Spółgłoski zwarte powstają, gdy w czasie artykulacji dochodzi do blokady przepływu powietrza przez jamę ustną i nosową (zwarcia, implozji), po czym następuje gwałtowne jej przerwanie (rozwarcie, wybuch, eksplozja, plozja). Spółgłoski zwarte z plozją nazywa się spółgłoskami zwarto-wybuchowymi.
Spółgłoski zwarte należą do najbardziej rozpowszechnionych dźwięków w językach świata. Prawie wszystkie języki posiadają głoski [p, t, k], a wyjątkowych wypadkach, gdy którejś z nich brak, zwarcie krtaniowe ([ʔ]) ma status fonemu.
Artykulacja
[edytuj | edytuj kod]W artykulacji spółgłosek zwarto-wybuchowych można wyróżnić następujące fazy:
- implozja – w jamie ustnej dochodzi do zablokowania przepływu powietrza,
- zwarcie – napływające z płuc powietrze zatrzymuje się przed utworzoną blokadą,
- plozja – narastające ciśnienie przerywa zaporę, dochodzi do eksplozji.
Spółgłoski zwarte mogą też być artykułowane bez plozji. W języku wietnamskim wygłosowe spółgłoski zwarte wymawiane są bez plozji.
Spółgłoski zwarte, w szczególności bezdźwięczne, mogą też być wymawiane z przydechem.
Zwartym spółgłoskom bezdźwięcznym może towarzyszyć dodatkowe zwarcie strun głosowych, mówi się wtedy o spółgłoskach ejektywnych.
Przykłady
[edytuj | edytuj kod]W alfabecie fonetycznym IPA wymienione są m.in. następujące spółgłoski zwarte:
- dwuwargowe
- przedniojęzykowe
- przedniojęzykowe z retrofleksją
- środkowojęzykowe
- tylnojęzykowe
- języczkowe
- nagłośniowa
- krtaniowa (zwarcie krtaniowe)
Terminologia
[edytuj | edytuj kod]Spółgłoski zwarte z plozją to inaczej spółgłoski zwarto-rozwarte, spółgłoski plozywne. Spółgłoski zwarte razem ze spółgłoskami nosowymi i zwarto-szczelinowymi tworzą wspólnie klasę spółgłosek okluzywnych (od łac. occlusio – „zamknięcie”).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Spółgłoski zwarte w sindhi (łącznie 24 spółgłoski zwarte)