Pałac Biskupi we Włocławku

nr rej. A/736 z 19.05.1987
Pałac Biskupi we Włocławku
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Włocławek
Adres	Gdańska 2/4, 87-800 Włocławek
Typ budynku	pałac
Styl architektoniczny	klasycyzm
Ważniejsze przebudowy	1861
Zniszczono	1920
Odbudowano	1925
Położenie na mapie Włocławka Pałac Biskupi we Włocławku
Położenie na mapie Polski Pałac Biskupi we Włocławku
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Pałac Biskupi we Włocławku
52°39′46″N 19°04′03″E/52,662778 19,067500
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac Biskupi we Włocławku – klasycystyczny pałac będący miejscem zamieszkania biskupów włocławskich oraz siedzibą kurii diecezjalnej. Zlokalizowany jest przy ujściu Zgłowiączki do Wisły, przy bulwarach im. marszałka Józefa Piłsudskiego.

W miejscu, gdzie dziś stoi Pałac Biskupi, pierwotnie umiejscowiony był drewniano-ziemny gród włocławski (X-XIII wiek), czyli przy ujściu rzeki Zgłowiączki do Wisły. Otoczono go fosami zasilanymi przez tę rzekę^[1]. Był to obronny gród, będący własnością księcia kujawskiego. Gród zamieszkiwało kilka tysięcy ludzi^[2].

Pierwotny gród został zniszczony w okresie wojen krzyżackich w 1329 roku^[1]. W jego miejsce wzniesiono zamek. Powstał on z inicjatywy biskupa kujawskiego Maciej z Gołańczy i był rozbudowywany przez jego następców. Tym samym stał się własnością biskupów włocławskich.

Zamek był otoczony murem. Wjeżdżało się do niego mostem od wschodniej strony (tj. od strony, gdzie dziś stoi katedra włocławska), prowadzącym przez dwie bramy, pierwszą drewnianą, a drugą murowaną. Pierwotny most był położony zbyt nisko i często był zalewany przez wodę, dlatego został biskup Stanisław Karnkowski wzniósł wyższy i położony na kamiennych filarach^[3]. Biskup ten kazał też wymurować budynki leżące w obszarze zamku oraz wystawić w jednym z narożników wieżę zwieńczoną hełmem^[1]. Przy każdej z bram stał jednopiętrowy budynek, w którym mieściły się m.in. izby gospodarcze i mieszkanie odźwiernego. Przy bramach były też mniejsze furty^[3].

Inwentarze z lat 1582 i 1604 podają, że zamek posiadał drewniane umeblowanie; piece kaflowe, w tym część malowana na zielono; okna zabezpieczane kratami, niektóre szklane lub z błony z ołowiu^[3].

Przy zamku stały też inne budynki gospodarcze, takie jak: piekarnia, spichlerz i browar^[3].

Ulica Zamcza we Włocławku w przeszłości była dłuższa niż obecnie i prowadziła właśnie do zamku włocławskiego. Również z dawnym zamkiem wiąże się nazwa dawnej wsi i przedmieścia, a obecnie dzielnicy Włocławka - Zazamcze, czyli tereny leżące za zamkiem. Na Zazamczu mieściły się też niektóre z zabudowań zarządzanych przez włodarzy zamku, tj, stajnie i spichlerze. Było to możliwe, bo przedmieście było połączone z zamkiem drewnianym mostem^[3].

Po zburzeniu zamku w okresie potopu szwedzkiego, wybudowano w jego miejsce barokowy pałac – siedzibę biskupów kujawskich. Relikty dawnego zamku są wbudowane w obecnie istniejący pałac^[4].

W XVIII wieku biskup Konstanty Felicjan Szaniawski odbudował część dawnego zamku oraz kazał naprawić pozostałą zniszczoną część, a także budynki gospodarcze i mosty^[3].

Biskup Krzysztof Antoni Szembek podwyższył część zamku o piętro oraz wyposażył na nowo jego wnętrza^[3].

Inwentarze z lat 1720 i 1751 informują, że Pałac nadal jest otoczony murem, wtedy z dwiema basztami. Wciąż istnieje tu drewniany most na kamiennych filarach od strony katedry. Pozostała dotąd tylko wewnętrzna brama, wówczas murowana. Wewnątrz wciąż można zastać okna szklane lub z błony z ołowiu, malowane piece kaflowe a także murowane kominy. Pałac posiada wówczas własny skarbiec. Wokół Pałacu wciąż są m.in. browar, spichlerze i stajnie. W jednej z baszt są dwa więzienia. Dziedziniec jest w całości wybrukowany kamieniami^[3].

W późniejszych latach Pałac popada w ruinę. Dopiero w latach 60. XVIII wieku biskup Antoni Kazimierz Ostrowski dokonuje gruntownej przebudowy Pałacu^[3].

W okresie wojen napoleońskich został przejęty przez władze świeckie. Urządzono w nim wówczas szpital dla rannych żołnierzy francuskich^[5]. Od 1846 roku mieściła się w niej Włocławska Szkoła Realna.

Biskupi przejęli pałac z powrotem w 1858 roku. W 1861 roku dokonano gruntownej przebudowy pałacu biskupiego, nadając mu styl budowli klasycystycznej. Ostatecznie pozbawiono go wtedy cech zamkowych, tj. muru i baszt. Powstał wtedy fronton z filarami oraz ogród wokół Pałacu^[3].

W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku pałac był kilkukrotnie remontowany, m.in. w latach: 1886, 1894 i 1902.

W latach 1916–1920 w lewym skrzydle pałacu miała siedzibę szkoła im. ks. Jana Długosza.

Podczas wojny polsko-bolszewickiej pałac został ostrzelany przez wojska bolszewickie, doprowadzając do jego zrujnowania w dn. 17 sierpnia. Pałac został odbudowany w 1925 roku.

Pałac Biskupi został wpisany do rejestru zabytków 25 listopada 1985 roku. Wraz z Pałacem do rejestru został wpisany pawilon ogrodowy z przełomu XIX i XX wieku oraz ogrodzenie z bramą wzniesione w 1925 roku^[6].

• 
  Podświetlenie od strony bulwarów nocą
• 
  Brama główna
• 
  Jedna z sal
• 
  Stół jadalny w jednej z sal
• 
  Stół kawowy w jednej z sal
• 
  Stół kawowy w jednej z sal
• 
  Obraz i rzeźba w jednej z sal
• 
  Jedna z sal
• 
  Wystrój jednej z sal
• 
  Stylowa witryna

• A. Mietz, M. Pawlak, M. Szczotkowska-Topič, Gimnazjum i Liceum im. ks. Jana Długosza we Włocławku 1916-1949, Bydgoszcz, 1995.
• M. Morawski, Monografia Włocławka, Włocławek, 1933, s. 43.
• A. Winiarski, Włocławek na starej fotografii, Włocławek: Oficyna Wydawnicza "Lars-Antyki", 2008, ISBN 978-83-920391-2-9.
• L. Wojda, Zamek we Włocławku na tle średniowiecznego miasta, [w:] Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i ziemi dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9 – 10 maja 1994 roku), red. O. Krut-Horonziak, L. Kajzer, Włocławek 1995, s. 129.

• Archiwalne zdjęcia pałacu w bibliotece Polona