Spis treści
Osobowość
Osobowość – wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności). Jest to zespół względnie trwałych cech lub dyspozycji psychicznych jednostki, różniących ją od innych jednostek.
Osobowość – stosunkowo stałe cechy, dyspozycje czy właściwości jednostki, które nadają względną spójność jej zachowaniu.
Osobowość jest także definiowana jako charakterystyczny, względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno-przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
Osobowość – zespół stałych i zmiennych cech psychofizycznych, które są związane z wszystkimi działaniami, doznaniami i potrzebami osoby na poziomie fizjologicznym, charakteru, intelektu i duchowym[1].
Opis
[edytuj | edytuj kod]Nie jest jedynym wyznacznikiem działania – to, co i jak człowiek robi, zależy też od doraźnego stanu fizycznego i psychicznego, emocji, stopnia przygotowania do danego działania, motywacji, wiedzy i umiejętności czy warunków aktualnej sytuacji. Przykładowo analizy tego jak dobrze można przewidywać poziom wykonania pracy (ang. job performance) na podstawie testów osobowości, prowadzone w ramach najlepiej przebadanego w środowisku biznesowym modelu osobowości tzw. Wielkiej Piątki pokazały, że w zestawieniu z testami zdolności poznawczych (ang. General Mental Abilities), osobowości ma relatywnie niską wartość predykcyjną. Najsilniej powiązana z jakością pracy cecha osobowości - sumienności zwiększała trafność predykcyjną o ok. 8%, a otwartość na doświadczenia o ok. 6% pozostałe cechy, czyli ekstrawersja, ugodowość i stabilność emocjonalna pozwalały poprawić jakość przewidywania o mniej niż ok. 1% zmienności w zakresie poziomu wykonania pracy[2][3]. Oznacza to, że mając jedynie wynik w teście osobowości pracownika, nie jesteśmy w stanie dokładnie przewidzieć, jak pracownik ten będzie się w pracy zachowywał[4].
Rozwój osobowości
[edytuj | edytuj kod]Osobowość kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki. Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne. Kształtuje się przez doświadczenia, kontakty z osobami znaczącymi dla danej jednostki, role społeczne pełnione przez daną osobę, a także wydarzenia powtarzające się lub wyjątkowo silne.
Rozwija się stopniowo. W rezultacie utworzenia się osobowości człowiek osiąga zdolność przetwarzania napływających informacji, dzięki czemu tworzy sobie obraz świata i siebie, integruje techniki i sposoby ustosunkowania się do przedmiotów, osób, sytuacji, przez co jego zachowanie nabiera cech stałości i powtarzalności. Za przejaw zatrzymania rozwoju osobowości jednostki, uważa się nerwicę[5].
Mimo że teorie cech osobowości zakładają często ich znaczną niezmienność w dorosłości, część badań empirycznych wskazuje, że w cyklu życia[6], lub np. w rezultacie psychoterapii[7] bądź traumatycznych urazów, jak ilustruje przypadek Phineasa Gage'a, cechy te mogą jednak ulegać poważnym zmianom.
Teorie osobowości
[edytuj | edytuj kod]Teorie osobowości są ogólnymi teoriami zachowania. Tym odróżniają się od większości innych teorii psychologicznych, takich jak np. teorie spostrzegania, teorie uczenia się, teorie rozróżniania bodźców, które są teoriami jednej dziedziny i ograniczają się do mniejszego zakresu zachowań[8].
Różnorodne poglądy na konstrukcję osobowości człowieka doprowadziły do powstania licznych teorii:
- Psychodynamiczne
- Teoria freudowska – w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami; (zobacz też psychoanalityczna teoria osobowości);
- Teorie neopsychoanalityczne – podkreślają znaczenie podstawowych popędów oraz interakcji społecznych w kształtowaniu osobowości jednostki. Przedstawiciele: Carl Jung, Alfred Adler, Harry Stack Sullivan, Karen Horney, Erik Erikson;
- Teorie pola – traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji. Przedstawiciele: Kurt Goldstein;
- Teorie czynnikowe – przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania. Przedstawiciele: Joy Paul Guilford, Raymond Cattell, Hans Eysenck, Paul T. Costa i Robert R. McCrae.
- Teorie uczenia się – podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania. Przedstawiciele: Iwan Pawłow, Burrhus Skinner, Edward Thorndike, John Watson, John Dollard, Neal Miller, Leonard Berkowitz.
- Teoria uczenia się społecznego – zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości, tj. bodźce i wzmocnienia społeczne. Przedstawiciele: Albert Bandura, Julian Rotter.
- Teorie humanistyczne – Abraham Maslow, Carl Rogers, Frederick Perls, Kazimierz Dąbrowski;
- Teorie systemowe – Milton Erickson, Oscar Ichazo, Virginia Satir, Marian Mazur, (Systemowa teoria osobowości).
Typy osobowości według modelu DISC
[edytuj | edytuj kod]Model zakłada 4 główne typy osobowości[9]:
- Osobowość dominująca - charakteryzuje osobę aktywną i zorientowaną na zadania. Taka osobowość jest pobudzana przez wyzwania. Nie mają zdolności koncentrowania się na powtarzalnych zadaniach.
- Osobowość inicjatywna - profil tej osoby jest aktywny i nakierowany na ludzi. Brakuje im zdolności organizowania pracy, szczególnie prioretyzacji zdań, skrupulatności, koncentracji. Łatwo nawiązuje kontakty, jest empatyczna, ma zdolności perswazyjne i potrafi motywować innych.
- Osobowość stała - osobowość nastawiona na ludzi i reaktywna. Chętnie współpracuje z innymi lecz wolą mieć stałych współpracowników. Są skrupulatne w przestrzeganiu procedur. Brakuje im zdolności szybkiej adaptacji do zmian. Umiejętności naturalne to zdolność do aktywnego słuchania, wytrwałość w dążeniu do celu, lojalność i cierpliwość.
- Osobowość skrupulatna - nakierowana na zadania i reaktywna. Liczy się dokładność i jakość wykonanej pracy. Opanowana i krytyczna. Umiejętności naturalne to dyplomacja, rzeczowa argumentacja, organizowanie i planowanie pracy.
Narzędzia służące do badania i opisu osobowości
[edytuj | edytuj kod]W praktyce terapeutycznej i naukowo-badawczej wykorzystywany jest szereg narzędzi psychometrycznych, które służą do badania i opisu osobowości. Ułatwiają one diagnostykę i różnicowanie, jak również pozwalają na monitorowanie zmian dotyczących równych aspektów osobowości. Do często stosowanych narzędzi tego typu należą: Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości MMPI-2, Inwentarz Osobowości NEO-FFI, Kwestionariusz Osobowości Eysencka EPQ-R, Kwestionariusz osobowości nerwicowej KON-2006, Kwestionariusz osobowości Cattela 16PF, Lista Przymiotnikowa ACL[10][11][12].
Dostępne są także darmowe lub częściowo darmowe (np.: do celów badawczych, niekomercyjnych) testy osobowości o rzetelnym podłożu naukowym np.: HEXACO-PI-R[13], International Personality Item Pool (IPIP)[14], TEN ITEM PERSONALITY MEASURE (TIPI)[15], The BFI-10[16], INTERNATIONAL PERSONALITY ITEM POOL POLISH VERSION[17].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- temperament
- charakter
- charakterologia
- osobowość (psychoanaliza)
- osobowość społeczna
- podosobowość
- zaburzenie osobowości
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Odkryj swoją osobowość i stwórz strategię negocjacji na miarę jej potrzeb. W: Adrian Horzyk: NEGOCJACJE. Sprawdzone Strategie.. Wyd. 1. Warszawa: EDGARD, 2012, s. 192, seria: Samo Sedno. ISBN 978-83-7788-168-2.
- ↑ F.L. Schmidt , J.E. Hunter , The validity and utility of selection methods in personnel psychology: Practical and theoretical implications of 85 years of research findings., „Psychological Bulletin”, 124 (2), 1998, DOI: 10.1037/0033-2909.124.2.262 .
- ↑ Frank L. Schmidt , In-Sue Oh , Jonathan A. Shaffer , The Validity and Utility of Selection Methods in Personnel Psychology: Practical and Theoretical Implications of 100 Years of Research Findings, „Working Paper”, 2016, DOI: 10.13140/RG.2.2.18843.26400 .
- ↑ r, Czy testy osobowości w biznesie to strata czasu i pieniędzy? [online], Evidence-Based HR, 27 lipca 2021 [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ Ole Vedfelt: Kobiecość w mężczyźnie. Piotr Billig (tł.). Wyd. 2. Warszawa: ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury, 2004, s. 22, seria: Biblioteka jungowska. ISBN 83-85713-46-8.
- ↑ Mathew A. Harris i inni, Personality Stability From Age 14 to Age 77 Years, „Psychology and Aging”, 31 (8), 2017, s. 862–874, DOI: 10.1037/pag0000133, ISSN 0882-7974, PMID: 27929341, PMCID: PMC5144810 [dostęp 2017-02-09] .
- ↑ Brent W. Roberts i inni, A systematic review of personality trait change through intervention., „Psychological Bulletin”, 143 (2), s. 117–141, DOI: 10.1037/bul0000088 [dostęp 2017-02-09] .
- ↑ Hall S., Lindzey G. Teorie osobowości PWN 1990, ISBN 83-01-09240-8, s. 27.
- ↑ Project Management - efektywne zarządzanie przedsięwzięciami. Tom II., Warszawa: WEKA - Wydawnictwo Informacji Zawodowej, 2002 .
- ↑ Camara, W. J., Nathan, J. S., & Puente, A. E. (2000). "Psychological test usage: Implications in professional psychology". Professional Psychology: Research and Practice 31 (2): 141–154.doi:10.1037/0735-7028.31.2.141. [dostęp 2014-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-01-04)].
- ↑ Butcher, J. N., & Williams, C. L. (2009). "Personality assessment with the mmpi-2: historical roots, international adaptations, and current challenges". Applied Psychology: Health and Well-Being 1(1): 105–135. doi:10.1111/j.1758-0854.2008.01007
- ↑ Aleksandrowicz JW, Klasa K, Sobański JA, Stolarska D. Kwestionariusz osobowości nerwicowej. KON-2006. Psychiatria Polska. 2007; 41(6): 759-78
- ↑ The HEXACO Personality Inventory - Revised [online], hexaco.org [dostęp 2021-07-29] .
- ↑ IPIP Home [online], ipip.ori.org [dostęp 2021-07-29] .
- ↑ Ten Item Personality Measure (TIPI) | Gosling [online], gosling.psy.utexas.edu [dostęp 2021-07-29] (ang.).
- ↑ GESIS - Leibniz-Institut für Sozialwissenschaften [online], www.gesis.org [dostęp 2021-07-29] (niem.).
- ↑ IPIP Polish Version [online], www.ipip.uksw.edu.pl [dostęp 2021-07-29] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Krystyna Skarżyńska, Encyklopedia organizacji i zarządzania, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1981.
- Paul Costa i Robert McCrae, Osobowość dorosłego człowieka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2005