Polskie Państwo Podziemne

1939–1945
Godło Flaga
Dewiza: Honor i Ojczyzna
Hymn: Mazurek Dąbrowskiego
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Warszawa
Data powstania	27 września 1939
Data likwidacji	1 lipca 1945
Prezydent	Władysław Raczkiewicz
Premier	Tomasz Arciszewski
Język urzędowy	polski
Struktury terenowe Armii Krajowej w 1944 roku podległe Polskiemu Państwu Podziemnemu
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Polskie Państwo Podziemne (PPP) – tajne struktury państwa polskiego, istniejące w czasie II wojny światowej podległe Rządowi RP na uchodźstwie. Były systemem władz państwowych, działających w imieniu Rzeczypospolitej, w czasie okupowania terytorium państwa polskiego przez III Rzeszę i ZSRR^[1].

Istniało od 27 września 1939 roku (utworzenie Służby Zwycięstwu Polski (SZP)) do 1 lipca 1945 (samorozwiązanie Rady Jedności Narodowej i Delegatury Rządu na Kraj w związku z wycofaniem uznania międzynarodowego dla Rządu RP na uchodźstwie).

Określenie to po raz pierwszy w okupowanym kraju pojawiło się na łamach „Biuletynu Informacyjnego” 13 stycznia 1944 roku^[2].

Propozycje kontynuacji walki i oporu metodami konspiracyjnymi sformułowano na spotkaniach między władzami cywilnymi Warszawy (prezydentem Stefanem Starzyńskim, Radą Obrony stolicy i gen. Juliuszem Rómmlem (dowódca obrony Warszawy – 25 września). Brał w nich udział gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. W nocy z 26 na 27 września 1939 roku powstała w oblężonej Warszawie Służba Zwycięstwu Polski – konspiracyjna organizacja wojskowa, mająca toczyć walkę przeciw okupantom. Gdy zapada decyzja o kapitulacji stolicy 29 września 1939 roku Tokarzewski przedstawił gen. Rómmlowi plan zorganizowania w okupowanym kraju podziemia zbrojnego i zaproponował, by udający się do niewoli gen. Rómmel przelał na niego pełnomocnictwo dowodzenia w całym kraju, otrzymane od Naczelnego Wodza w celu zorganizowania zakonspirowanych agentur bądź delegatur wojskowo-politycznych państwa polskiego. Tego samego dnia, do broniącej się jeszcze Warszawy przyleciał samolotem z Rumunii specjalny wysłannik Rydza-Śmigłego, mjr Edmund Galinat, który znał przedwojenne przygotowania do tego rodzaju działań na wypadek obcej okupacji i miał się zająć organizacją podziemia z ramienia internowanego Wodza Naczelnego. Gen. Rómmel zdecydował jednak przekazać dowództwo gen. Tokarzewskiemu, oddając Galinata do pomocy jako zastępcę^[3]. Efektem rozmów był rozkaz gen. Rómmla:

Gen.Tokarzewski dysponował piętnastoma oficerami, którzy tworzyli zalążek jego sztabu. Następnie przeprowadził konsultacje z przedstawicielami głównych partii politycznych, przede wszystkim stronnictw opozycyjnych. 10 października 1939 roku w Warszawie miało miejsce pierwsze posiedzenie Głównej Rady Politycznej przy SZP, będącej reprezentacją 4 przedwojennych stronnictw antysanacyjnych^[4]. Zasady organizacyjne SZP, jak i personalny skład dowództwa, nie uzyskały akceptacji władz polskich na uchodźstwie^[5]. 13 listopada 1939 roku SZP została przekształcona przez gen. Sikorskiego w Związek Walki Zbrojnej (ZWZ) dowodzony przez gen. Kazimierza Sosnkowskiego, podlegający Rządowi RP na uchodźstwie. W ten sposób zachowano ciągłość polityczno-wojskowej kontynuacji władz Rzeczypospolitej Polskiej i pośredni wpływ władz państwowych na sytuację w kraju. W lutym 1940 roku Główna Rada Polityczna przekształciła się w Polityczny Komitet Porozumiewawczy^[6].

14 lutego 1942 roku generał Władysław Sikorski przekształcił ZWZ w Armię Krajową (AK). Jej komendantem głównym został generał Stefan Rowecki, w kampanii wrześniowej dowódca Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej, autor wojskowego podręcznika walk ulicznych. Utworzenie AK miało służyć scaleniu wszystkich grup wojskowych, podległych do tej pory różnym, podziemnym ugrupowaniom politycznym, w jedną organizację podległą Rządowi RP na uchodźstwie.

