Skały osadowe (sedymentacyjne) – jeden z trzech głównych typów skał (obok skał magmowych i metamorficznych) budujących skorupę ziemską, powstają przez nagromadzenie się materiału przenoszonego przez czynniki zewnętrzne (np. wodę, lodowiec, wiatr), na skutek jego osadzania się lub wytrącania z roztworu wodnego. Nauka zajmująca się powstawaniem skał osadowych to sedymentologia[1][2].
Podział
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na sposób powstania wyróżnia się:
- skały okruchowe (klastyczne) – powstałe w wyniku nagromadzenia materiału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i osadzenia przez wodę, wiatr lub lód:
- skały bardzo drobnookruchowe (pelity): ił, iłowiec, łupek ilasty;
- skały drobnookruchowe (aleuryty): muł, mułowiec, łupki osadowe;
- skały średniookruchowe (psamity): piasek, piaskowiec, arkoza, szarogłaz;
- skały grubookruchowe (psefity): gruz, żwir, brekcja, zlepieniec;
- skały piroklastyczne – powstałe z materiałów wyrzuconych w powietrze w czasie erupcji wulkanicznej, np. tuf wulkaniczny, tufit;
- skały rezydualne (alitowe, regolit) – zwietrzelina powstała „in situ” (na miejscu) w wyniku wietrzenia skał (przede wszystkim węglanowych):
- skały chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) – powstałe w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (albo bez) organizmów żywych:
- węglanowe – wapienie, dolomit, margiel – skała mieszana;
- skały krzemionkowe – gejzeryt, kwarcyt, krzemień, rogowiec, martwica krzemionkowa, opoka;
- skały żelaziste – żelaziak, ruda darniowa;
- skały gipsowe i skały solne – gips, anhydryt, sól kamienna, sole potasowe;
- skały fosforanowe – fosforyt, guano;
- skały manganowe, siarkowe (siarka rodzima), skały strontowe, skały barytowe, skały fluorytowe;
Przykłady skał osadowych
[edytuj | edytuj kod]-
Sól kamienna z Kłodawy – przykład ewaporatu
-
Sól kamienna z Wieliczki – przykład ewaporatu
-
Gips – przykład ewaporatu
-
Krzemienie (pasiasty i konkrecyjny) – przykład skały krzemionkowej
-
Krzemień – przykład skały krzemionkowej
-
Szarogłaz – przykład skały okruchowej
-
Piaskowiec glaukonitowy – przykład skały okruchowej
-
Mułowiec - przykład skały okruchowej, drobnoziarnistej
-
Skała o frakcji pylasto-ilastej
-
Sferosyderyt – przykład skały węglanowej,konkrecyjnej
-
Węgiel kamienny – przykład skały organogenicznej, paliwo kopalne
-
piasek
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Skały osadowe [online], MUZEUM GEOLOGICZNE [dostęp 2023-12-22] (pol.).
- ↑ skały osadowe, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-22] .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]Identyfikatory zewnętrzne: