 nr rej. 370 z 1 lipca 1965
| |
 Pałac Staszica, fasada (2017) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Nowy Świat 72 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Kondygnacje |
4 |
| Rozpoczęcie budowy |
1820 |
| Ukończenie budowy |
1823 |
| Zniszczono | |
| Odbudowano |
1946–1950 |
| Pierwszy właściciel | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°14′15″N 21°01′05″E/52,237500 21,018056
| |
Pałac Staszica[a], właśc. pałac Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk[1] – pałac w Warszawie, znajdujący się u zbiegu ulic Krakowskie Przedmieście i Nowy Świat w dzielnicy Śródmieście.
Klasycystyczny budynek został wzniesiony w latach 1820–1823 z inicjatywy Stanisława Staszica według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Został przebudowany w latach 1892–1893, rewaloryzowany w latach 1924–1926 według projektu Mariana Lalewicza, zniszczony w 1944, odbudowany w latach 1947–1950 według projektu Piotra Biegańskiego. Siedziba m.in. Polskiej Akademii Nauk i Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pałac został zbudowany w latach 1820–1823 w stylu klasycystycznym według projektu Antonia Corazziego dla Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Powstał w miejscu zburzonego do marca 1819 kościoła dominikanów obserwantów[2].
11 maja 1830 ówczesny prezes Towarzystwa Julian Ursyn Niemcewicz odsłonił przed wejściem do pałacu pomnik Mikołaja Kopernika dłuta Bertela Thorvaldsena.
Po rozwiązaniu Towarzystwa, na skutek powstania listopadowego, w gmachu mieściła się do 1862 Dyrekcja Loterii. W latach 1857–1862 działała Akademia Medyko-Chirurgiczna. Później w murach pałacu znalazło się I Gimnazjum Męskie wraz z internatem. Było ono przeznaczone dla osób wyznania prawosławnego[3].
W 1890 zdecydowano umieścić w pałacu także cerkiew św. Tatiany Rzymianki. Budynek został przebudowany w latach 1892–1895 przez architekta rosyjskiego Władimira Pokrowskiego w stylu bizantyjsko-rosyjskim[4], w nawiązaniu do rzekomej „rosyjskiej przeszłości” tego miejsca – Kaplicy Moskiewskiej[5]. Elewację pokryto majolikową cegłą, z której wykonano szereg starannie rzeźbionych elementów. Na budynku umieszczono pozłacaną cebulastą kopułę, a w czterech rogach dachu – wieżyczki zakończone szpiczastymi hełmami[6]. 22 sierpnia 1897 przebudowany gmach odwiedził car Mikołaj II z żoną Aleksandrą. W październiku tego samego roku przystąpiono do budowy dzwonnicy, na której zawieszono 10 dzwonów[7].
Po zajęciu w 1915 Warszawy przez wojska niemieckie, w pałacu umieszczono Deutsches Soldatenheim, klub dla żołnierzy i oficerów niemieckich[8].
W latach 1924–1926 na podstawie projektu Mariana Lalewicza budowli przywrócono klasycystyczny wygląd[9].
W 1918 pałac stał się siedzibą Towarzystwa Naukowego Warszawskiego[10], a w 1919 tymczasową siedzibą Państwowego Instytutu Geologicznego[11]. W okresie międzywojennym pałac był także siedzibą:
- Kasy im. Józefa Mianowskiego,
- Państwowego Instytutu Meteorologicznego,
- Instytutu Francuskiego,
- Instytutu Duńskiego,
- Instytutu Węgierskiego,
- Muzeum Archeologicznego,
- Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej,
- czytelni Polskiego Towarzystwa Miłośników Astronomii w lokalu, mieszczącego się tam wówczas Seminarium Matematycznego Uniwersytetu Warszawskiego[12].
Pałac został uszkodzony w czasie nalotów Luftwaffe we wrześniu 1939[13][14]. W czasie powstania warszawskiego, 9 sierpnia 1944, budynek został obsadzony przez żołnierzy 2 kompanii VIII zgrupowania wchodzącego w skład zgrupowania „Krybar” i utrzymany przez Polaków do upadku Powiśla[15].
