Awers | |
Ustanowiono |
1963 |
---|---|
Dewiza |
Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat |
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (hebr. חֲסִיד אֻמּוֹת הָעוֹלָם, Chasid Umot ha-Olam) – najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom, przyznawane przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem w Jerozolimie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Termin Sprawiedliwy wśród Narodów Świata oznaczał pierwotnie w żydowskiej tradycji osoby pochodzenia nieżydowskiego, które były dobrymi, bogobojnymi ludźmi. Według tej tradycji wielki zestaw praw i nakazów zawartych w Torze, ale także w księgach Miszna, Gemara i ustnej tradycji (micwa), odnosi się tylko do Żydów, którzy odziedziczyli powinności po swoich przodkach. W przeciwieństwie do nich nie-Żydzi powinni przestrzegać jedynie prostych i oczywistych, niemal powszechnie przyjętych Siedmiu Praw Noego, ustanowionych po potopie, jak zakaz zabijania ludzi czy spożywania mięsa wyciętego z żywego zwierzęcia.
Judaizm naucza, że „jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jak gdyby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jak gdyby uratował cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a).
Autorzy dwutomowej Encyklopedii Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (ang. The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations) przeprowadzili badania analizujące motywy działania osób ratujących Żydów podczas II wojny światowej i wyodrębnili kilka grup. Największą (49% ankietowanych) była grupa ratująca Żydów ze względu na wieloletnią znajomość przed wojną. Na drugim miejscu (43%) podawane były motywy humanitarne wynikające z niezgody na nieludzkie traktowanie Żydów, podejmowane najczęściej spontanicznie ze względu na moralność. Pozostałe to: polityczno-ideologiczne 5,75%, religijne 2,1% (w tym 0,7% to zakonnicy). W grupie sprawiedliwych znaleźli się nawet antysemici, określani nazwą ratujący antysemici, których było w ujęciu procentowym 0,17%[2].
Od 6 marca 2013 obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Jego ustanowienie poparł m.in. w 2012 Parlament Europejski[3].
Zasady i kryteria
[edytuj | edytuj kod]Medal i dyplom zostały ustanowione dekretem Knesetu w 1963. Na medalu widnieje pochodzący z Talmudu napis „Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat”.
Kapituła instytutu pamięci Jad Waszem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom, które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów z Holokaustu podczas II wojny światowej. Uhonorowano również francuskie miasteczko Le Chambon-sur-Lignon, holenderskie Nieuwlande, duński ruch oporu, strajk z 25–26 lutego 1941 r. w Amsterdamie i polską Radę Pomocy Żydom (Żegotę). Uprawnieni do składania wniosków o przyznanie tytułu są sami uratowani albo ich bliscy. Dawniej poza medalem i dyplomem Sprawiedliwym przysługiwało także prawo do zasadzenia własnego drzewka w parku otaczającym siedzibę Instytutu, jednak z powodu braku miejsca zwyczaju zaniechano.
Osoba uznana za Sprawiedliwego jest odznaczana specjalnie wybitym medalem noszącym jej imię i nazwisko, dyplomem honorowym i przywilejem wpisania nazwiska na Murze Honorowym w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jad Waszem. Odznaczenia są nadawane w trakcie podniosłej ceremonii w Izraelu lub w kraju zamieszkania tej osoby, gdzie działają dyplomatyczni przedstawiciele Izraela. W ceremoniach tych często uczestniczą przedstawiciele miejscowego rządu lub władz lokalnych i są one relacjonowane przez media. Ustawa o Jad Waszem upoważnia instytut Jad Waszem do nadania Sprawiedliwemu, w uznaniu jego zasług, honorowego obywatelstwa państwa Izrael, a jeśli już nie żyje, nadania mu pamiątkowego obywatelstwa.
Każda osoba, którą uznano za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, jest uprawniona do otrzymania od Jad Waszem stosownego certyfikatu. Jeśli osoba ta nie żyje, jej krewny może wystąpić o nadanie jej pamiątkowego obywatelstwa. Polityką Jad Waszem jest kontynuowanie programu tak długo, jak długo wnoszone będą prośby o przyznanie tego tytułu, wsparte mocnymi dowodami, spełniającymi wyznaczone kryteria.
Ważne kryteria:
- Uratowany musi być Żydem, a osoba, która ocaliła mu życie, nie może być narodowości żydowskiej.
- Z uratowaniem życia nie może się wiązać zysk materialny dla wybawcy (zwrot kosztów, na przykład za jedzenie lub mieszkanie, jest akceptowalny).
- Ratunek musiał się wiązać z jakimś ryzykiem dla życia lub wolności wybawcy.
Liczba wniosków o przyznanie tytułu wynosi około 600 rocznie, z czego około 20% jest odrzucanych[potrzebny przypis].
