Remilitaryzacja Nadrenii – zajęcie przez siły nowo utworzonego Wehrmachtu terenu Nadrenii (obecnie w granicach krajów związkowych Nadrenia-Palatynat i Nadrenia Północna-Westfalia), obszaru tzw. strefy zdemilitaryzowanej, 7 marca 1936 roku. Strefa powstała w wyniku ustaleń traktatu wersalskiego z 1919 roku, kończącego I wojnę światową.
Wstęp
[edytuj | edytuj kod]Na mocy ustaleń art. 42–4 traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 roku, wprowadzono demilitaryzację Nadrenii, polegającą na tym, że na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk[1] i fortyfikacji[2]. Obszar zdemilitaryzowany znajdował się wzdłuż zachodniej niemieckiej granicy z Francją, Luksemburgiem, Belgią i częściowo z Holandią. W przypadku niemieckiego ataku miało to dać Francji czas i możliwość zablokowania go jeszcze na terytorium Niemiec. Dodatkowo armia francuska mogłaby zająć pobliskie Zagłębie Ruhry, przemysłowe serce Niemiec[3].
W zawartym 16 października 1925 roku traktacie z Locarno podtrzymano zdemilitaryzowany status Nadrenii i ustalono go jako permanentny. Na mocy traktatu wersalskiego (art. 428–432) alianckie wojska okupacyjne miały opuścić Nadrenię do 1935 roku. Jednak faktycznie opuściły ją już w 1930 roku, w wyniku ustaleń na konferencji w Hadze w sprawie ograniczenia niemieckich reparacji wojennych. Ostatni żołnierze brytyjscy opuścili Nadrenię w końcu 1929 roku, a francuscy w czerwcu 1930.
Niemiecka remilitaryzacja
[edytuj | edytuj kod]Preludium do akcji remilitaryzacyjnej dokonanej przez Niemcy były dwa akty: układ w Rapallo (tajne porozumienie między Reichswerą i Armią Czerwoną z 11 sierpnia 1922 roku o współpracy wojskowej) oraz deklaracja pięciu mocarstw (Wielkiej Brytanii, Francji, Włoch, Stanów Zjednoczonych i Rzeszy Niemieckiej) z 11 grudnia 1932 roku przyznająca Niemcom prawo do równości w zbrojeniach. Jesienią 1933 roku Niemcy występują z Ligi Narodów. Rozpoczęła się polityka appeasementu względem narodów powstałych w wyniku podpisania traktatu wersalskiego, w tym wobec Polski, na temat ustępstw terytorialnych. Minister spraw zagranicznych Francji, Louis Barthou, został zabity w zamachu w Marsylii w październiku 1934. 16 marca 1935 kanclerz Rzeszy Adolf Hitler odrzucił traktat wersalski "wrogo nastawiony wobec Niemiec", przywrócił pobór do wojska, ogłosił program budowy lotnictwa wojskowego[4] i publicznie ogłosił remilitaryzację Niemiec[5]. 18 czerwca 1935 roku między Londynem i Berlinem stanął układ morski, na mocy którego Anglia dawała Niemcom wolną rękę w zbrojeniach morskich (bez przekraczania poziomu 3/5 tonażu brytyjskiej floty wojennej)[6]. Na początku 1936 roku brytyjski minister spraw zagranicznych sir Anthony Eden wysunął w tajemnicy propozycję, która w jego zamyśle miała rozwiązać problem niemiecki. Plan ten zakładał powrót Niemiec do Ligi Narodów, przyjęcie ograniczenia zbrojeń i rezygnację z roszczeń terytorialnych w Europie, w zamian za remilitaryzację Nadrenii, powrót byłych niemieckich kolonii afrykańskich oraz niemiecki „priorytet gospodarczy wzdłuż Dunaju”[7]. Plan nie doszedł do skutku. 27 lutego 1936 roku Francja w obawie o swoje bezpieczeństwo na wschodniej granicy i w odpowiedzi na przygotowania Hitlera do remilitaryzacji Nadrenii, podpisuje pakt z Sowietami.
W styczniu 1936 roku niemiecki führer Adolf Hitler zdecydował o remilitaryzacji Nadrenii, choć pierwotnie planowana była na rok 1937. Do zmiany planów skłoniła Hitlera m.in. ratyfikacja przez francuski parlament francusko-sowieckiego paktu o wzajemnej pomocy z 1935 roku, co też posłużyło mu jako argument do remilitaryzacji Nadrenii wobec groźby francusko-sowieckiego okrążenia. Zdaniem brytyjskich historyków przyspieszenie remilitaryzacji miało też odwrócić uwagę opinii publicznej od kryzysu gospodarczego w Niemczech w latach 1935–1936[8].