Jesienią 1941 roku do ZWZ należało 40 tysięcy żołnierzy, pod koniec 1942 roku AK liczyła ich już około 200 tysięcy. Była jedną z największych podziemnych armii w okupowanej Europie. Jednakże większość żołnierzy nie przeszła regularnego szkolenia, a w dodatku mieli oni zaledwie 53 tysiące sztuk broni (z czego tylko 6% broni maszynowej).

Początki formowania struktur militarnych nie były łatwe, albowiem nastroje społeczne wobec kadry oficerskiej były niechętne (niektórzy ukrywali wręcz fakt, że są oficerami). Wojna obronna 1939 roku podważyła zaufanie społeczne wobec ich zdolności. Gen. Rowecki pisał w grudniu 1941 roku „Szybkość przegranej we wrześniu 1939 roku była poważnym ciosem dla samopoczucia wszystkich żołnierzy. (...) wrzesień stał się przyczyną zarzutów, że wojsko nie potrafiło oprzeć się uderzeniu niemieckiemu, że dowódcy uciekli, a żołnierze nie chcieli się bić, że wojsko po prostu załamało się, rozprzęgło i właściwie bez walki uszło z pola. (...) To uporczywe obarczanie nas odpowiedzialnością za wrzesień nie przyczynia się do stworzenia takiej atmosfery, która powinna otaczać wojsko w konspiracji (...)”^[7].

Główne zadanie Armii Krajowej polegało na gromadzeniu sił, aby uderzyć w chwili załamania się Niemiec. Akcje zbrojne prowadziły bowiem do okrutnych represji – hitlerowcy rozstrzeliwali kilkudziesięciu Polaków za każdego zabitego Niemca. Dopiero pod koniec 1942 roku AK nasiliła działalność dywersyjną: atakowała niemieckie posterunki, wykolejała transporty wojskowe przeznaczone na front wschodni, wysadzała mosty, odbijała więźniów. Na tę zmianę wpłynęły zahamowanie sukcesów Wehrmachtu oraz osiągnięcie sprawności organizacyjnej przez AK.

Komendant Główny AK gen. Rowecki obawiał się, że bezpośrednio po wyzwoleniu dojdzie do anarchizacji i radykalizacji społecznej mas oraz wystąpień ludności niepolskiej zamieszkującej tereny II RP (zwłaszcza Ukraińców). W związku z tym planował utworzenie w konspiracji sprawnej administracji dysponującej oddziałami policyjno-wojskowymi przeznaczonymi do tłumienia siłą różnego rodzaju rozruchów i wystąpień społecznych. Zakładano, że w specjalnie utworzonych obozach przetrzymywani będą między innymi wszyscy cywilni Niemcy, przywódcy organizacji komunistycznych i nacjonaliści ukraińscy. Istotnym problemem miało też być zapewnienie bezpieczeństwa pozostałej ludności żydowskiej do której, zdaniem Roweckiego, dominowało wrogie nastawienie w społeczeństwie polskim^[8].

Polska, choć znajdowała się pod okupacją, posiadała legalny i uznawany na arenie międzynarodowej rząd rezydujący początkowo w Paryżu i Angers, a od czerwca 1940 w Londynie. Istniały Polskie Siły Zbrojne oraz podziemna Armia Krajowa. W Warszawie mianowano Delegata Rządu na Kraj w randze wicepremiera. Podlegały mu wydziały: wywiadu, dywersji, oświaty, sądownictwa i polityki. Działały konspiracyjne sądy, których wyroki nie tylko wykonywano, ale też ogłaszano w podziemnej prasie. Ta zaś była fenomenem w okupowanej Europie: ukazywało się około 1400 tytułów (z tego 17 wychodziło przez cały czas trwania okupacji). Istniały czasopisma polityczne, wojskowe, literackie, kobiece, humorystyczne. W podziemnych drukarniach wydawano też książki (Niemcy zezwalali tylko na poradniki, np. ogrodnicze). Na przełomie 1943 i 1944 łączny nakład prasy podziemnej wydawanej przez Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze – koncern wydawniczo-poligraficzny Armii Krajowej wynosił blisko 250 tysięcy egzemplarzy czasopism, 65,5 tys. broszur i 120 tys. egzemplarzy ulotek. Przez całą okupację działały tajne komplety, tzn. podziemne szkoły. Tajna Organizacja Nauczycielska zapewniała im kadrę oraz przygotowywała i rozprowadzała podręczniki. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa (GG) utworzono prawie 2 tysiące szkół średnich. Podziemne uczelnie kształciły polonistów, historyków, matematyków, lekarzy. W czasie wojny, studia ukończyło prawie 10 tysięcy studentów.