Sprawiedliwy mieszkający w Izraelu otrzymuje co miesiąc wsparcie finansowe w wysokości średniej pensji. Dodatkowo przyznawany jest jemu i jego współmałżonkowi 8-dniowy zasiłek zdrowotny i zapewniane są darmowe usługi zdrowotne, na podstawie izraelskiego prawa ubezpieczeniowego. Obecnie jest to kilkadziesiąt osób[potrzebny przypis].
Sprawiedliwy, który cierpi z powodu kłopotów finansowych, jest wspierany, niezależnie od miejsca zamieszkania, przez fundację Jewish Foundation for the Righteous, założoną w Nowym Jorku organizację filantropijną. Anne Frank Fonds, z siedzibą w Bazylei w Szwajcarii, wyszukuje osoby potrzebujące pomocy medycznej[potrzebny przypis].
Statystyka
[edytuj | edytuj kod]Odznaczenie otrzymało 28 217 osób (stan na styczeń 2022)[4]:
Miejsce | Kraj | Liczba odznaczonych |
---|---|---|
1 | Polska | 7232 |
2 | Holandia | 5982 |
3 | Francja | 4206 |
4 | Ukraina | 2691 |
5 | Belgia | 1787 |
6 | Litwa | 924 |
7 | Węgry | 876 |
8 | Włochy | 766 |
9 | Białoruś | 680 |
10 | Niemcy | 651 |
11 | Słowacja | 638 |
12 | Grecja | 364 |
13 | Rosja | 217 |
14 | Serbia | 139 |
15 | Łotwa | 138 |
16 | Chorwacja | 130 |
17 | Czechy | 125 |
18 | Austria | 115 |
19 | Mołdawia | 79 |
20 | Albania | 75 |
21 | Rumunia | 69 |
22 | Norwegia | 68 |
23 | Bośnia i Hercegowina, Szwajcaria | 49 |
25 | Armenia | 24 |
26 | Dania, Wielka Brytania | 22 |
28 | Bułgaria | 20 |
29 | Słowenia | 16 |
30 | Macedonia Północna, Szwecja | 10 |
32 | Hiszpania | 9 |
33 | Stany Zjednoczone | 5 |
34 | Estonia, Indonezja, Peru, Portugalia | 3 |
36 | Brazylia, Chile, Chiny | 2 |
41 | Czarnogóra, Egipt, Ekwador, Gruzja, Irlandia, Japonia, Kuba, Luksemburg, Salwador, Turcja, Wietnam | 1 |
Polscy Sprawiedliwi wśród Narodów Świata
[edytuj | edytuj kod]Od 1985 r. działa Polskie Towarzystwo Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, skupiające Sprawiedliwych żyjących w Polsce[5].
Zobacz też:Artykuły o odznaczonych
[edytuj | edytuj kod]Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Sprawiedliwi (serial telewizyjny 2009)
- polska pomoc Żydom w czasie II wojny światowej
Upamiętnienie w Polsce
[edytuj | edytuj kod]- W 2021 roku skrzyżowaniu ulic Mordechaja Anielewicza i Karmelickiej w Warszawie nadano nazwę rondo Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Israel Gutman i inni red., Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 2, Kraków: Instytut Studiów Strategicznych, 2009, s. 773–774, ISBN 978-83-87832-59-9, OCLC 443558424 .
- ↑ Katarzyna Cegieła i inni red., Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2008, ISBN 978-83-7629-008-9, OCLC 909561250 .
- ↑ Oświadczenie Parlamentu Europejskiego z dnia 10 maja 2012 r. w sprawie wsparcia dla ustanowienia Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych [online], Parlament Europejski, 10 maja 2012 [dostęp 2015-02-26] .
- ↑ Names of Righteous by Country [online], Jad Waszem [dostęp 2022-03-03] (ang.).
- ↑ Sprawiedliwy wśród Narodów Świata, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-01-01] .
- ↑ Uchwała nr XLVI/1428/2021 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 18 marca 2021 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego nr 2596 [on-line]. 25 marca 2021. [dostęp 2023-03-23].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Yad Vashem. The World Holocaust Remembrance Center [online] [dostęp 2023-03-02] (ang.).
- Polscy Sprawiedliwi [online], Muzeum Historii Żydów Polskich Polin [dostęp 2023-03-03] .
- Życie za życie. Pamięci Polaków, którzy narażali życie, by ratować Żydów [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-03-03] .
- „Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej”, [w:] Teki edukacyjne [online], Instytut Pamięci Narodowej [dostęp 2023-03-03] .
- Departament Sprawiedliwych [online], Ambasada Izraela w Polsce [dostęp 2023-03-03] .