Po wojnie zniszczenia budynku oszacowano na ok. 60%[16]. Pałac został odbudowany w latach 1946–1950 pod kierunkiem Piotra Biegańskiego. Gmach został rozbudowany w kierunku południowym i uzyskał nową fasadę od strony przedłużonej ul. Świętokrzyskiej[17]. Architekt zmienił również kształt kopuły, a od strony dziedzińca stworzył kopię fasady zaprojektowanej przez Antonia Corazziego kamienicy Mikulskiego, której odbudowy nie przewidywano[17].
Odbudowany Pałac Staszica został przekazany do dyspozycji Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a później – po jego likwidacji – Polskiej Akademii Nauk. Pałac stanowi siedzibę kilku instytutów I Wydziału Akademii oraz archiwum, a od 1981 również reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Pałac w 1837 -
Pałac Staszica przed 1939 -
Pałac Staszica w 1945 -
Odbudowa pałacu (1949) -
Pałac -
Fasada pałacu od strony ul. Świętokrzyskiej -
Północna elewacja wewnętrznego dziedzińca pałacu będąca rekonstrukcją fasady kamienicy Mikulskiego przy ul. Bielańskiej
.jpg)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Oba człony nazwy pisane są wielkimi literami – jest to wyjątek w nazewnictwie obiektów miejskich. Zob. Ekspertyza Zespołu Ortograficzno-Onomastycznego. [w:] Rada Języka Polskiego [on-line]. rjp.pan.pl. [dostęp 2016-12-01].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Adam Szczypiorski: Ćwierć wieku Warszawy: 1806–1830. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1964, s. 160.
- ↑ Małgorzata Omilanowska-Kiljańczyk, Altana Słuszków czy „fontanna Szujskich”. Epilog: Uchwała Prezydium Rady Ministrów nr 572/53, „Biuletyn Historii Sztuki”, 86 (2), 2024, s. 171–186, DOI: 10.36744/bhs.2410, ISSN 2719-4612 [dostęp 2024-07-11] (pol.).
- ↑ Benedykt Hertz: Na taśmie 70-lecia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 63.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 95, 97. ISBN 83-900047-7-1.
- ↑ Waldemar Baraniewski: Między opresją a obojętnością. Architektura w polsko-rosyjskich relacjach w XX wieku. culture.pl. [dostęp 2009-05-18]. (pol.).
- ↑ Paweł Przeciszewski: Warszawa. Prawosławie i rosyjskie dziedzictwo. Warszawa: Agencja Wydawnicza Egros, 2011, s. 129. ISBN 978-83-89986-73-3.
- ↑ Piotr Paszkiewicz: Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815–1915. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 100. ISBN 83-900047-7-1.
- ↑ Barbara Hensel-Moszczyńska, Anna Topolska (red.): Odzyskana społeczność. Warszawa 1915–1918. Muzeum Warszawy, 2018, s. 56. ISBN 978-83-65777-56-0.
- ↑ Tadeusz S. Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 147. ISBN 83-223-2047-7.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Warszawiacy i ich miasto w latach Drugiej Rzeczypospolitej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1973, s. 189.
- ↑ Marek Graniczny, Halina Urban: Z dziejów budowy gmachów Państwowego Instytutu Geologicznego (1919-1936). pgi.gov.pl. [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Urania, czerwiec 1922, nr 2.
- ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 151.
- ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 58, 1981.
- ↑ Stanisław Kopf: Powiśle. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939-1945”, 1999, s. 76. ISBN 83-87545-18-X.
- ↑ Karol Małcużyński, Wacław Wojnacki: Zwiedzamy nową Warszawę. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1950, s. 80.
- ↑ a b Grzegorz Piątek: Najlepsze miasto świata. Warszawa w odbudowie 1944−1949. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B, 2020, s. 227. ISBN 978-83-280-3725-0.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Marian Lalewicz, Pałac Staszica w Warszawie Zarys historyi budowy, przebudowy i odbudowy, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1932, s. 34–58.
- Piotr Biegański: Pałac Staszica – Siedziba Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Nakładem TNW, Warszawa 1951, s. 172.
