Radioterapia, dawniej curieterapia – metoda leczenia za pomocą promieniowania jonizującego (fotonowego, elektronowego, protonowego lub z wykorzystaniem cięższych cząstek takich jak jony węgla). Stosowana w onkologii do leczenia chorób nowotworowych oraz łagodzenia bólu i innych dolegliwości związanych z rozsianym procesem nowotworowym, np. w przerzutach nowotworowych do kości lub guzach powodujących niedrożność oskrzela. Także szereg chorób nienowotworowych, głównie przebiegających z bolesnym procesem zapalnym, może być leczona przy użyciu promieniowania jonizującego.
Radioterapia onkologiczna jest samodzielną podstawową specjalizacją lekarską, łączącą się ściśle z onkologią kliniczną[1][2]. W Polsce jest priorytetową dziedziną medycyny[3], a konsultantem krajowym radiologii onkologicznej od 18 stycznia 2019 jest prof. dr hab. n. med. Krzysztof Składowski[4]. Planowanie radioterapii wymaga współpracy wielu specjalistów z różnych dziedzin: lekarza radioterapeuty, elektroradiologa, fizyka medycznego, technika radioterapii i pielęgniarek.
Podział ze względu na sposób napromieniania
[edytuj | edytuj kod]- brachyterapia (BT): leczenie przy użyciu źródła promieniowania znajdującego się w bezpośrednim kontakcie z guzem
- teleradioterapia (EBRT): leczenie z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od tkanek
Leczeniem izotopami promieniotwórczymi (np. jodem lub strontem radioaktywnym) zajmuje się medycyna nuklearna.
Podział ze względu na stan pacjenta
[edytuj | edytuj kod]- radioterapia radykalna: ma na celu całkowitą eliminację guza nowotworowego tj. całkowite wyleczenie;
- radioterapia paliatywna: ma na celu łagodzenie objawów spowodowanych chorobą nowotworową w przypadku braku możliwości wyleczenia;
- radioterapia objawowa: ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych spowodowanych przerzutami;
- radioterapia chorób nienowotworowych (schorzenia ortopedyczne, wytrzeszcz w chorobie Gravesa-Basedowa), gdzie mechanizm działania radioterapii jest złożony i odmienny aniżeli w przypadku nowotworów[5].
Nowoczesne techniki planowania i realizacji napromieniania
[edytuj | edytuj kod]- Konformalna radioterapia trójwymiarowa (three-dimensional conformal radiation therapy – 3DCRT), oparta na obrazowaniu w tomografii komputerowej[6];
- Technika modulowanej intensywności wiązki (intensity-modulated radiation therapy – IMRT), gdzie specjalny kolimator wielolistkowy umożliwia ograniczenie dawki w wybranych punktach napromienianego pola[7];
- Radioterapia sterowana obrazem (image-guided radiation therapy – IGRT), umożliwia wykonywanie zdjęć rentgenowskich lub tomografii komputerowej za pomocą aparatu terapeutycznego[8];
- Hypofrakcjonacja i radioterapia stereotaktyczna (stereotactic body radiation therapy - SBRT) umożliwia podanie wysokich dawek frakcyjnych i skrócenie całkowitego czasu leczenia[9].
Podział zależny od używanej energii
[edytuj | edytuj kod]Radioterapia kilowoltowa (60–400 keV)
[edytuj | edytuj kod]Promieniowanie małoprzenikliwe, płytkie, miękkie, graniczne, wyłącznie promieniowanie X. Do leczenia nowotworów skóry.
Radioterapia megawoltowa (1,25–25 MeV)
[edytuj | edytuj kod]- promieniowanie gamma, generowane przez kobalt 60 (linie o energii 1,17 i 1,33 MeV)
- promieniowanie X o wysokiej energii generowane w przyśpieszaczu liniowym (4–25 MeV)
- elektrony (6–22 MeV)
Podział ze względu na rodzaj promieniowania generowanego w aparatach
[edytuj | edytuj kod]- promieniowanie pośrednio jonizujące, elektromagnetyczne: X i gamma
- promieniowanie cząstkowe:
- bezpośrednio jonizujące: elektron, proton, cząstka alfa, ciężkie jony (tlenu, węgla)
- pośrednio jonizujące: neutron.