Ponieważ Niemcy zgodzili się jedynie na działalność podrzędnych teatrzyków i kabaretów (których repertuar miał ogłupiać Polaków), powstały podziemne teatry. W prywatnych mieszkaniach lub piwnicach wystawiano dramaty Słowackiego, Wyspiańskiego, Szekspira. Odbywały się też koncerty i wieczory poetyckie.

Ruch oporu w okupowanej Polsce obejmował prawie wszystkie dziedziny życia. Dlatego tajne struktury podporządkowane rządowi emigracyjnemu nazywano po wojnie Polskim Państwem Podziemnym.

Największymi działaniami wojskowymi podjętymi przez AK były powstanie warszawskie, które rozpoczęło się 1 sierpnia 1944 i akcja „Burza” podjęta na wschodnich obszarach Polski. Trwała od 4 stycznia 1944, kiedy wojska sowieckie przekroczyły na Wołyniu granicę polsko-sowiecką z 1939, do stycznia 1945. W początkowej fazie akcja „Burza” opierała się na współpracy wojskowej jednostek polskich i sowieckich. Po przełamaniu obrony niemieckiej w tych rejonach władze sowieckie złamały te porozumienia wojskowe i internowały tysiące żołnierzy AK. Po upadku powstania warszawskiego stolicą Polskiego Państwa Podziemnego została Częstochowa.

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
  • Naczelny Wódz
    • Dowódca Armii Krajowej (AK)
    • Kierownictwo Walki Podziemnej^[9]
      • Kierownictwo Dywersji
      • Oddział VI Biuro Informacji i Propagandy
      • Oddział VII Finansów i Kontroli
      • Zastępca dowódcy i szef sztabu
        • Zastępca szefa sztabu ds. organizacyjnych
          • Oddział I Organizacyjny
        • Zastępca szefa sztabu – szef operacyjny
          • Oddział III Operacyjny
          • Wydział Broni
          • Biuro Inspekcji
          • Oddział II Informacyjno-Wywiadowczy
        • Zastępca szefa sztabu ds. dowodzenia i łączności
        • Oddział V Łączności
          • Oddział V – O Łączności Operacyjnej
          • Oddział V – K Łączności Konspiracyjnej
            • Wojskowy szef komunikacji
            • Szefostwo Biur Wojskowych
        • Zastępca szefa sztabu ds. kwatermistrzowskich
          • Oddział IV Kwatermistrzowski
          • Szefostwo Służb
          • Inspektorat Wojskowej Służby Ochrony Powstania
          • Oddział Produkcji Konspiracyjnej

Naczelnym zadaniem pionu wojskowego (Armia Krajowa) była rozbudowa militarna, która miała dać Polakom możliwość walki o suwerenność i niepodległość kraju po zakończeniu wojny. Pion wojskowy był także łącznikiem między okupowaną Polską a Rządem na uchodźstwie, chronił pion cywilny i zapewniał bezpieczeństwo jego pracownikom.

• Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej
  • Premier
    • Krajowa Rada Ministrów
      • Komitet ds. Kraju
      • Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
      • Placówki łączności dyplomatycznej
      • Delegat Rządu RP na Kraj (wicepremier)
        • Departament Prezydialny (Biuro Prezydialne)
        • Departament Spraw Wewnętrznych
        • Departament Informacji i Dokumentacji
        • Departament Oświaty i Kultury
        • Departament Pracy i Opieki Społecznej
        • Departament Rolnictwa
        • Departament Skarbu
        • Departament Przemysłu i Handlu
        • Departament Poczt i Telegrafów
        • Departament Komunikacji
        • Departament Robót Publicznych i Odbudowy
        • Departament Sprawiedliwości
        • Sekcja (Departament) Spraw Zagranicznych
        • Komitet Ekonomiczny
        • Krajowa Rada Odbudowy
        • Biuro Narodowościowe
        • Komitet Koordynacji Ustawodawczej
        • Centralna Komisja Badania i Rejestrowania Zbrodni Okupanta w Polsce
        • Komitet Administracyjny
        • Komitet Polityczny
        • Departament Obrony Narodowej
        • Okręgowe Delegatury Rządu
          • Powiatowe Delegatury Rządu

Najważniejszymi zadaniami pionu cywilnego były utrzymanie ciągłości instytucji państwowych oraz zapewnienie funkcjonowania państwu i ewentualne przygotowanie do przejęcia władzy po zakończeniu działań wojennych.

