Ten artykuł dotyczy rodzaju roślin. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Oset

Oset zwisły
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	oset
Nazwa systematyczna
Carduus L. Sp. Pl. 820. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny
Carduus nutans L.[3]
Synonimy
Clavena DC. Clomium Adans. Onopyxus Bubani Orthocentron Cass. Polycantha Hill Pternix Hill[4]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Oset (Carduus L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje 92 gatunki^[4]. Zasięg rodzaju obejmuje Europę, Azję i Afrykę, z czego 5 rośnie naturalnie w Polsce. Przedstawiciele rodzaju rozprzestrzenieni zostali także na innych kontynentach, także w Polsce rosną dwa gatunki obce zadomowione i cztery przejściowo dziczejące.

Znaczenie ekonomiczne roślin jest opisywane jako zasadniczo niekorzystne, ponieważ liczne gatunki rosną jako chwasty w uprawach ogrodowych i polowych, na plantacjach i pastwiskach^[5]. Kwiatostany ostu zwisłego C. nutans zmacerowane w wodzie przez kilka godzin używano dla przyśpieszenia zsiadania się mleka i przy wyrobie sera. Pozbawione kolców łodygi, młode liście i dna koszyczków są jadalne. Zebrane wiosną, obrane łodygi ostu łopianowatego C. personata opisywane są jako jedno z najsmaczniejszych warzyw rosnących dziko w Europie Środkowej^[6].

W języku potocznym nazwa „oset” jest stosowana także dla podobnych morfologicznie roślin należących do innych rodzajów.

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez Islandii) i Azję (bez części północno-wschodniej i południowo-wschodniej)^[4], a poza tym północną Afrykę i góry w strefie międzyzwrotnikowej tego kontynentu. Najbardziej zróżnicowany jest w basenie Morza Śródziemnego^[5][7]. W Europie rośnie 48 gatunków^[7].

Rośliny introdukowane z tego rodzaju występują w Ameryce Północnej (do szczególnie problematycznych w Stanach Zjednoczonych należy oset nastroszony C. acanthoides i oset włoski C. pycnocephalus)^[7], w Ameryce Południowej, południowej Afryce, w Australii i na subkontynencie indyjskim^[4].

Gatunki rodzime we florze Polski^[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej, druga według bazy taksonomicznej The Plants of the World (jeśli jest inna)

• oset łopianowaty Carduus personata (L.) Jacq.
• oset kędzierzawy Carduus crispus L.
• oset klapowany Carduus ×lobulatus Borbás
• oset pagórkowy Carduus collinus Waldst. & Kit.
• oset siny Carduus glaucus Baumg. ≡ Carduus defloratus subsp. glaucus (Rchb.f.) Nyman

Gatunki introdukowane – zadomowione i przejściowo dziczejące w Polsce^[8]

• oset haczykowaty Carduus hamulosus Ehrh. – efemerofit
• oset nastroszony Carduus acanthoides L. – antropofit zadomowiony
• oset wielkogłówkowy Carduus macrocephalus Desf. – efemerofit
• oset wąskokwiatowy Carduus tenuiflorus Curtis – efemerofit
• oset włoski Carduus pycnocephalus L. – efemerofit
• oset zwisły Carduus nutans L. – antropofit zadomowiony

Pokrój

Rośliny roczne, dwuletnie i rzadziej byliny osiągające do 2 m, rzadko do 4 m wysokości^[9]. Pędy wzniesione, słabiej lub mocniej rozgałęzione, zwykle mniej lub bardziej owłosione, rzadko nagie, zawsze kolczaste, łodyga kolczasto oskrzydlona^[9].

Liście

Skrętoległe, kolczaste (wyjątkiem o liściach bez kolców jest oset łopianowaty^[5]), z nasadami zbiegającymi wzdłuż łodygi (dlatego jest ona oskrzydlona)^[10]. Blaszka niepodzielona lub pierzastodzielna^[10].

Kwiaty

Zebrane w koszyczki tworzące się pojedynczo na szczytach pędów lub po kilka do 20 w gęstych skupieniach lub luźnych baldachogronach^[9]. Okrywa koszyczków kulistawa do walcowatej^[9], okryta licznymi, dachówkowato ułożonymi, lancetowatymi listkami, zwykle kolczasto zakończonymi^[10]. Dno kwiatostanu pokryte szczecinkowatymi plewinkami. Wszystkie kwiaty jednakowe, obupłciowe, o koronie rurkowatej, głęboko podzielonej (łatki równowąskie^[9]), purpurowej, czasem czerwonawej lub fioletowej. Pręciki o nitkach wolnych i owłosionych. Szyjka słupka na szczycie rozwidlona^[10].

Owoce

Niełupki nagie, odwrotnie jajowate^[10][5], na szczycie z drobnym, 5-łatkowym elajosomem (brak u ostu zwisłego^[5]) oraz wieloszeregowym puchem kielichowym złożonym z nierozgałęzionych i szorstkich włosków^[10].

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych Asteraceae, w jej obrębie klasyfikowany do podrodziny Carduoideae, plemienia Cardueae i podplemienia Carduinae^[11].

Wykaz gatunków^[4]

 Osobny artykuł: Oset (potocznie).

Nazwa „oset” w polskim nazewnictwie potocznym używana jest do różnych kolczastych roślin, nie tylko z rodzaju Carduus, ale także ostrożeń, dziewięćsił czy popłoch. Ze względu na rozpowszechnienie, najbardziej prawdopodobne jest, że w literaturze nienaukowej nazwą tą opisany jest ostrożeń polny. Również w literaturze naukowej odwołującej się do nazewnictwa potocznego (np. z zakresu ziołolecznictwa) stosowanie tej nazwy i utożsamianie z rodzajem Carduus może być mylące. Przykładowo, zapisy o jadalnym oście z dużym prawdopodobieństwem dotyczą ostrożnia łąkowego lub warzywnego^[12].