria siłami Armii Polowej znajdującymi się tymczasowo na terenie Niemiec^[4].

6 lipca 1944 Hitler zdecydował, że w przypadku przeprowadzania operacji wojskowych na terenie Niemiec, dowódcy Wehrmachtu mieli mieć pełne uprawnienia, a przywódcy polityczni – gauleiterzy jako Komisarze Obrony Rzeszy mieli pełnić jedynie funkcje doradcze^[5].

 Osobny artykuł: Zamach 20 lipca.

Zrewidowane plany operacji Walkiria, skupiające dowodzenie akcją w rękach Wehrmachtu bez możliwości ingerencji politycznej członków NSDAP czy SS, świetnie nadawały się dla celów planowanego przez opozycjonistów wojskowych obalenia rządów Hitlera i przejęcia władzy w państwie^[5]. Ponadto ruchy mobilizacyjne armii w ramach Walkirii mogły pomóc wzbudzić wrażenie, że wysoko postawieni naziści próbują przejąć władzę po śmierci Hitlera^[6]. Przywódcy opozycjonistów w kręgach Wehrmachtu, Henning von Tresckow i Claus von Stauffenberg, wcześnie rozpoznali zalety wykorzystania planów operacji Walkiria dla celów planowanego zamachu stanu i od 1943 rozpoczęli dopasowywanie rozkazów dla potrzeb puczu, koncentrując się na szybkim wyeliminowaniu przywódców SS, SD, Gestapo i NSDAP. 11 lutego 1944 von Stauffenberg wydał instrukcję standaryzującą formację oddziałów oraz pozwalającą na szybką koncentrację wybranych sił wokół punktów kluczowych^[4].

Konspiranci stali jednak przed problemem zapewnienia punktualnego wydania rozkazu, który musiał być wydany przez dowódcę Armii Rezerwowej, wówczas generała Friedricha Fromma^[7]. Aby zapewnić pełną współpracę Fromma, spiskowcy musieli stworzyć taką sytuację, w której kooperacja byłaby najlepszą opcją dla generała – udany zamach na Hitlera^[8]. Ponadto puczyści musieli zatroszczyć się o to, by rozkazy Walkirii zostały wykonane jak najszybciej – w tym celu pozyskiwano sojuszników wśród dowódców oddziałów objętych Walkirią w poszczególnych okręgach wojskowych, organizowano ćwiczenia, m.in. w Berlinie i zbierano informacje o systemach bezpieczeństwa posterunków SS i siedzib partyjnych NSDAP^[8]. Jednak nawet perfekcyjne wykonanie rozkazów Walkirii nie zapewniało powodzenia operacji, należało jeszcze zminimalizować opór przywódców politycznych. W tym celu rozważano rozpowszechnienie wersji o puczu oficerów SS i zatajenie z początku śmierci Hitlera, tak by sprawiać wrażenie działania w obronie systemu^[9]. Kolejne rozkazy były opracowywane przez von Stauffenberga i von Tresckowa – planowano m.in. wprowadzenie stanu wyjątkowego, przejęcie pełni władzy przez Wehrmacht, aresztowanie wszystkich wysokich rangą przywódców partyjnych i dowódców SS czy wcielenie SS do armii^[9]. Opracowano również specjalne rozkazy zajęcia Berlina przez jednostki z Krampnitz, Döberitz i Poczdamu, bazujące na istniejących już wytycznych autoryzacji przez zastępców dowódców jednostek niezależnych działań w celu obrony kluczowej infrastruktury^[10]. Po raz pierwszy rozkaz zajęcia Berlina został wydany przez Olbrichta 15 lipca 1944 – wojsko było już w drodze do stolicy Rzeszy i zatrzymano je w ostatniej chwili. Całą akcję udało się utrzymać w tajemnicy pod przykrywką manewrów^[6].

20 lipca 1944 von Stauffenberg bezskutecznie wezwał Fromma do wydania rozkazu Walkirii. Feldmarszałek Wilhelm Keitel poinformował go w rozmowie telefonicznej o fiasku zamachu. Spiskowcy aresztowali generała Fromma. Von Stauffenberg natychmiast wydał rozkazy do puczu, alarmując oddziały w kraju i zagranicą. Wskutek blokady informacyjnej wprowadzonej przez von Stauffenberga, wiele oddziałów otrzymywało sprzeczne rozkazy – z Bendlerblocku i z Wilczego Szańca. Jednak z powodu niewystarczającej liczby telegrafistów potrafiących przesyłać tajne wiadomości, rozesłanie rozkazu do wszystkich okręgów wojskowych trwało zbyt długo, by wprowadzić plany Walkirii w życie przed kontrakcją nazistów. Bez współpracy Fromma nie doszło do planowanych aresztowań przywódców SS i SD. W berlińskim okręgu wojskowym plany Walkirii zainicjował telefonicznie podpułkownik w sztabie generalnym Robert Bernardis(inne języki), który nie miał do tego żadnych uprawnień, zdradzając swój udział w spisku. Bernardis został skazany przez Trybunał Ludowy (niem. Volksgerichtshof) na karę śmierci, która została wykonana 8 sierpnia 1944 w berlińskim więzieniu Plötzensee.

Postanowienia planu Walkirii zrealizowano niezależnie w Paryżu pod dowództwem generała von Stülpnagla^[11] i w Wiedniu pod dowództwem pułkownika Heinricha Kodrégo(inne języki), gdzie w szeroko zakrojonych akcjach aresztowano członków SS^[12]. Dopiero gdy dotarły wiadomości o klęsce zamachu, oddziały wierne Hitlerowi odzyskały kontrolę nad sytuacją.

Po wydarzeniach 20 lipca 1944 Hitler wycofał rozkazy Walkirii w ówczesnej formie. Dowództwo Armii Rezerwowej przekazał Heinrichowi Himmlerowi, który został odpowiedzialnym za bezpieczeństwo Rzeszy. Fromm, pomimo współpracy z nazistami, został skazany na karę śmierci za tchórzostwo – ponieważ nie działał kierowany lojalnością Hitlerowi, lecz własnym interesem. Karę wykonano 12 marca 1945 w Zuchthaus Brandenburg.

• Katja Gloger. Operation „Walküre”. „Der Stern”, 30. Juni 2004. [dostęp 2010-11-21]. (niem.). brak numeru strony
• Katja Gloger. Hitlers Rache. „Der Stern”, 7. Juli 2004. [dostęp 2010-11-21]. (niem.). brak numeru strony