Spis treści
Pallad
rod ← pallad → srebro | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wygląd | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
srebrzysty | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Widmo emisyjne palladu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ogólne informacje | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nazwa, symbol, l.a. |
pallad, Pd, 46 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Grupa, okres, blok |
10 (VIIIB), 5, d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stopień utlenienia |
0, I, II, IV | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Właściwości metaliczne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Właściwości tlenków | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Masa atomowa | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stan skupienia |
stały | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gęstość |
12023 kg/m³ | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatura topnienia |
1554,8 °C[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatura wrzenia |
2963 °C[1] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Numer CAS | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
PubChem | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa) |
Pallad (Pd, łac. palladium) – pierwiastek chemiczny z grupy niklowców w układzie okresowym, należący do triady platynowców lekkich.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Pallad występuje w skorupie ziemskiej w ilości 150 ppb[4] głównie jako zanieczyszczenie rud miedzi i cynku. Posiada 25 znanych izotopów z przedziału mas 96–116, z czego trwałe są izotopy 102Pd, 104Pd, 105Pd, 106Pd, 108Pd i 110Pd, tworzące naturalny skład izotopowy tego pierwiastka.
Odkrycie i nazwa
[edytuj | edytuj kod]Został odkryty w 1803 roku przez Williama Hyde'a Wollastona w Londynie. Nazwa pochodzi od greckiej bogini Pallas, czyli Ateny, i została nadana w związku z niedawnym (1802) odkryciem planetoidy Pallas[5]. Jako pierwszy polską nazwę pallad zaproponował Filip Walter.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]W stanie podstawowym ma on nietypową konfigurację elektronową – jako jedyny pierwiastek z 5 okresu nie posiada elektronów na 5 powłoce elektronowej, ze względu na podwójną promocję.
W postaci czystej jest to lśniący, srebrzystoszary metal, kowalny i ciągliwy. Swoim wyglądem do złudzenia przypomina platynę[6]. Nie reaguje z wodą i powietrzem. Roztwarza się w silnych kwasach i zasadach. Silnie absorbuje gazowy wodór, w stosunku objętościowym 1:850[7]. Z tego względu jest stosowany jako tzw. gąbka wodorowa. Właściwość ta miała także kluczową rolę w eksperymencie Ponsa–Fleischmanna w roku 1989. Wodór zaabsorbowany w palladzie jest w postaci atomowej, a nie cząsteczkowej[7]. Zjawisko absorpcji gazów znajduje wykorzystanie w katalizatorach spalin pojazdów z silnikami benzynowymi, a także hybrydowymi[6].
W roku 1939 pallad został uznany za metal szlachetny[6].
Nie ma istotnego znaczenia biologicznego.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Większość wydobywanego na świecie palladu pochłania przemysł samochodowy, który wykorzystuje ten metal do produkcji katalizatorów[8]. Oprócz tego palladu używa się w przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym do produkcji paneli fotowoltaicznych, układów scalonych i elektrod[9].
Od lat 30. XX w. pallad znajduje zastosowanie w jubilerstwie jako surowiec do wyrobu biżuterii. Był też wykorzystywany do wytwarzania białego złota[10].
Pallad traktowany jest także jako metal inwestycyjny, z którego wybija się monety bulionowe oraz sztabki[11]. Palladowi nadany został międzynarodowy kod walutowy ISO 4217 – XPD[12].
Związki
[edytuj | edytuj kod]Tworzy związki na stopniach utlenienia 0, I, II i IV, wśród nich liczne związki kompleksowe, m.in. tetrakis(trifenylofosfina)pallad(0) , [Pd(PPh3)4][13], często stosowany jako katalizator różnych reakcji sprzęgania[14].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-25, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
- ↑ Palladium (nr 203939) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
- ↑ palladium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
- ↑ Mark Winter: Palladium. WebElements. [dostęp 2013-03-03].
- ↑ a b c Roman Cieciuch , Czym jest pallad? [online]
- ↑ a b Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 951. ISBN 83-01-13654-5.
- ↑ Pallad – najdroższy metal szlachetny. mennicaeuropejska.pl. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
- ↑ Zastosowanie palladu – gdzie wykorzystuje się ten metal szlachetny?. ascoin.pl. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
- ↑ Pallad – kompendium wiedzy o palladzie. sklepjubilerski.com. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
- ↑ Michał Żuławiński: Inwestowanie w złoto, srebro i inne metale szlachetne – Poradnik. sii.org.pl, 09.04.2024. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
- ↑ XPD ISO 4217. exchangerate.com. [dostęp 2024-05-15]. (ang.).
- ↑ Adam Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 952–957, ISBN 83-01-13654-5 .
- ↑ Tetrakis(triphenylphosphine)palladium, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 11979704 [dostęp 2024-04-03] (ang.).
Układ okresowy pierwiastków | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | 2 | 3[i] | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | |||||||||||||||||||||||||||
1 | H | He | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2 | Li | Be | B | C | N | O | F | Ne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
3 | Na | Mg | Al | Si | P | S | Cl | Ar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
4 | K | Ca | Sc | Ti | V | Cr | Mn | Fe | Co | Ni | Cu | Zn | Ga | Ge | As | Se | Br | Kr | ||||||||||||||||||||||||||
5 | Rb | Sr | Y | Zr | Nb | Mo | Tc | Ru | Rh | Pd | Ag | Cd | In | Sn | Sb | Te | I | Xe | ||||||||||||||||||||||||||
6 | Cs | Ba | La | Ce | Pr | Nd | Pm | Sm | Eu | Gd | Tb | Dy | Ho | Er | Tm | Yb | Lu | Hf | Ta | W | Re | Os | Ir | Pt | Au | Hg | Tl | Pb | Bi | Po | At | Rn | ||||||||||||
7 | Fr | Ra | Ac | Th | Pa | U | Np | Pu | Am | Cm | Bk | Cf | Es | Fm | Md | No | Lr | Rf | Db | Sg | Bh | Hs | Mt | Ds | Rg | Cn | Nh | Fl | Mc | Lv | Ts | Og | ||||||||||||
8 | Uue | Ubn | ✱ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
✱ | Ubu | Ubb | Ubt | Ubq | Ubp | Ubh | Ubs | ...[ii] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||