• okręg (województwo)
  • obwód (powiat)
    • placówka (jedna lub kilka gmin)

Pod koniec 1943 roku przeprowadzono reorganizację, tworząc 4 obszary i 8 okręgów.

gen. Albin Skroczyński „Łaszcz”

• wschodni – płk H. Suszczyński „Szeliga”
• zachodni – ppłk F. Jachieć „Roman”
• Mazowsze – ppłk T. Tobaczyński „Mazur”

płk Edward Godlewski „Izabelka”

• Białystok – płk Władysław Liniarski „Mścisław”
• Nowogródek – ppłk Janusz Prawdzic-Szlaski „Prawdzic”
• Polesie – ppłk Stanisław Dobrski „Majster”

płk Władysław Filipkowski „Janka”

• Lwów – płk Stefan Czerwiński „Stefan”
• Tarnopol – mjr B. Zawadzki „Soroka”
• Stanisławów – kpt. W. Herman „Globus”

płk S. Grodzki „Zamek”

• Poznań – płk Henryk Kowalówka „Dziedzic”
• Pomorze (Toruń) – płk Jan Pałubicki „Janusz”

Samodzielnymi okręgami były:

• Warszawa-miasto (płk Antoni Chruściel „Monter”)
• Kielce-Radom (płk Stanisław Dworzak „Daniel”)
• Łódź (płk Michał Stempkowski „Barbara”)
• Kraków (płk Józef Spychalski „Luty”)
• Śląsk (płk Zygmunt Walter-Janke „Walter”)
• Lublin (płk Kazimierz Tumidajski „Marcin”)
• Wilno (ppłk Aleksander Krzyżanowski „Wilk”)
• Wołyń (ppłk Jan Kiwerski „Oliwa”)

• Pomnik Polskiego Państwa Podziemnego w Poznaniu
• Pomnik Armii Krajowej i Polskiego Państwa Podziemnego w Warszawie
• Dzień Polskiego Państwa Podziemnego – 27 września

Zobacz kolekcję cytatów związanych z Polskim Państwem Podziemnym w Wikicytatach

• polski wkład w II wojnę światową

• Katalog egzekucji i strat wojennych 1939-1945 według meldunków Delegatury Rządu RP na Kraj. Archiwum Akt Nowych

