Sokrat Janowicz

Сакрат Яновіч

Data i miejsce urodzenia	4 września 1936 Krynki
Data i miejsce śmierci	17 lutego 2013 Krynki
Narodowość	białoruska
Język	białoruski, polski
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Sokrat Janowicz (biał. Сакрат Яновіч, ur. 4 września 1936 w Krynkach, zm. 17 lutego 2013 tamże^[1]) – polski pisarz transgraniczny^[2], piewca Krynek^[3], narodowości białoruskiej, tworzący po białorusku i po polsku.

Ukończył filologię polską na Uniwersytecie Warszawskim. Debiutował w 1956 na łamach białoruskojęzycznego tygodnika „Niwa” wydawanego w Białymstoku. Mistrz lirycznych miniatur pisanych prozą poetycką. Związany był z Białoruskim Stowarzyszeniem Literackim „Białowieża”^[4].

Był kandydatem Białoruskiego Komitetu Wyborczego do Senatu w wyborach parlamentarnych w 1989 roku (zdobył wówczas 22,5 tys. głosów)^[5]. Na zjeździe założycielskim Białoruskiego Zjednoczenia Demokratycznego wybrano go na stanowisko pierwszego przewodniczącego tej partii^[5] (funkcję tę pełnił w latach 1990–1992).

W 2005, na ceremonii podczas koncertu inaugurującego sezon, w gmachu Opery i Filharmonii Podlaskiej w Białymstoku, został odznaczony przez ministra kultury Waldemara Dąbrowskiego Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”^[6].

W 2007 pisarz przyznał się do współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa. Trwała przez 12 lat – od 1958 do 1970. Pisarz dostarczał informacji na temat środowiska białoruskiej „Niwy” oraz repatriantów z Białorusi. Według relacji pisarza po zerwaniu współpracy był szkalowany przez SB: W latach 70. wyrzucano mnie z każdej roboty, pracowałem jako zbijacz skrzyń. Zaliczyłem chyba z 50 zakładów pracy [...]^[7][8].

Sokrat Janowicz zmarł w 2013. Został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Krynkach^[9].

O książce Sokrata Janowicza „Srebrny jeździec” (wydanej po białorusku w 1978 r.) Adam Michnik powiedział:

Sokrat Janowicz traktował słowo pisane za najważniejsze wśród sztuk, natomiast sztuki plastyczne i muzykę jako wypełnienie słowa pisanego^[11]. Przez Eugeniusza Kabatca Sokrat Janowicz nazywany jest mistrzem pióra i wyrazicielem białoruskiej myśli narodowej, który swoją twórczością usiłował sprowokować rodaków do pokonania bierności i udziału w patriotycznym czynie^[12]. Za jedno z najciekawszych i bodaj najważniejszych dzieł Sokrata Janowicza Kabatc uważał powieść Chatniaje stahodździe(inne języki) („Rodzinne [Domowe] stulecie”), w której „pisarz, zwykle niepokorny aż do buntu, tym razem snuje sagę swojego domu z lirycznym, melancholijnym spokojem filozofa, świadomego, że wszystko kończy się wraz z nami, z naszym gniazdem opustoszałym, z naszymi ideami roztrwonionymi przez bezduszny świat...”. Kabatc uważał, iż niemal wszystko w książkach Sokrata Janowicza jest jakoś uwikłane w historię Rzeczypospolitej Obojga Narodów^[13]. „Chatniaje stahodździe” jest zaś według Kabatca „sagą rodzinną z pogranicza kultur, napisaną nie tylko z głęboką znajomością współczesnej historii, ale i z dolegliwym uczuciem smutku, towarzyszącym dramatowi wsi i ludzi tę wieś stanowiących”^[12].

W domostwie Sokrata Janowicza w Krynkach przy ul. Sokólskiej 9 dziś ma swą siedzibę Fundacja Villa Sokrates, której głównym celem jest zachowanie, pielęgnowanie i propagowanie dorobku pisarza i publicysty Sokrata Janowicza^[14].

• Zahony – opowiadania (1969)
• Na terenach Krynek (1972)^[15]
• Wielkie miasto Białystok – miniatury (1973)
• Zapomnieliska – miniatury (1978)
• Ściana – powieść (Wydawnictwo Pojezierze, 1979)
• Małe dni – miniatury (1981)
• Samosiej – powieść (1981)
• Dumki pra aŭtanomiju (1981 – antydatowane)^[16]
• Trzecia pora – miniatury (1983)
• Miniatures – miniatury (1984)
• Srebrny jeździec – opowiadania historyczne (1984)
• Białoruś, Białoruś – eseje (1985)
• Terra Incognita: Białoruś – eseje (1993)
• Dolina pełna losu – opowieści (1994)
• Nasze tysiąc lat – tom rozmów z Jerzym Chmielewskim (2000)
• Ojczystość. Białoruskie ślady i znaki – zbiór esejów (2001)
• Nia żal prażytaha^[17] (Lat minionych nie żałuję) (2002) – wspomnienia, w jęz. białoruskim; przekład publikowany w Regionach^[18]
• Chatniaje stahodździe^[19] (Domowe stulecie) (2008) (nieredagowany tekst powieści w języku białoruskim drukowanej uprzednio w odcinkach w miesięczniku Czasopis)
• Stulecie oszołomów – Stahodździe durałobaŭ (wyd.3, lipiec 2025^[20]); (redagowany^[21][22] oryginał powieści Chatniaje stahodździe [Domowe stulecie] i jego przekład na język polski) ^{[23] [24]}