Ryszi (sanskryt ऋषि, trl. ṛṣi, ang. rishi) – tytuł^[1] hinduistyczny. W okresie wedyzmu przysługiwał kapłanom – autorom hymnów wedyjskich^[2] i niektórym bogom (np. Agniemu^[3][4]). Natomiast w okresie Brahmanów i Upaniszad ryszi postrzegani byli jako klasa istot wyraźnie odrębna od bogów (dewa), przodków (pitry), ludzi i zwierząt^[3]. Ich liczebność nie jest ściśle określona, niektóre źródła podają listę nawet 48 tysięcy imion ryszich^[5]. Wyższy stopień w mądrości określany jest tytułem maharszi. Natchniony wieszcz-kobieta to ryszika (sanskryt trl. ṛṣikā)^[6]. Tytułem ryszi określa się też założycieli klasycznych indyjskich szkół filozoficznych (darśana)^[7].

Termin ryszi pochodzi z sanskrytu.

• Wywodzony jest od rdzenia ṛṣ. Pierwiastek ten objaśniany jest poprzez pośrednictwo języka angielskiego jako:

1. to go, to move^[8]
2. to flow, to move near by flowing^[9]
3. movement oraz knowledge^[10].

Znaczenie „ruch” odnosi się do aktu ze strony boskiej, by przyjść do rysziego^[10] i objawić mu w pojedynczym widzeniu całą treść hymnu.

• Możliwe jest też by wywodzić termin ṛṣi od pierwiastka dṛś – widzieć^[11].
• Istnieją też przesłanki aby wiązać termin „ryszi” z sanskr. rksa – „niedźwiedź”, pierwszych siedmiu saptarszich utworzyło siedem gwiazd w Wielkiej Niedźwiedzicy^[12], np. Angiras odpowiada gwieździe Alioth.

Polskojęzyczne źródła używają dla tych autorów hymnów następujących znaczeń (wykaz jedynie z publikacji polskich niebędących tłumaczeniami):

• pochodne od rasen z niem. „szaleć” – (w znaczeniu ogarnięcia świętym czy natchnionym szałem)^[13]
• wieszcz^[14]
  • indyjski wieszcz^[15]
  • wieszcz wedyjski^[16]
  • wedyjski wieszcz^[17]
  • rygwedyjski wieszcz^[18]
  • natchniony kapłan-wieszcz^[19]
  • mityczny wieszcz^[20]
• poeta^[21]
  • poeta rygwedyjski^[22]
  • natchniony poeta^[23]
  • poeta-śpiewak^[24]
  • poeta-wieszcz^[25]
• kapłan^[26]
• święty^[27]
  • święty wieszcz^[28][29]
• mędrzec^[30]
  • natchniony mędrzec^[31]
  • mędrzec-asceta^[32]
  • mędrzec-jasnowidz^[33]
• wizjoner^[34]
  • wedyjski wizjoner^[35]
  • ostrowidz, jasnowidz^[36]
• prorok^[37]
  • boski prorok^[38].

Ryszich można podzielić na trzy kategorie^[39]:

1. brahmarszi
2. radźarszi
3. dewarszi

Szerszy podział obejmuje następujące rodzaje ryszich:

1. brahmarszi,
2. dewarszi,
3. wiprarszi,
4. paramarszi,
5. maharszi,
6. radźarszi,
7. śrutarszi,
8. dźanarszi,
9. taparszi,
10. satjarszi,
11. kandarszi^[40],
12. nagarszi – np. Arbuda Kadraweja.

Natchniony mędrzec kobieta nazywana jest ryszika (sanskryt ṛṣikā). Rygweda wymienia 27 takich wieszczek. Podzielone są tradycyjnie na trzy podgrupy:

1. Ghosza, Godha, Wiśwawara, Apala, Upaniszat, Niszat, Brahmadźajadźuha, Agastjaswasa, Aditi
2. Indrani, Indramata, Sarama, Romasa, Urwasi, Lopamudra, Nadjah, Jami, Śaśwati
3. Śrih, Laksza, Sarpardźani, Wak, Śraddha, Medha, Dakszina, Ratri, Surjasawitri^[41].

Ryszi to postacie mitologiczne, które pojawiają się w najstarszych dziełach wedyzmu. Obok wiprów, kawich i dźaritarów, wskazuje się ich jako istoty ludzkie – autorów hymnów zebranych w Wedach oraz późniejszych śastr i sutr hinduistycznych. Bywają też postrzegani jako istoty nadludzkie, obdarzone cudownymi mocami wibhuti, które wykorzystywać mieli w procesach kreacji wszechświata (np. siedmiu saptarszich) i uzdrawianiu ludzi. Mitologia indyjska uznaje ich za patronów wielu różnych dziedzin i umiejętności^[42].

Szczegółowym analizom poddawano procedury prowadzące tych wieszczów do pozyskiwania treści hymnów zamieszczonych w Rygwedzie:

• ṛṣ – pierwiastek sanskryckiego słowa ryszi, sugeruje możliwość przybywania bóstw do wieszczów
• soma – znane są hymny mówiące o napoju z takiej rośliny (możliwe że muchomora), którą wysoko cenili bohaterowie i autorzy hymnów
• manīṣā – zdolność myślenia wzmiankowana w hymnach – jest określana jako otrzymywana od bogów wieszcza moc tych poetów
• tapas – wieszczowie w poznawczej aktywności skierowanej do swojego wnętrza, używając zdolności myślenia manīṣā, w procesie utożsamienia, szukali w sercach obrazów rzeczywistości, które wyrażali następnie treścią hymnów^[43].

• Maharishi Mahesh Yogi
• Ramana Maharishi z Tiruvannamalai
• Rajarsi Janakananda, wł. James Jesse Lynn, uczeń Joganandy

• Rajarishi Purushottam Das Tandon
• Rajarishi Chatrapati Shahu z Kolhapuru
• Rajarishi Udai Pratap (Bhinga Raj)