Placebo

Ten artykuł dotyczy terminu medycznego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Placebo (łac. „będę się podobał”) – substancja lub działanie (np. zabieg chirurgiczny) obojętne, niemające wpływu na stan zdrowia pacjenta, podawane choremu jako terapia. Chory nie wie, że to, co zastosowano, nie jest prawdziwym leczeniem, zaś wszystko (dla leku głównie: wygląd, zapach, smak, konsystencja), oprócz leczniczych właściwości placebo jest takie samo, jak rzeczywistej terapii.

Często zastosowanie prawdziwego leku mogłoby być szkodliwe dla pacjenta, ale oszukanie go przez wmówienie, że przyjął lek, może poprawić jego sytuację psychiczną.

Placebo stosuje się również w badaniach nad działaniem leków, zabiegów medycznych i niekonwencjonalnych, używając go w ślepych i podwójnie ślepych próbach.

Placebo jest prawdopodobnie tak stare, jak sama medycyna^[1]. Było głównie wykorzystywane, aby poprawić siły pacjenta. Począwszy od drobnych operacji usunięcia migdałków, które rzekomo stanowiły źródło zakażenia paciorkowcami, po wycinanie okrężnicy u pacjentów z epilepsją (co w obu przypadkach przynosiło wyraźną poprawę stanu zdrowia, mimo pozbawienia prawidłowo funkcjonującego organu). W średniowieczu powszechne było stosowanie zasady ante patientum latina lingua est („w obecności chorego używaj tylko łaciny”) czy też informowanie chorych księży, że zostali „awansowani” do godności biskupich. Podobnie aktualne dyskusje „czy należy informować umierających pacjentów o ich stanie” i „czy należy informować chorego o przypuszczalnym rozpoznaniu bez jego potwierdzenia” w gruncie rzeczy opierają się na wierze w placebo (czy chęci uniknięcia efektu nocebo – efektów ubocznych wywołanych przyjęciem placebo).

Zdarza się, że pacjent, który przyjął placebo zamiast prawdziwego leczenia, naprawdę zdrowieje. Okazuje się także, że sama wizyta lekarza, czy drobna porada udzielona niekoniecznie w gabinecie może znacznie poprawić stan pacjenta.

Z drugiej strony chory, wierząc, że przyjął silną dawkę leku, zauważa u siebie poprawę (przecież tak musi być!), chociaż ona w rzeczywistości nie nastąpiła. Oto hipotetyczny przykład:

Placebo jest wykorzystywane do testowania leków i różnych terapii w badaniach klinicznych. Grupie pacjentów, chorych na tę samą chorobę, mówi się, że zostaną poddani działaniu pewnego leku. Część z nich otrzymuje rzeczywisty lek, a część – identycznie wyglądające placebo. Testowany lek okaże się skuteczny, jeśli w grupie leczonej lekiem testowanym odsetek osób wyleczonych lub z poprawą będzie większy niż w grupie leczonej placebo. Dodatkowo porównuje się częstość występowania działań niepożądanych w obu grupach. Te, które występują częściej w grupie leczonej lekiem testowanym, można przypisać działaniu testowanego leku. Działania niepożądane występują również w grupie leczonej placebo.

Zasadniczo silny efekt placebo widoczny jest w terapii zabiegowej, ważna jest także forma podania leku (zastrzyki wywołują silniejszy efekt aniżeli tabletki czy krople). Firmy farmaceutyczne dostosowują kolor tabletek kierując się badaniami efektu placebo. Różne nurty medycyny niekonwencjonalnej wykorzystują efekt placebo (np. bardzo rzadkie zioła sprowadzane z daleka).

Badanie porównawcze efektów leczenia z efektami placebo przeprowadzono w 2010 roku dla Cochrane Library. Badanie to objęło 202 eksperymentów klinicznych, nie stwierdzono, aby stosowanie placebo przynosiło istotne korzyści lecznicze^[2].

Działanie homeopatii jest uważane za efekt placebo. Np. brytyjski Komitet do spraw Nauki i Technologii przy parlamencie (Science and Technology Committee) w roku 2010 zalecił z tej przyczyny wycofanie refundacji leczenia homeopatycznego ze środków publicznych^[3].

Zobacz hasło placebo w Wikisłowniku

• selektywna percepcja
• nocebo

• placebo effect. [w:] The Skeptic’s Dictionary [on-line]. 2014-09-12 (data ostatniej aktualizacji). [dostęp 2014-10-07].
• S. Moncrieff, J. Wessely, R. Hardy. Active placebos versus antidepressants for depression. „Cochrane Database Syst Rev.”, 2004. DOI: 10.1002/14651858.CD003012.pub2. (ang.). 
• Webster R.K., Howick J., Hoffmann T., Macdonald H., Collins G.S., Rees J.L., Napadow V., Madigan C., Price A., Lamb S.E., Bishop F.L., Bokelmann K., Papanikitas A., Roberts N., Evers A.W.M. Inadequate description of placebo and sham controls in a systematic review of recent trials. „European Journal of Clinical Investigation”. 49 (11), 2019 Nov. John Wiley & Sons. DOI: 10.1111/eci.13169. ISSN 0014-2972. (ang.).