• Finansowanie polskiego czynu zbrojnego w czasie II Wojny Światowej

• p
• d
• e

Związek Walki Zbrojnej – Armia Krajowa

Komenda Główna	Biuro Finansów i Kontroli Biuro Informacji i Propagandy Biuro Inspekcji Kedyw Oddział I Oddział II Oddział III Oddział IV Oddział V Wojskowa Służba Kobiet Szefostwo Biur Wojskowych Szefostwo Komunikacji Wojskowych
Obszary	Białostocki Lwowski Warszawski Zachodni Południowy
Okręgi	Białystok Kraków Lublin Lwów Łódź Nowogródek Polesie Pomorze Poznań Radom-Kielce Stanisławów Śląsk Tarnopol Warszawa Wilno Wołyń
Korpusy	Kielecki Warszawski
Dywizje piechoty	2 DP 3 DP 5 DP 6 DP 7 DP 8 DP 9 DP 10 DP 11 DP 12 DP 21 DP 22 DP 24 DP 25 DP 26 DP 27 DP 28 DP 29 DP 30 DP 106 DP
Brygady	1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 13 23 24 36 Gozdawa Kielecka KBKZ Zagłębiowska
Pułki piechoty	1 pspodh. 2 pp Leg. 3 pp Leg. 4 pp Leg. 5 pspodh. 6 psp 7 pp Leg. 8 pp Leg. 9 pp Leg. 10 pp 12 pp 13 pp 15 pp 15 pp 16 pp 17 pp 18 pp 19 pp 21 pp 22 pp 23 pp 24 pp 26 pp 27 pp 28 pp 30 pp 31 pp 32 pp 33 pp 34 pp 35 pp 36 pp 38 pp 39 pp 40 pp 41 pp 42 pp 43 pp 45 pp 48 pp 49 pp 50 pp 51 pp 52 pp 53 pp 72 pp 74 pp 77 pp 78 pp 82 pp 84 pp 112 pp 116 pp 120 pp
Pułki kawalerii	1 pszw 7 puł 8 pal 8 puł 8 psk 10 pal 10 kpa 14 puł 19 puł 21 puł 23 puł 27 puł
Akcje i operacje	Akcja Antyk Akcja „Burza” Akcja Getto Akcja Góral Akcja w Lidzie Akcja N Akcja Nieszpory Akcja Pensjonat Akcja w Pińsku Akcja pod Arsenałem Akcja Taśma Akcja w Końskich Akcja w Celestynowie Akcja Wilanów Akcja Wieniec Akcja Wiśnicz Operacja Hermann Operacja Memel Operacja „Ostra Brama” Powstanie iwienieckie Powstanie warszawskie Powstanie zamojskie Rozbicie więzienia w Kielcach Rozbicie więzienia w Pułtusku
Dywersja i sabotaż	Akcja Bielany Akcja Bollwerk Akcja na tartak w Piaskach Królewskich Akcja Nieszpory Akcja Nowy Rok Akcja Wieniec Mały sabotaż Wysadzenie pociągu w Choszczówce (1943) Wysadzenie pociągu w Piasecznie (1943) Zatopienie statku Tannenberg Zamach bombowy na dworcu kolejowym Friedrichstraße w Berlinie Zamach bombowy na kolej S-Bahn w Berlinie
Zamachy	Akcja Braun Akcja Bürkl Akcja „C” Akcja Durrfeld Akcja Europejska Akcja Główki Akcja Komitet Ukraiński Akcja Koppe Akcja Kośba Akcja Kretschmann Akcja Krüger Akcja „Kutschera” Akcja Leitgeber Akcja Milke Akcja Panienka Akcja Rodewald Akcja Stamm Akcja Topiel Akcja Za Kotarą Likwidacja Heinricha Krafta Likwidacja Hugo Dietza Likwidacja Nadwywiadu Rządu Londyńskiego Zamach na Hansa Franka Zamachy na Curta Hoffmanna Zamach na Maksa Petersa
Bitwy i potyczki	Bitwa o Skalbmierz Bitwa o Surkonty Bitwa w Lasach Janowskich i Puszczy Solskiej Bitwa na Porytowym Wzgórzu Bitwa pod Jaksicami (1944) Bitwa pod Kałużówką Bitwa pod Lasowcami Bitwa pod Murowaną Oszmianką Bitwa pod Mikuliszkami Bitwa pod Graużyszkami Bitwa pod Skorzowem Bitwa pod Wojdą Bój pod Pęcicami Potyczka pod Skroniowem Starcie pod Sucharami Starcie w Kamieniu Stołpeckim Wypad na Marianów Walki o Kowel i Włodzimierz Wołyński (1944) Wypad na Truskaw
Wywiad	Most I Most II Most III Operacja Synteza
Organizacje	AKO Cichociemni Polskie Państwo Podziemne Szare Szeregi ŚZŻ AK Grupy Szturmowe Republika Pińczowska Rzeczpospolita Iwonicka Rzeczpospolita Turgielska
Odznaczenia	Krzyż Armii Krajowej Odznaka „Krzyż Powstania Warszawskiego” Warszawski Krzyż Powstańczy

• p
• d
• e

Historia Polski

Państwo polskie	Polska wczesnopiastowska Polska w okresie rozbicia dzielnicowego Zjednoczone Królestwo Polskie Korona Królestwa Polskiego Rzeczpospolita Obojga Narodów Rzeczpospolita Trojga Narodów Polska pod zaborami Księstwo Warszawskie Wolne Miasto Kraków Królestwo Polskie 1815–1917/1918 Królestwo Polskie 1830–1831 Królestwo Polskie 1917–1918 II Rzeczpospolita Polska podczas II wojny światowej Okupacja niemiecka ziem polskich 1939–1945 Generalne Gubernatorstwo Okupacja sowiecka ziem polskich 1939–1941 Polska Rzeczpospolita Ludowa III Rzeczpospolita
Kalendarium	Prehistoria ziem polskich do 1138 1138–1320 1320–1386 1386–1492 1492–1572 1572–1697 1697–1763 1764–1795 1795–1831 1831–1914 1914–1918 1918–1939 1939–1945 1945–1989 od 1989
Działami	Nauka Wojsko Język Sztuka Teatr Kinematografia Literatura Filozofia Folklor Edukacja Muzyka Kuchnia Plemiona Chłopi Szlachta Kobiety LGBT
Pozostałe	Naród polski Język polski Władcy Polski Prezydenci Polski Premierzy Polski Ustrój polityczny Polski Historia konstytucji w Polsce