12 lutego Hitler powiadomił ministra sił zbrojnych Wernera von Blomberga o swoich planach, a głównodowodzącego wojsk lądowych Wernera von Fritscha zapytał, jak szybko można przerzucić do Nadrenii kilka batalionów piechoty i baterię artylerii. Fritsch odpowiedział, że potrzebuje na to 3 dni, lecz armia niemiecka nie jest w stanie walczyć z armią francuską[9]. Szef Sztabu Generalnego gen. Ludwig Beck ostrzegł Hitlera, że armia niemiecka nie byłaby w stanie skutecznie bronić Niemiec w razie francuskich ataków odwetowych[10]. Hitler zapewnił Fritscha, że wojska niemieckie zostaną natychmiast wycofane w przypadku francuskiej interwencji zbrojnej. Operacja otrzymała kryptonim Winterübung (pol. Zimowe ćwiczenia). Ostateczny rozkaz Hitler wydał 5 marca.
22 lutego 1936 roku Benito Mussolini, rozżalony na Ligę Narodów za sankcje ekonomiczne nałożone na Włochy w wyniku agresji Włoch na Etiopię, powiedział ambasadorowi Niemiec w Rzymie, Ulrichowi von Hassell, że pogwałci ustalenia z Locarno, jeśli Niemcy zremilitaryzują Nadrenię[11].
Zaraz po świcie 7 marca 1936 roku dziewiętnaście niemieckich batalionów piechoty oraz kilka samolotów przekroczyło granice Nadrenii. Do godziny 11.00 osiągnęły linię Renu, a trzy bataliony przeszły na jego drugi brzeg. Gdy niemieckie oddziały rozpoznawcze odkryły, że na granicy niemiecko-francuskiej gromadzą się tysiące żołnierzy francuskich, von Blomberg błagał Hitlera o wycofanie wojsk. Hitler zapytał Blomberga, czy Francuzi przekroczyli granicę, a zapewniony, że nie miało to miejsca, kazał czekać Blombergowi do momentu, gdy to się stanie[12]. Stojący na czele armii francuskiej gen. Maurice Gamelin bezskutecznie nalegał na francuski rząd, by pozwolił mu przeciwdziałać i wkroczyć do Nadrenii[13].
Na zajętym terenie Niemcy pospiesznie rozpoczęli wznoszenie granicznych umocnień fortecznych (Linia Zygfryda). Heinz Guderian, przesłuchiwany przez Francuzów po zakończeniu wojny, stwierdził, że gdyby Francuzi wkroczyli do Nadrenii w 1936 roku, Hitler by upadł[14]. Zdaniem samego Hitlera pierwsze 48 godzin po wkroczeniu do Nadrenii było najbardziej nerwowe w jego życiu. Gdyby Francuzi wkroczyli, Niemcy musieliby wycofać się z „podkulonymi ogonami”, a zasoby wojskowe nie pozwoliłyby na stawianie nawet umiarkowanego oporu[15].
Reakcje
[edytuj | edytuj kod]Zdaniem historyków, którzy nie mieli dostępu do francuskich archiwów odtajnionych w 1970 roku, Francja pomimo posiadania nieporównanie większej armii od niemieckiej i możliwości zmobilizowania 100 kolejnych dywizji piechoty, nie była przygotowana psychicznie do agresji wobec Niemiec[16]. Opinia ta została ostatecznie odrzucona, a oficjalnym powodem była sytuacja gospodarcza Francji pogrążonej w kryzysie[17] – mobilizacja była w tym okresie zbyt kosztowna. Francuzi uznali także, że nie stać ich na prowadzenie długotrwałej wojny na kontynencie i wobec braku zapewnień ze strony Wielkiej Brytanii o pomocy wojskowej na kontynencie, nie podjęli decyzji o interwencji. Wpływ na to miały także zbliżające się we Francji wybory.
Reakcje w Wielkiej Brytanii były bardzo różne, jednak brytyjsko-francuskie rozmowy sztabowe wynikające ze wzajemnych zobowiązań zostały przerwane już po pięciu dniach. 12 marca 1936 roku konserwatywny poseł Winston Churchill domagał się podczas posiedzenia Izby Gmin koordynacji działań francusko-brytyjskich w ramach Ligi Narodów, aby pomóc Francji przeciwstawić się niemieckiej remilitaryzacji Nadrenii[18], ale nigdy się to ostatecznie nie stało. Królem Wielkiej Brytanii był ówcześnie Edward VIII Windsor, przychylny nazistom[19].
Belgia, która przestała być krajem neutralnym, w wyniku remilitaryzacji Nadrenii znów skłaniała się ku neutralności. W wypowiedzi z 14 października 1936 roku król Leopold III Koburg powiedział, że remilitaryzacja Nadrenii, która zakończyła porozumienie z Locarno i postawiła Belgię w sytuacji wojny, zmusza Belgię do skupienia się na własnych interesach i niemieszania do sporów sąsiadów[20].
Polska zapowiedziała, że będzie respektować postanowienia polsko-francuskiego sojuszu zawartego w 1921 r.[21], choć według jego ustaleń Polska miała wspierać Francję, tylko jeśli armia niemiecka wkroczy na terytorium Francji. Na forum Ligi Narodów Polska wstrzymała się od głosowania w sprawie remilitaryzacji[22].
