Stanisław Dunajewski

Balcer

porucznik piechoty
Data i miejsce urodzenia	13 sierpnia 1900 Góra Kalwaria
Data i miejsce śmierci	20 stycznia 1985 Wrocław
Przebieg służby
Lata służby	1917–1921 1939–1944
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Armia Krajowa
Formacja	Polska Organizacja Wojskowa
Jednostki	III Korpus Polski w Rosji 1 Pułk Strzelców Konnych 25 Pułk Piechoty
Główne wojny i bitwy	wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka wojna obronna Polski w 1939 powstanie warszawskie
Późniejsza praca	Urząd Wojewódzki w Łodzi Muzeum Ślężańskie społeczny konserwator zabytków społeczny kurator sądowy
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Stanisław Jakub Władysław Dunajewski (ur. 13 sierpnia 1900 w Górze Kalwarii, zm. 20 stycznia 1985 we Wrocławiu) – porucznik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Członek Polskiej Organizacji Wojskowej^[1], w 1917 wstąpił do III Korpusu Polskiego. Podczas wojny polsko ukraińskiej w kwietniu 1918^[2] dostał się do niewoli. Pozostawał ukraińskim jeńcem wojennym, aż do swojej ucieczki w czerwcu 1919. Następnie w Oddziale II Dowództwa Okręgu Generalnego „Lublin”. Od grudnia 1919 w 1 pułku strzelców konnych, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, za zasługi odznaczony orderem Virtuti Militari^[3][4], który otrzymał z rąk marszałka Józefa Piłsudskiego^[5].

W okresie II Rzeczypospolitej po demobilizacji mieszkał w Lublinie, gdzie pracował 1921–1924 w Urzędzie Wojewódzkim^[6][7], a następnie w Łodzi, gdzie pełnił funkcję osobistego sekretarza wojewody łódzkiego Władysława Jaszczołta^[5][8][9] oraz członka zarządu POW w Łodzi^[10]. W latach 30. przebywał w Brazylii^[11][12].

Uczestnik wojny obronnej Polski w 1939^[13] w 25 pułku piechoty. Żołnierz najpierw Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej o pseudonimie „Balcer”^[11]. Aresztowany przez Niemców, więzień Pawiaka od czerwca do października 1940^[14], potem w więzieniu Gestapo na Sterlinga w Łodzi. Wykupiony przez ruch oporu 24 grudnia 1940. Po uwolnieniu służył jako technik w Biurze Informacji i Propagandy AK (referat „N” w Okręgu Warszawa)^[15]. Do jego zadań należała praca na powielaczu oraz prowadzenie kartoteki warszawskich Niemców^[16], a w okresie od stycznia 1941 do lipca 1941 powielanie ukazującego się w nakładzie 400 egzemplarzy pisma przeznaczonego dla żołnierzy niemieckich Kennst du die Wahrheit^[15], we współpracy z grupą tylko jemu znanych współpracowników^[16].

Po upadku powstania warszawskiego, w latach 1944–1948 przebywał w Lublinie, gdzie został aresztowany przez NKWD. Od 1948 mieszkał we Wrocławiu, natomiast w 1960 przeprowadził się na stałe do Sobótki. Represjonowany i aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w czasach stalinowskich^[13][5][17].

Kierownik schroniska PTTK im. Romana Zmorskiego na Ślęży, następnie pracownik fizyczny^[18] w stacji przekaźnikowej na Ślęży^[19][20], od 1960 referent najpierw w Miejskiej Radzie Narodowej w Sobótce^[21], a następnie aż do emerytury w 1967 w Muzeum Ślężańskim^[22].

Działacz Oddziału Wrocławskiego Polskiego Towarzystwa Archeologicznego^[23][24]. Założyciel^[25], działacz^[26] i w latach 1961–1966 sekretarz Towarzystwa Miłośników Ziemi Ślężańskiej (1959–1987)^[27]. Współtwórca organizowanych od 1957 „Dni Ślęży”^[25][28], które dzięki jego zabiegom przekształciły się w imprezę cykliczną^[28].

W 1954 został mianowany pierwszym społecznym konserwatorem zabytków na Dolnym Śląsku^[29]. W 1956 przyczynił się do zabezpieczenia odkrycia cmentarzyska łużyckiego w Jordanowie Śląskim^[30]. W 1958 kierował pracami zabezpieczającymi rzeźby kultowe na Ślęży^[28]. W 1963 przyczynił się do ocalenia cmentarzyska łużyckiego w Wierzbicach^[31]. Autor programu zaprojektowanego w 1963 przez Ryszarda Natusiewicza stoiska archeologicznego w Jordanowie Śląskim^[18]. Przyczynił się do odkrycia w 1975 osady łużyckiej w Będkowicach^[32]. Dzięki jego działalności uchroniono w 1979 cenne stanowiska archeologiczne znajdujące się w Świątnikach^[33].

Był jednym z inicjatorów reaktywacji^[25][34] oraz pierwszym opiekunem Muzeum Ślężańskiego w Sobótce, któremu w dniu 20.06.1992 w ramach obchodów XXX-lecia Muzeum^[35] nadano jego imię^[36][37]. Osobiście brał udział w remontowaniu pomieszczeń dawnego „Domu Opata”, w którego pomieszczeniach w okresie 1926-1945 funkcjonowało niemieckie Heimatmuseum (Muzeum Regionalne)^[37], zabiegał o środki na utworzenie muzeum^[38], a także osobiście przywoził eksponaty do lapidarium jak np. późnośredniowieczny krzyż kamienny z Proszkowic^[39][40].

Autor nazw obiektów w masywie Ślęży Droga Piotra Własta oraz Dęby^[41], określany był mianem „Strażnik Śląskiego Olimpu”^[18].

Zmarł w 1985 we Wrocławiu^[5] i został pochowany na cmentarzu komunalnym w Sobótce przy ul. Słonecznej (sektor 5, rząd 5, miejsce 76)^[42].

Jego imię nosiła projektowana ulica w miejscu obecnej ulicy Panoramy Ślężańskiej w Sobótce^[43][44][45].

Syn malarza Włodzimierza Dunajewskiego i artystki dramatycznej scen polskich Antoniny Dunajewskiej z Duchnowskich. Żonaty (1929) z Adelą Piotrowską (zm. 1988), miał jedną córkę Ilonę (1931-1961)^[5][42].

• Order Virtuti Militari V klasy (nr 6904)^[3][46]
• Krzyż Niepodległości^[47]
• Krzyż Walecznych^[3]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[3]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[3]
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej^[48]
• Srebrny Krzyż Zasługi^[3][49]
• Krzyż Armii Krajowej (nr 13697)
• Honorowy Obywatel Sobótki^[21]
• Złota Honorowa Odznaka PTTK^[50]
• Złota Odznaka Za Opiekę nad Zabytkami
• Medal Międzysojuszniczy „Médaille Interalliée”

• podporucznik (18 kwietnia 1931, ze starszeństwem od 29 listopada 1930)^[51][52]
• porucznik (14 lipca 1939 ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 1136. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[53][54]

• Wojciech Fabisiak, Rościsław Żerelik: Dzieje Sobótki. Sobótka: Muzeum Ślężańskie im. Stanisława Dunajewskiego, 1999. ISBN 83-908772-6-0.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.