Operacja jednostkowa – w inżynierii chemicznej jest to proces chemiczny lub fizyczny, który można opisać w granicach jednego modelu matematycznego. Przyjmuje się, że każdy ciąg operacji technologicznych da się sprowadzić do sumy określonych operacji jednostkowych.

Operacja jednostkowa nie jest tożsama z operacją zachodzącą w jednym aparacie instalacji przemysłowej. Niektóre aparaty realizują tylko jedną operację jednostkową, np. wymiennik ciepła realizuje tylko konwekcję wymuszoną. Często jednak w jednym aparacie ma miejsce kilka operacji jednostkowych naraz. Np. w reaktorze chemicznym może mieć jednocześnie miejsce mieszanie, konwekcja wymuszona, wrzenie i sedymentacja.

Operacje te dzieli się najczęściej na:

klasyczne

• mechaniczne
  • przepływy
  • mieszanie
  • rozdrabnianie
  • filtrowanie
  • sedymentacja
  • fluidyzacja
  • przesiewanie
  • odpylanie
• cieplne
  • przewodzenie
  • konwekcja wymuszona
  • konwekcja naturalna
  • promieniowanie
  • wrzenie
  • skraplanie
  • wymrażanie
• dyfuzyjne
  • destylacja
  • rektyfikacja
  • absorpcja
  • adsorpcja
  • desorpcja
  • ekstrakcja
  • ługowanie
  • krystalizacja
  • suszenie

membranowe

• ciśnieniowe
  • filtracja
  • mikrofiltracja
  • ultrafiltracja
  • nanofiltracja
  • odwrócona osmoza
  • separacja gazów
• cieplne
  • destylacja membranowa
  • destylacja próżniowa membranowa
• dyfuzyjne
  • perwaporacja
  • perstrakcja
  • dializa
  • ekstrakcja membranowa
  • absorpcja membranowa