11 marca 1936 Rada Ligi Narodów, zebrana w Londynie, jednomyślnie oświadczyła, że remilitaryzacja była złamaniem postanowień art. 43 traktatu wersalskiego, a także traktatu z Locarno. Jedynym głosującym za sankcjami wobec Niemiec był Maksim Litwinow – delegat ZSRR. Hitler został zaproszony na spotkanie w sprawie zawarcia nowych ustaleń dotyczących bezpieczeństwa europejskiego. On sam zaproponował pakt o nieagresji wobec Francji i Wielkiej Brytanii, ale nigdy nie podał szczegółów[23].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Martin Gilbert, Richard Gott: The Appeasers. Phoenix Press, 2000, s. 41. ISBN 978-1-84212-050-7. (ang.).
- ↑ At. 180 Traktatu nakazywał zburzenie fortyfikacji na zachodzie Rzeszy i zakazywał wznoszenia nowych na południu i wschodzie.
- ↑ Patrick J. Buchanan Churchill, Hitler i niepotrzebna wojna, wyd. 2013, s. 183.
- ↑ Marek Kornat , Mariusz Wołos , "Józef Beck. Biografia", 2020 .
- ↑ Richard Overy: Trzecia Rzesza. Historia imperium, wyd. 2012, s. 115.
- ↑ Marek Kornat , Mariusz Wołos , "Józef Beck. Biografia", 2020 .
- ↑ Andrew Crozier: Appeasement and Germany’s Last Bid for Colonies. Londyn: Macmillan Press, 1988, s. 33. (ang.).
- ↑ Ian Kershaw: Hitler Hubris. Nowy Jork: Norton, 1998, s. 582–586. (ang.).
- ↑ Ruppert Matthew: Hitler: Military Commander. Arcturus, 2003, s. 115. (ang.).
- ↑ Ruppert Matthew: Hitler: Military Commander. Arcturus, 2003, s. 13. (ang.).
- ↑ Peter Neville: Mussolini. Londyn: Routledge, 2004, s. 135.
- ↑ Ian Kershaw: The Nazi Dictatorship: Problems and Perspectives of Interpretation. Londyn: Arnold, 2000, s. 116.
- ↑ Howard J. Langer Księga najważniejszych postaci II wojny światowej, wyd. 2008, s. 250–252.
- ↑ J.R. Tournoux: Petain et de Gaulle. Paryż: Plon, 1964, s. 159.
- ↑ Adam Bullock: Hitler: A Study in Tyranny. Londyn: Odhams, 1952, s. 135.
- ↑ William L. Shirer: The Rise and Fall of the Third Reich. Simon & Schuster, 1960. ISBN 0-671-72868-7.
- ↑ Stephen Schuker: France and the Remilitarization of the Rhineland, 1936. W: Patrick Finney: The Origins of the Second World War. Londyn: Arnold Press, 1997, s. 223, 226–227.
- ↑ Martin Gilbert: Churchill: A Life. Pimlico, 2000, s. 552.
- ↑ TVP Bogusław Wołoszański Sensacje XX wieku, odc. Największa tajemnica księcia Windsoru.
- ↑ Charles Cheney Hyde. Belgium and Neutrality. „The American Journal of International Law”. 1, s. 82, styczeń 1937.
- ↑ Umowa podpisana w Paryżu 19 lutego 1921 (Dz. U. 1922 nr 63, poz. 563, League of Nations Treaty Series v. 18, s. 11 – 13).
- ↑ Wedle art. 1 układu polsko-francuskiego z Locarno 16 października 1925: W razie, gdyby Polska lub Francja ucierpiały przez niewykonanie zobowiązań, zaciągniętych w dniu dzisiejszym między niemi a Niemcami celem utrzymania pokoju powszechnego, Francja i nawzajem Polska postępując zgodnie z art. 16 Paktu Ligi Narodów, zobowiązują się udzielić sobie niezwłocznie pomocy i poparcia, o ile takie niewykonanie zobowiązania nastąpi bez prowokacji przy utyciu siły zbrojnej. W razie, gdyby Rada Ligi Narodów, orzekając w sprawie do niej wniesionej stosownie do powyższych zobowiązań, nie zdołała uskutecznić przyjęcia swego sprawozdania przez wszystkich swych członków, innych niż przedstawiciele Stron będących w sporze, i gdyby Polska lub Francja zostały napadnięte bez prowokacji ze swej strony, Francja i wzajemnie Polska, postępując zgodnie z art. 15, ust. 7, Paktu Ligi Narodów, udzielą sobie niezwłocznie pomocy i poparcia. (Dz.U. 1926 nr 114, poz. 660, League of Nations Treaty Series 250; 54 LNTS 353). Takie zobowiązania zawierał też art. 1 zawartego równocześnie układu francusko-czechosłowackiego (LNTSer 249; 54 LNTS 359). Ponieważ art. 2 Paktu Reńskiego uznawał remilitaryzację Nadrenii za równoważną z agresją ze strony Rzeszy (LNTSer 251; 54 LNTS 289, przekład polski), wojna podjęta w odpowiedzi przez Francję wespół z sojuszniczkami byłaby traktowana jak wojna obronna.
- ↑ AJP Taylor: Origins of the Second World War. Londyn: Penguin, 1961, s. 148.