Skutki uboczne
[edytuj | edytuj kod]Radioterapia jest bezbolesna, a jej zastosowanie paliatywne (na przykład radioterapia do przerzutów kośćcowych) nie powoduje żadnych działań niepożądanych lub niewielkie działania, chociaż w ciągu następnych dni można zaobserwować krótkotrwały ból spowodowany obrzękiem uciskającym nerwy w leczonym obszarze. Większe dawki mogą powodować różne skutki uboczne podczas leczenia (ostre efekty uboczne), w miesiącach lub latach po leczeniu (długotrwałe efekty uboczne) lub po ponownym leczeniu (skumulowane działania niepożądane). Ich rodzaj, natężenie i czas trwania zależą od narządów, które otrzymały promieniowanie, samego leczenia (rodzaj promieniowania, dawka, frakcjonowanie, jednoczesna chemioterapia) i pacjenta.
Większość efektów ubocznych spowodowanych promieniowaniem można przewidzieć. Zwykle są one ograniczone do leczonego obszaru ciała pacjenta. Działania niepożądane zależą od dawki; na przykład większe dawki promieniowania na głowę i szyję mogą wiązać się z powikłaniami sercowo-naczyniowymi, dysfunkcją tarczycy i dysfunkcją osi przysadki[10]. Współczesna terapia promieniowaniem ma na celu minimalizację skutków ubocznych i pomóc pacjentowi zrozumieć i radzić sobie ze skutkami ubocznymi, które są nieuniknione[11].
Głównymi działaniami niepożądanymi są zmęczenie i podrażnienie skóry, takie jak łagodne lub umiarkowane oparzenie słoneczne. Zmęczenie często pojawia się w trakcie zabiegu i może trwać kilka tygodni po zakończeniu leczenia. Podrażniona skóra wyleczy się, ale może nie być tak elastyczna.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wykaz specjalizacji z uwzględnieniem modułów lub specjalizacji wymaganych do ich zrealizowania oraz minimalny czas ich trwania. www.duw.pl › zdrowie-publiczne › lekarze › specjalnosc, 8 października 2020 .
- ↑ Program specjalizacji w dziedzinie RADIOLOGII ONKOLOGICZNEJ dla lekarzy nieposiadających specjalizacji I stopnia w odpowiedniej dziedzinie medycyny. Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, 2018-11-13. [dostęp 2021-06-14].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2022 r. w sprawie określenia priorytetowych dziedzin medycyny (Dz.U. z 2022 r. poz. 2814)
- ↑ Konsultanci krajowi. Ministerstwo Zdrowia. [dostęp 2021-06-14].
- ↑ Łukasz Michalecki , Barbara Nowacka. , Radioterapia. Broszura informacyjna dla chorych w trakcie leczenia promieniami i ich opiekunów. Zakład Radioterapii Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach. 2013 .
- ↑ Bentzen SM, Constine LS, Deasy JO i wsp.: Quantitative Analyses of Normal Tissue Effects in the Clinic (QUANTEC): an introduction to the scientific issues. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2010; 76: S3-S9.
- ↑ Zelefsky MJ, Levin EJ, Hunt M i wsp.: Incidence of late rectal and urinary toxicities after three-dimensional conformal radiotherapy and intensity-modulated radiotherapy for localized prostate cancer. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2008; 70: 1124-1129.
- ↑ T. Bajon. Rozwój nowoczesnych technik radioterapii raka gruczołu krokowego i ich wpływ na ograniczenie toksyczności leczenia. Przegl. Urolog. 2016/1 (95)
- ↑ Kupelian PA, Willoughby TR, Reddy CA i wsp.: Hypofractionated intensity-modulated radiotherapy (70Gy at 2.5Gy per fraction) for localized prostate cancer. Cleveland Clinic experience. Int J Radiat Oncol Biol Phys 2007; 68: 1424-1430.
- ↑ Syed S. Mahmood , Anju Nohria , Cardiovascular Complications of Cranial and Neck Radiation, „Current Treatment Options in Cardiovascular Medicine”, 18 (7), 2016, s. 45, DOI: 10.1007/s11936-016-0468-4, ISSN 1092-8464 [dostęp 2017-09-14] (ang.).
- ↑ Sławomir Blamek , Radiotherapy in patients with cardiac implantable electronic devices – clinical experience, „OnCOReview”, 7 (2), 2017, s. 64–69, DOI: 10.24292/01.or.300617.2 [dostęp 2017-09-14] (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Polskie Towarzystwo Brachyterapii
- Polskie Towarzystwo Radioterapii Onkologicznej
- Radiation Oncology Physics Handbook. IAEA.org. [dostęp 2010-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-30)]. (ang.).